Халықаралық еңбек ұйымының болжамына сәйкес әлемдік еңбек нарығындағы пандемиядан кейінгі ахуал жуық арада қалпына келе қоймайды. Пандемиядан кейінгі дағдарыс мемлекеттер мен әртүрлі санаттағы жұмысшылардың қаржылық және әлеуметтік жағдайына нұқсан келтіруде.
Дағдарыстың салдары ұзақ уақыт бойы халықтың экономикалық белсенділігіне, үй шаруашылығының табысына, әлеуметтік, саяси келісімдерге де әсер етуі мүмкін. Әлемдегі жұмыссыздық көрсеткіші келесі жылдың соңына дейін сақталады деп күтілуде. Болжам бойынша, биыл дүние жүзіндегі жұмыссыздар саны 200 млн-нан асады. ХЕҰ мәліметінше, экономикалық белсенді халықтың әлемдік үлесі 2019 жылғы көрсеткіштен 1,2 пайызға төмен.
Халықаралық еңбек ұйымы мен Орталық Азия елдерінің кәсіподақтар кеңесі «Еңбек нарығын дамыту және лайықты еңбекті қамтамасыз ету үшін цифрлық түрлендірулерді пайдаланудағы кәсіподақтардың рөліне» арналған конференцияда Алматы декларациясына қол қойып, экономикалық және әлеуметтік мәселелерге қолдау көрсету мәселелерін талқылады. Халықты жұмыспен қамтуға әсер етіп отырған жаһандық дағдарыс салдарын қарастыра отырып, сарапшылар цифрлық технологиялар дәуірінде еңбеккерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғаудың жаңа тәсілдерін ұсынды.
Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Сатыбалды Дәулеталин Орталық Азия өңірінің мемлекеттері, оның ішінде Қазақстан да экономикалық даму стратегиялары мен бағдарламаларында қазірдің өзінде экономиканың цифрлық трансформацияның сын-тегеуріндеріне қарсы әрекеттер жүзеге асып жатқанын жеткізді. Оның айтуынша, цифрлық экономиканы дамыту еңбек нарығының сандық параметрлерін өзгертумен қатар жұмыскерлер мен жұмыс берушілер арасындағы өзара іс-қимыл форматын да өзгертуді көздейді. «Қазіргі уақытта цифрландыру бар жұмыс орындарын түрлендіріп, еңбеккерлерден жаңа дағдыларды талап етуде. Бұл тұрақты кәсіби дамуды, жаңа білім мен дағдыларды меңгеруді қажет етеді. Осыған байланысты кәсіподақтар жұмыскерлердің құқықтарын, мүдделерін қорғап қана қоймай, цифрландыру жағдайында еңбек қатынастарына жеңіл шешімдер ұсынуы керек», деді С.Дәулеталин.
ХЕҰ/ACTRAV Еңбеккерлер мүддесі үшін қызмет бюросының директоры Мария Хелена Андре аймақтағы кәсіподақтар бірлестіктерінің негізгі ұсыныстарын айқындап берді.
– Бүгінде әлемде цифрлық технологиялардың дамуынан туындаған еңбек нарығындағы UBER-лену – жұмыспен қамтудың жаңа түрін, сонымен қатар жұмыс берушілер мен еңбеккерлер арасындағы әлі реттелмеген қарым-қатынастарды енгізді. Сондықтан ХЕҰ халықаралық және ұлттық деңгейдегі әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеушілерді келіссөзге, платформалық жұмыспен қамтуды ұйымдастыру және жұмыскерлердің мүдделерін қорғауда еңбек заңнамасындағы олқылықтарды реттеуге шақырады. Осы орайда жұмыскерлердің құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету, кәсіподақтармен бірлесіп нормативтік-құқықтық актілерді қабылдау және жұмыскерлердің жеке деректерінің цифрлық қауіпсіздігін қамтамасыз ету маңызды. Оның айтуынша, ұлттық деңгейдегі әлеуметтік әріптестер үшін жұмыс орнындағы еңбек қағидаларын сақтау, ХЕҰ-ның 155 және 187 конвенцияларын ратификациялаумен қатар консультативтік-кеңесші органдарды, сондай-ақ экономиканың әртүрлі салаларындағы жұмыскерлердің әлеуметтік теңдігін қамтамасыз ету басты басымдық. Ал ұжымдық жауапкершілік пен әлеуметтік диалог Қазақстанда және аймақтың басқа елдерінде нәтижесін беріп келеді, – деді Мария Хелена Андре.
Конференция модераторы, ХЕҰ/ACTRAV Еуропа және Орталық Азия бөлімінің жетекшісі С.Гловацкас Орталық Азия еңбекшілердің құқықтарын қорғау халықаралық кәсіподақ қозғалысын дамытудың маңызын атап өтті.
Қазіргі дағдарыс құбылыстарының ықпалы туралы тақырыпқа Кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Г.Жұмагелдиева тоқталды. Оның айтуынша, Ұлттық статистика бюросының ағымдағы деректері бойынша жұмыспен қамтылғандар саны елімізде 8 млн-нан асады. Оның ішінде 2 млн-нан астамы – өзін-өзі жұмыспен қамтығандар. Бейресми жұмыспен қамту көрсеткішінің артуы көбінесе жұмыс орындары сапасының нашарлауына, төмен жалақы, оқуға қолжетімділіктің шектелуі мен әлеуметтік қамсыздандырудың немесе еңбектің қорғалмауына әкеп соқтырады. Оның әрқайсысы еңбек нарығының сапасына ғана емес, ең алдымен өзін-өзі жұмыспен қамтыған азаматтардың әл-ауқатына кері әсерін тигізеді. Осыған байланысты Кәсіподақтар федерациясы қолданыстағы еңбек заңнамасына өзгерістер енгізуге байланысты бірнеше жұмыс тобына қатысып, еңбек саласындағы өзекті мәселелерді шешу үшін іс-шараларға бастамашы болып отыр.
«Кәсіподақ Бас келісімге ең төменгі жалақы мөлшерін кезең-кезеңімен ұлғайту, оны жыл сайынғы индексациялау, ХЕҰ-ның «Дамушы елдерге ерекше назар аудара отырып, ең төменгі жалақыны белгілеу туралы» №131 конвенциясын ратификациялау, әлеуметтік әріптестермен «Лайықты еңбек» тұжырымдамасын жүзеге асыру үшін Жол картасын әзірлеу мәселелерін енгізуге қол жеткізді. Біз әлеуметтік әріптестерге ең төменгі жалақыны анықтау әдістемесін әзірлеу және оны дәйекті түрде арттыру қажеттігі туралы мәселені бірнеше рет ұсындық. Президент Жолдауында кәсіподақтың бұл бастамасын қолдайтыны көрініс тапты. Мемлекет ең төменгі жалақыны анықтаудың жаңа әдістемесін енгізеді, ол оның мөлшерін кезең-кезеңімен ұлғайтуға мүмкіндік береді. Келесі жылдың басында ең төменгі жалақы 60-тан 70 мың теңгеге дейін өседі. Бұл жұмыс істейтін 1,8 млн қазақстандықтың жағдайына тікелей әсер етеді», деді Г.Жұмагелдиева.
Цифрлық платформалардағы жұмыспен қамтудың қазақстандық кейстерін Кәсіподақтар федерациясының Әлеуметтік-экономикалық қатынастар және әлеуметтік әріптестік комитетінің төрағасы С.Кенжеболат таныстырса, цифрлық платформалардың ел экономикасы мен еңбек нарығына әсері туралы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ президенті Д.Арғандықов баяндады.
Ұлттық кәсіподақ орталықтары өкілдері өз елдеріндегі әлеуметтік-еңбек қатынастарын дамыту шараларына тоқталды.
ХЕҰ-ның Шығыс Еуропа және Орталық Азия елдері бойынша бюросының сарапшылары К.Чатани мен М.Ватт онлайн платформада пікір білдірсе, Тәжікстанның тәуелсіз кәсіподақтар федерациясының өкілі Д.Юнусовтың айтуынша, елдегі еңбекке қабілетті 5,5 млн халықтың 53,4 пайызы бейресми жұмыспен қамтылған. Сондықтан конференцияның ұсыныстары Тәжікстан үшін өте өзекті. Молдова кәсіподақтар конфедерациясы төрағасының орынбасары С.Саинчук жұмыс орындарының жабылу көрсеткішінің артуы және жұмыссыздықтың көбеюіне тоқталды. Украинадан босқындардың көбеюі мәселені одан әрі қиындатып отыр. Өзбекстан кәсіподақтар федерациясы төрағасының орынбасары Б.Махмадалиев білім беру бағдарламаларына қатысты пікірімен бөліссе, Түрікменстанның ұлттық кәсіподақ орталығы төрағасының орынбасары С.Атабердиев кәсіподақтар қызметіне тоқталды. Моңғолия кәсіподақтар конфедерациясы төрағасының кеңесшісі С.Залмаа да өзара іс-әрекеттерін одан әрі дамыту мен нығайтуға қолдау білдірді.
Цифрлық платформалар жұмысшылардың халықаралық кеңістікте ғана емес, мемлекеттер ішіндегі құқықтары мен мүдделерін дамытуды көздейді. Бұл бағытта жүзеге асып жатқан шаралар жайында еңбек нарығында ақпараттың мейлінше көп болғаны маңызды.
АЛМАТЫ