«Түркістан екі дүниенің есігі ғой», (Мағжан) яғни екі дүниенің қақпасы екенін әйгілегендей көрме Республика күні мен Түркі мемлекеттері ұйымының 10-мерейтойлық саммитіне орай Ұлттық музейде өтті. Мұнда Қазақ хандығының ғана емес, ұлы Тұран, түркі елдері орталығының тамырлы тарихынан сыр шертетін жәдігерлер кімді болсын бейжай қалдыра қоймас.
Иә, Түркістан туралы Мағжан жырынан бекер бастамадық. Түсінгенге бұл шығарма көп сыр шертеді. Ұлттық музейде өткен «Мыңжылдықтар тоғысындағы Түркістан» атты мына көрме солардың шет жағасына көз жеткізеді. «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы қоры әкеліп қойған көрмені Мәдениет және ақпарат вице-министрі Арман Жүдебаев ашты. «Бүгінгі көрме еліміздің ұлттық мерекесі – Республика күні қарсаңында ашылып отыр. Еліміздің елдігі мен мәдени тарихы осындай мұралардан бастау алады. Жалпы, «Мыңжылдықтар тоғысындағы Түркістан» көрмесі – құнды мұраларымызды сақтап, оларды насихаттауды көздейтін іргелі жобалардың бірі. Тұжырымдамада ұлттық мәдениетімізді сақтау мен дамыту туралы қағидаттар және идеялар белгіленген. Мақсат – халқымыздың тарихи-мәдени құндылықтарының өткені, бүгіні мен болашағын таныстыру», деді ол сөзінде.
«Әзірет Сұлтан» музей-қорығының қорларынан мұнда 130-ға жуық жәдігер әкелініп қойылыпты. Қазба жұмыстарының деректеріне сүйенсек, Түркістанның екі мың жылдан астам тарихы бар. Ежелгі түріктерден бермен жасап бүгінге жеткенін бағамдауға болады. Біздің заманымыздағы ІІ-VІІ ғасыр аралығындағы тиындарға дейін тұр. Ежелгі Түркістан туралы көптеген керемет жәдігерлер бар. Қыш ыдыстар мен алтын бұйымдардың өзі көздің жауын алады. Бұларды «Тарихы терең Түркістан» бөліміне топтастырыпты.
Келесі «Түркістан – Түркі әлемінің рухани орталығы» бөлімінің мәні тіптен зор. Түркістан деген қала ғана емес, үлкен географиялық аумақ екенін естен шығармау керек. Мұстафа Шоқай «Түркістан өлкесі» деп тегін ұран көтермеген. Түркістан ұлы тұран даласының астанасы болғаны жадымызда жаңғыруға тиіс. Бұрынғы Яссы (Түркістан) өркениеттің де, руханияттың да ошағы, алтын жүлдесіне айналған. Оған Ахмет Ясауи, Ахмет Иүгінеки есімдерін атаса да жеткілікті. Мәселен, көрмеде Ахмет Ясауи кесенесіне Әмір Темірдің сыйға тартқан шырағдандары – сол заманның ғана емес, қазіргі уақыттың да озық үлгілері деуге келетін дүниелер. Және бір емес, бірнеше шырағдан.
Экскурсия жүргізушінің айтуынша, Ясауи кесенесінің көптеген дүниелері тоналған. Аман жеткендерінің арасындағы құнды жәдігерлердің бірі лауқа, көшірмесі екен. Тудың басы. Ғұламаның қабіріне кіреберісте тоғыз метрлік үлкен ту тұр. Мынау соның басы, қоладан құйылған, бір метрге жуық. Салмағы 5 килодай. Ұшында Алла деген жазу бар, екі жағынан да бірдей оқылады. Және қошқар мүйіз оюы салынған. Бұл Ясауидің түркілік мәдениет пен Исламды кіріктіре алғанын әйгілейді. Сол кезде осындай туынды жасатып, сыйға тартқан Темірге де қайран қалдырғандай белгі. Сондай-ақ кесенеде орналасқан тайқазанның көшірмесі. 1399 жылы Яссыға жақын Қарнақта жасалған. Әлемдегі ең үлкен қазан. Ауырлығы екі тонна, үш мың тонна су сыяды. Бірақ бұл – ас-ауқаттан гөрі иман мен ізгілікке, ырыс пен берекеге соғылған құндылық. Мұнда да Ислам мәдениеті мен түркі белгілері тең орналастырылғанын атап өткен жөн.
Ясауидің, Софы Аллаяр, тағы басқа ғұламалардың еңбектерінің көне нұсқалары да осы көрмеде. Сопылық ілімнің негізі мен мағынасын түсінуге жақындататын жәдігерлер жетерлік. Түркістанның талайғы тарихының бір шеті осындай.