Тілдің тұрлаулы бағыты

Биылға белгіленген нысаналы индикатор бойынша облыстағы мем­ле­кеттік тілді меңгерген тұрғын­дар­дың үлес салмағы 65 пайызды құрап отыр. Бұл көрсеткішке облыстағы ұлты қазақ азаматтар, мемлекеттік тіл­ді меңгерген өзге этнос өкілдері, тіл­­дерді оқыту орталықтарында мем­­ле­­кеттік тілді оқыту курстарын аяқ­тап сертификат алғандар, жоғары және ар­найы орта білім беретін оқу орын­дарын­да қазақ тілін оқып жатқан бар­лық жас кіреді.

Өңірде барлығы 20 тіл үйрету орта­лығы бар, оның біреуі – облыстық, 16-сы – аудандық, үшеуі – қалалық. Биыл 342 топ ұйымдастырылып, 3 876 тыңдаушы қабылданды. Ұлттық құрамы бойынша жергілікті ұлт өкілдері – 2 401, басқа этнос өкілдері – 1 475, соның ішінде 276 топта 3 140 тыңдаушы қазақ тілін үй­ре­­неді. Ал ағылшын тілінен 66 топта 736 тыңдаушы оқиды. Өткен жыл­мен салыстырғанда биыл қазақ тілін оқи­тын адамдардың саны 259 тыңдау­шы­ға көбейді.

Мемлекеттік тілде іс жүргізу мә­се­лесі – өте өзекті тақырып. Бұл орай­­да бұрнағы жылдары орынды сын көп айтылатын. Осы жылдың бірінші тоқсанында мемлекеттік ор­ган­дардағы мемлекеттік тілдегі шығыс құжаттардың үлесі 93 пайызға жетті. Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерінің мемлекеттік тілдегі үлес салмағы 41 пайызды құрады.

Ономастика саласында оң сипат бар. Нысандарға, әкімшілік-аумақтық бірліктерге және олардың құрамдас бөліктеріне атау беру және қайта атау кезінде «Тарихи тұлғалар» тізбесіне және тарихи жер-су атауларына сәйкес атаулар беру бақылауға алын­ған.

– Республикалық жол картасында қойылған талаптарға сәйкес елді мекендер мен олардың құрамдас бөліктерінің идеологиялық тұрғыдан ескірген атауларын тарихи атаулармен алмастыру жұмыстарын жүйе­лі жүргізу мақсатында облыста 2022-2025 жылдарға арналған Жол картасы әзірленді. Аталған Жол картасында 2023 жылы облыстағы 59 елді мекен мен 282 құрамдас бө­лікті қайта атау жоспарланған. Қа­зіргі уақытта осы ба­ғытта жұмыс жүр­гі­зі­ліп жатыр, – дейді об­лыстық ішкі саясат бас­қармасының тілдерді дамыту және ономастика бө­лі­мінің басшысы Айгүл Талпақова.

Облыс әкімдігінің жанынан құ­рылған облыстық ономастика ко­миссиясы идеологиялық тұр­ғыда ес­кірген елді мекендерді қайта атау ке­зінде берілетін атаудың жан-жақты зерделеніп, ғылыми тұрғыда дәлел­де­нуіне баса назар аударады. 2023 жылдың 28 сәуірінде облыс­тық ономастика комиссиясы Ақкөл, Астрахан, Бурабай, Зеренді, Целиноград аудан­дарының әкімдіктері ұсынған мәселе­лерді қарастырып, 1 ауылдық округ, 3 ауыл және 41 көшені қайта атауға келісім берді. Аталған қорытынды негізінде қолданыстағы заңнамаға сәйкес тиісті жұмыстарды атқару үшін аудан­дық әкімдіктерге жолдан­ды.

– Облыстың Көкшетау, Қосшы, Степногор қалалары мен 17 аудан әкімдіктері жанынан ғалымдар, ономастика саласының мамандарынан құрылған жұмыс топтары бар. Олар ономастикалық нысандардың тарихи және дәстүрлі атауларын қалпына келтіру бойынша ұсыныстарды зерделеу және пысықтау жұмыстарымен айналысады. 2023 жылдың маусым айында республикалық ономастика комиссиясы Көкшетау, Қос­шы, Степногор қалаларының 33 көше­сін жаңаша атауды құптады. Алдағы уақытта тиісті заңнамаларға сәйкес әділет органдарында тіркеу жұ­мыс­та­ры жүргізіледі. Сонымен қа­тар биыл облыс аумағындағы 9 ауыл, 3 ауыл­дық округ пен 58 көшені қайта атау туралы шешім шығып, әді­лет орган­дарында тіркелді, – дейді Айгүл Дүзелбайқызы.

Сондай-ақ ономастика саласы бо­йынша түйткіл мәселелердің алдын алу жұмыстары жүргізіліп жа­тыр. Мысалы, 2023 жылдың ақпан айында облыстық ішкі саясат бас­қар­ма­сы­ның қызметкерлері Ақкөл ауда­ны­ның Новорыбинка мен Урюпинка ауылдарының және сәуір айында Бурабай ауданының Златаполье, Савинка ауылдары тұрғындарымен кездесіп, ономастика мәселелеріне қа­тысты түсіндіру жұмыстарын жүр­гіз­­ді, жергілікті халықтың сұра­ғына жауап берді.

Облыстағы ономастика жұмыс­та­рын ұйымдастыруда туындайтын мәселелердің алдын алу мақсатында 2023 жылдың мамыр айында аудан­ның, қаланың тілдерді дамыту және ономастика мәселелеріне жауапты бөлім басшылары мен мамандарымен әлеуметтік желіде онлайн жиналыс өткізген. Облыс тұрғындары арасында ономастика және тарихи жер-су атаулары туралы ақпаратты кеңінен тарату мақсатында 2023 жыл басынан бері бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде 96 мақала жарияланыпты.

Алдағы уақытта да облыс аума­ғын­дағы идеологиялық тұрғыдан ескір­ген атауларды тарихи атаулармен және ұлттық танымға жақын атаулармен қайта атау жұмыстары жалғаспақ. Өңірде қазақ тілін ер­кін форматта үйрететін «Til-Kokshe», «Сөйле KZ», «Кел, қа­зақ­­ша сөйлейік!», «Қазақша сөйле!» клуб­­тары жұмыс істейді. Атал­ған клубтарда 100-ден артық адам қазақ тілін үйреніп жатыр. Жуырда «Тілде­се­йік, достар!» атты қазақ тілін инно­ва­ция­лық әдістемемен үйрететін тағы бір клуб ашылды. Тұрғындардың тілдік мәдениетін арттыруға, ұлттық рухани жаңғыруды насихаттауға ба­ғыт­талған іс-шаралар тұрақты түрде өткізіледі. Өңірде мемлекеттік тілді пайдалану және қолдану жөніндегі заңнамалық талаптарды түсіндіру мақсатында облыс аумағындағы сау­да орындарының, медициналық ны­сандардың, қонақүйлер, шаштараздар, нотариустар, пошта сияқты қызмет көрсету және тағы басқа орын­дарының ішкі және сыртқы көр­не­кі ақпараттары зерделеніп, жеке кәсіпкерлерге көрнекі ақпараттарды орналастыру бойынша әдістемелік көмек тұрақты негізде көрсетіледі. Осы бағыттағы жұмысты одан әрі жан­дандыру мақсатында 2023 жыл­дың 4 қаңтарында «Қазақстан Респуб­ли­касындағы тіл туралы» заңын орын­­дау барысында көрнекі ақпарат және деректемелерге қатысты облыс бо­йынша 2023 жылға арналған жұ­мыс жос­пары әзірленіп, бекітілді.

Аталған жұмыс жоспарына сәйкес көрнекі ақпараттарды мемлекеттік тілдің нормасына сәйкестендіру мақ­са­тында облыс бойынша 1 895 көрнекі ақпаратқа зерделеу жұ­мы­сы жүргізілді. Жүргізілген жұ­мыс нәти­жесінде 1 022 көрнекі құ­ралда қате­ліктер анықталып, оның 735-іне ұсынымдар беріліп, түзету жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бұған қоса кәсіпкерлерге заңнама талаптарын жан-жақты түсіндіріп ақпараттық сүйемелдеу бойынша бұқаралық ақпа­рат құралдарында 87 мақала, әлеу­меттік желілерде 311 ақпарат жария­ланды. Көкшетау қаласында облыстық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп жеке кәсіпкерлерге «Қазақ тілінде қызмет көрсетемін!» атты кеңес өткізілді. Кеңеске Көкшетау, Степ­ногор, Қосшы қалалары мен аудандардың кәсіпкерлері қатысты. Жиында заңға енгізілген өзгерістер мен толықтырулар жөнінде, сыртқы көрнекі жарнамалар мен бақылау касса машиналарының функциялары бойынша кәсіпкерлерге кеңінен ақпарат берілді.

Көкшетау қаласының әкімдігінде «Мемлекеттік мекемелердегі қазақ тілінің ахуалы» атты дөң­ге­лек үстел өтті. Ақмола облысы ішкі саясат басқармасы мен Көкше­тау қаласының әкімдігі бірлесе өткіз­ген жиынға тіл жанашырлары және қала әкімі аппаратының дербес бөлімдерінің басшылары мен мамандары қатысты. Бурабай ауданында да осы бағыттағы семинар ұйымдастырылды. Туристік фир­ма­лардың басшылары қатысқан ке­ңес­те көрнекі ақпаратты ресімдеу, ақпараттарды орналастыру тәртібі талқыланып, жеке кәсіпкерлерге әдіс­те­мелік көмек көрсетілді. Нәти­же­сінде, 900 жеке кәсіпкерге түсіндіру жұ­мыстары жүргізіліп, қызмет көр­сету нысандарының 400 қызмет­ке­ріне орысша-қазақша тілашарлар таратылды.

«Халықаралық «Қазақ тілі» қо­ғамы» қоғамдық бірлестігінің Ақ­мо­ла облыстық филиалы 2022 жылғы 25 ақпанда Ақмола облыстық әділет департаментінде тіркелді. Қоғам­дық бірлестіктің филиалдары облыстың барлық ауданы мен 3 қаласында ашылып, жүйелі жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Ақмола облысы