Даралана алмаған дүбірлі дода

Шыны керек, 10-орын – біз көздеген меже емес еді. Отан­дық татами шеберлерінің бұл көр­сеткішіне осы саланың басы-қасында жүрген басшылар мен мамандардың ғана емес, қатар­дағы қарапайым көрермендер­дің де көңілі толмады.

Қытайда 14 балуанымыз бақ сынады. Солардың арасынан ең үздік нәтижеге 48 кг сал­мақ­тағы Әбиба Әбужақынова қол жеткізді. Барлық қарсыласын қапы қалдырып, ақтық сынға дейін алқынбай жеткен қазақ қызы финалда Жапонияның мық­тысы, үш дүркін әлем чемпионы, Азия ойындарының жеңімпазы Мацуми Цунодадан айласын асыра алмады. Дәл сол жарыстың алғашқы күні Мағжан Шамшадин қола медаль иеленді. Қазақ балуанының әлем чемпионаты, Азиада мен құрлық біріншілігінің қола жүлдегері Ли Харимге ғана әлі жетпеді. Үшінші орын үшін тартыста Мағжан тәжікстандық Мехзод Суфиевті сан соқтырды.

Келесі күні 63 кг Есмигүл Кую­лова мен 81 кг Абылайхан Жұ­баназар жеңіс тұғырына кө­терілді. Екеуіне де қола медаль бұйырды. Бұл – Есмигүлдің аса ­ірі додалардағы тырнақалды та­бы­сы. Үшінші күні 100 кг сал­мақ­тағы Нұрлыхан Шархан­ның өжеттігі мен табандылығына, қайсарлығы мен жанкештілігі­не сүйсіндік. Тұсаукесер кезде­суін­де Бахрейннің туы астында өнер көрсететін шешен жігіт Зелимхан Башаевтан басым түскен ол, іле-шала Жапо­ния­ның жұлдызы, Токио Олим­пиа­­дасының жеңімпазы, 2017 жылғы әлем чемпионатында ал­тын және 2019 жылғы жарыс­та қола медаль алған Аарон Вольфтің аяғын көктен келтірді. Бұл – Шарханның спорттық ман­са­бындағы ең жар­қын жеңіс. Жар­тылай финалда қандасымыз был­тыр әлем чемпионы, биыл тек үздіктер ғана бас қосқан Мас­терс турнирінде топ жарған өзбекстандық Мұзаффарбек Торобоевтан ұтылды. Қола медаль үшін бәсекеде Нұрлыхан Корея балуаны Вон Чон Хунды иппонмен жеңді.

Қытайда құрлық чемпионы Данияр Шамшаев (73 кг) пен Азия ойындарының жеңімпазы Дидар Хамзаға (81 кг) зор сенім арт­қан едік. Бірақ Ханчжоуда екеуі де өте сылбыр күресті. Еш нәти­же бермейтін әдіс-тәсілді қайта-қайта орындап, босқа арам­тер болды. Танымал балуандар­дың бо­йынан жеңіске деген құл­шы­ныс­ты байқамадық. Көздерін­де ­от жоқ. Күш-қуаттары кем. Тата­миде жайбарақат жүріп, соның сал­дарынан жеңілістің кермек дә­мін тат­ты. Ірі дүрмектерде әб­ден ысылған Ғұсман Қырғызбаев ­(66 кг) пен Ғалымжан Қырықбай­дан да (+100 кг) қайыр болма­ды. Сол секілді Ғалия Тынбаева (52 кг), Севара Нышанбаева (57 кг), Анастасия Маякова (70 кг), Аруна Жангелдина (78 кг) және Кәмила Берліқаш та (+78 кг) сенім үдесінен шыға алмады.

Ханчжоуда бір алтын алма­ған­ның салдарынан жалпы есепте 10-орында қалып қойдық. Бұған дейінгі Азия ойындары­ның бірде-біреуінде дәл осылай төмендемеген едік. Алысқа бармай-ақ, соңғы үш жарысты алайық. 2010 жылы Гуанчжоуда Жапония (7 алтын+5 күміс+3 қола), Корея (6+3+5), Қытай (2+1+4), Өзбекстан (1+3+3) және Моңғолияға (0+1+5) жол беріп, ­алтыншы орынға табан тіредік. 2014 жылы Инчхонда үз­дік төрттік­тің қатарынан кө­рін­дік. Аталған жарыста жер­лес­терімізге 6 (1+2+3) жүл­де бұ­­йырды. Алдымызда – Жа­по­ния (6+4+5), Корея (5+2+8) және Моңғолия (3+3+3) құрамалары. 2018 жылы Джа­картада 5 рет (1+1+3) жеңіс тұғырына көтеріліп, үшінші са­тыға жайғастық. Индонезия астанасында Жапония (9+3+1) мен Кореяның (4+6+3) дзюдошылары алдымызды орады.

Биылғы Азиадада әдеттегідей Жапонияға (5+3+2) тең келер команда табылмады. Күншығыс елінің өкілдері Ханчжоуда аралас құрамда өнер көрсеткені­мен, оларды ешкім тұғырдан тай­дыра алмады. Өзбекстанның да (3+2+4) қарқыны өте күшті болды. Құрамында Олимпия ойындары мен әлем чемпионаттарында жүлде алған беделді балуандары бар команда екін­ші орынды иеленді. Тайпей (2+0+0) үздік үштікті түйіндесе, төр­тін­ші және бесінші сатыларға Корея (1+2+6) мен Қытай (1+2+3) тұрақтады.

Жарайды, Жапония мен Ко­реяда күрестің бұл түрінде же­ңіс­пен өрілген бай дәстүр бар дейік. Сол себепті де алпауыттардан қалып қойғанымызға аса күйіне қоймадық. Қытайдың да жайы белгілі. Өзбекстан мен Тайпей­ден чемпиондар жылда шығады. Олар дзюдоға мықтап ден қой­ған. Ал осыдан бірер жыл бұ­рын ғана қалың топтың арасын­да жүрген БАӘ (1+1+3), Тәжік­стан (1+1+1) және Қырғызстан (1+0+0) құрамаларынан қалып қой­ғанымыз, тіпті, ұят жағдай болды.

БАӘ өз комадасын кілең ле­гио­­­нерлерден жасақтады. Со­лар­­дың арасынан суырылып шыққандары да бар. Дағыстандық Магомедамар Магомедомаров (+100 кг) бас жүлдені олжалады. Моңғолиялық Бишрел­тиин Хорлоодои (52 кг) күміспен күп­телсе, Нармандах Баянмұңх (66 кг) қолаға қол созды. Мәскеуде туып-өскен армян ұлтының өкілі Арам Григорян (90 кг) мен ингуш Жафар Костоев (100 кг) үшінші сатыға табан тіреді.

Тәжікстанда 81 кг салмақ дә­режесінде күресетін Сомон Мах­­­мадбеков есімді қарулы жігіт бар. Жасы 24-те. Памир тауы­­ның ете­гінде азамат соғысының оты өр­шіген тұста Махамадбеков­тер отбасы Таулы Бадахшан айма­ғынан сонау Сібірге көшіп барып, Иркутск қаласынан пана тапты. Сол жерде Сомон жарық дүниенің есігін ашты. Бала кезі­нен дзюдомен шұғылданған ол уақыт оза елеулі табыстарға қол жеткізді. Тәжікстан құрамасы сапында Махамадбеков 2021 жылы Бішкектегі Азия чемпионатында қола медальды мойнына ілсе, 2022 жылы Астанада күміске қол созды. Міне, енді Азия ойындарында бас жүлдені олжалады.

Кейінгі жеті-сегіз жылда Қыр­ғызстанда грек-рим және әйел­дер күресі керемет қарқынмен дамып келеді. Әлі есімізде ғасыр­лар тоғысында Сиднейде алауы тұтанған Олимпия ойындарында қырғыз елінің туы астында өнер көрсеткен қазақтың ұлы Айдын Смағұлов қола медаль иеленіп, Алатаудың арғы бетіндегі көршілерімізді қуа­ныш пен шаттыққа бөледі. Содан бері аталған мемлекеттен дәл сон­дай биікке көтерілген бірде-бір татами шебері шықпады. Десек те, соңғы кездері ілге­рі­леу байқалды. Ханчжоуда 90 кг салмақта күш сынасқан 25 жастағы Ерлан Шеров бас жүл­дені қанжығасына байлады. Жар­тылай финалда ол Токио Олим­пиадасының қола жүлде­гері, әлем және Азия чемпионы, өзбек­стандық Давлат Бабоновтан басым түсті. Ер мінезді Ерлан­ның жалғыз жүлдесінің арқа­сын­да қыр­ғыздар жалпыкоманда­лық есепте қазақтардан озды. Бұл – Қырғызстан дзюдошы­­­лар­ы­ның Азиададағы алғашқы алтыны. Сондай-ақ бұл жарыста жерлестеріміз Моңғолиядан да (0+2+4) қалып қойды.

Міне, осылай тізбектей берсек, ел спортының олқы соғып тұрған тұстары аз емес екенінен анық аңғарамыз. Енді бірер күннен кейін еркін, әйелдер және грек-рим күресінің шеберлері бозкілемге шығады. Бұл жарыс­тарда да бәсекелестік өте күшті болмақ. Әр жекпе-жекте жеңіске жетіп, жеңіс тұғырына көтерілу үшін аянбай айқасу қажет. Өйт­кені сары құрлықтың ең белді балуандары бас қосатын жарыс­та үздіктердің қатарына қосылу оңай шаруа емес. Азиадада алтын алу – тек мықтылардың мық­тысының ғана қолынан келе­тін іс. Сол «шайқасқа» Қазақ елі­нің өрендері даяр ма? Оны Ханч­жоудың бозкілемі көрсетеді!