Атом және жасыл энергетика

Алматыда Ядролық физика институтының ұйымдастыруымен өткен «Ядролық ғылым және технологиялар» атты ІV халықаралық ғылыми форумға Франция, Бельгия, Швейцария, Әзербайжан, Мысыр, Жапония, Италия, Норвегия, Латвия, Ресей, Өзбекстан және т.б. елдерден келген 300-ден астам ғалым ядролық физика, атом энергетикасы, радиациялық экология және медицина саласындағы заманауи зерттеулермен бөлісті.

Бүгінде Еуропалық ядролық зерттеулер орталығы (CERN), Ресейдің Дубна қаласында ор­наласқан Біріккен ядролық зерттеулер институты, тағы да басқа беделді орталықтармен ғылыми-техникалық ықпалдастықта жұ­мыс істеп отырған Ядролық фи­­­зика институтының маман­дары медицина, ауыл шаруа­шы­лығының әртүрлі салаларында ядролық физика ғылымының жетістіктерін игілікке айналдырып отыр.

Қазақстандық ғалымдар ядро­лық физика саласындағы қол­данбалы және іргелі ғылыми зерттеулерді дамытумен қа­тар атом энергиясын халық шаруа­шылығында пайдаланудың тиім­ділігін дәлелдеп келеді. Бү­гінде институттың жетістіктері еліміз ғана емес, шетелдерде де зор сұра­нысқа ие. Бас директор, физи­ка-математика ғылымдарының докторы, академик Саябек Сахиев институттың 2030 жылға дейін әлемнің алдыңғы қатарлы зерттеу орталықтарының элитасына қосылу мүмкіндігі тұрғанын атап өтті.

Қазіргі кезде институт аума­ғында азай­тыл­ған уранды пайдалану мақсатында жа­ңар­тылған реак­тор жұмыс істеп келеді. ВВР-К реакторы базасында мұ­най-газ саласы, сондай-ақ әлем­дік денсаулық сақтаудың ең озық бағыттарының бірі бо­лып саналатын ядролық ме­ди­цинаға арналған препараттар өн­діріледі. Соңғы жылдары ра­дио­фармпрепараттардың спек­трі кеңейіп, онкологиялық аурул­арды ерте кезеңде диагнос­тикалау және емдеу өндірісі тиімділігін көрсетіп отыр. Саябек Сахиев атап өткендей, ендігі кезекте уранды шикізат көзі ре­тінде өндіріп қоймай, өңдеу өнер­кәсібін дамытуға басымдық беру қажет. Өйткені ядролық физиканың мүмкіндігі зор, оны халық шаруашылығының барлық саласында тиімді пайдалануға болады. Құрылыс, сондай-ақ ауыл шаруашылығында ра­дио­активті изотоптардың бел­сен­ділігін талдаумен, зерттеумен ай­налысып отырған инс­титут мамандарының медициналық туризм бағытындағы жобалары да назар аударарлық. Сонымен бірге институт базасында азық-түлікті залалсыздандыруға, яғни радиациялық өндеу жұмыс­тары жанданып келеді. Мыса­лы, елі­мізде астық өнімдерінің 40 па­йызға жуығы дұрыс сақ­тал­май­­тын болса, бұл көрсеткіш шет­­­елдерде 8 ғана пайызды құ­райды. Яғни радиациялық өңдеуден өткен өнімдердің сақ­­талу уақыты да ұзақ. Осы орай­да Ядролық физика институты Алматы технологиялық уни­вер­ситеті және Қазақ ұлттық аграр­лық университетімен тағам қауіп­сіздігі саласындағы жұ­мыс­тарды жолға қойған. Бұл ба­­ғыттағы жобаларға соңғы уа­қытта өнеркәсіп орындары да қы­зығушылық танытып келеді.

Соңғы он жылда институт еліміздегі ра­диа­циялық қауіпті объектілердің радио­экологиялық тәуекелін төмендету мақса­тында қоршаған ортаның радиациялық және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін технологияларды әзірлеуді жолға қойған. Форумға Жапониядан келген Chiyoda Technol Corporation президенті Атару Иноуе инс­ти­тутпен ядролық қауіпсіздік са­ла­сын­дағы бірлескен жоба­лардың жүзеге асып жатқанын атап өтті. «Ядролық физика инс­титутының әлемдік деңгейдегі орнын жоғары бағалаймыз», деді өз сөзінде Атару Иноуе. Оның айтуынша, соңғы бес жылда жүзеге асқан жо­балар тиімділігін көрсетіп, инсти­тут­тың радиоактивті изотоптарына жапондық компания тара­пынан сұраныс артып келеді. Бүгінде Жапонияда Фуку­симодағы апаттан кейін қы­рықтан астам реактордың жұ­мысы тоқтап тұрғаны белгілі. Сал­да­рынан күн асты елінде медицина саласына қажетті радио­изотоптарды дайындау мүмкіндігі жоқ. «Институтта  өнді­рілген изотоп­тарды өндіріс­те қолданып жатырмыз. Біз­дің компания радиациялық аумақ­та жұмыс істейтіндердің қа­уіп­сіздігін қаматамасыз ету до­зиметрлерін шығарумен қатар атом реакторларына жақын маңда орналасқан кеңселерде жеке қорғаныс құралдары мен атом реакторларына керекті құралдарды қамтамасыз етумен айналысады. Сонымен бірге радиациялық нысандарға мониторинг жасайды. Радиоизотоптар Қазақстан мен өзге шетелдерден импортталады. Алдағы уа­қытта Ядролық физика институтымен жоба­ларды дамыта отырып, радиациялық қауіп­сіздікті кү­шейту мақсатында жұмыс істей­міз», деп атап өтті Атару Иноуе. 

«Тұрақты даму бағдарламасы аясында атом энергетикасын эко­логиялық мақсатта, жасыл энергетикада қолдану адамзат қол жеткізіп отырған жетістіктердің бірі», деп атап өтті форум барысында Біріккен ядро­лық зерттеулер институтының директоры, фи­зика-математика ғылым­дарының докторы, академик Григорий Трубников.

Осы орайда ресейлік ғалым әлемде атом индустриясы бойын­ша көшбасшы орында тұрған «Росатомның» ядролық физика және заманауи ядролық тех­нологиялар не­гізіндегі жо­баларының ядролық материал­дарды жоғары стандартты пай­далануға негіз­делгеніне тоқ­талып, медицина, өнеркәсіп, пай­­далы қазбаларды алу, диагности­калау саласын ядролық технологияларсыз елестету мүмкін емес­тігін алға тартты.

Қазақстан Біріккен ядролық зерттеулер институтының мүшесі ретінде Ресеймен атом энергикасы саласындағы ықпалдастықты ғылым, білім саласында дамытып келеді. Жуырда Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да МИФИ филиалы ашылып, тараптар ядро­лық физика саласында бакалавр және магистрлерді даярлау келісіміне келгені белгілі. Сонымен қатар ықпалдастық Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлт­тық университетімен де жол­ға қойылған.  Григорий Труб­никовтің айтуынша, Ресейдің Дубна қаласында ғылыми технологияларды зерттеп, жаңа буын реакторларында жұмыс істеп, білімін жетілдіріп жатқан 100-ден астам қазақстандық физик-мамандардың вакцина, жоғары магнитті жаңа буын про­водниктерін, радиациялық технологиялар үшін үдеткіштерді әзірлеудегі заманауи мүм­кіндігі туралы айтып өтті.

Ядролық физика институты 65 жылдық тарихында бір­неше буын маман даяр­лаумен қатар ядролық және радиациялық технологияларды әзірлеу және қолдану, медицина мен өнеркәсіпке арналған радиоизотопты өнімдер шығару, атом энергиясын пайдалану мақсатында іргелі зерттеулермен айналысуда. Ал осы ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізіп отырған кешенді ғылыми-өн­­ді­рістік орталық ретінде атом энер­гети­касын игілікке пайда­лану, уранды бейбіт мақ­сат­та қолдану жобаларының тиім­ділігін дәлелдеуда. Осы орайда институт мамандары еліміздің ядролық физика саласындағы жетістіктерін форум аясында кеңі­нен тал­қылап, халықаралық кеңістікті алаңдатып отырған әрі ғалымдар қол жеткізген ғылыми жетістіктерімен бөлісті.

АЛМАТЫ