Науқастар неге назалы?

Содан бері бір жылдан аса уақыт өтсе де, Денсаулық сақтау министрлігі Мемлекет басшысының сынынан тиісті қорытынды шығарды деу қиын. Өйт­кені науқастардың 2020 жылдан бас­тап енгізілген міндетті әлеуметтік ме­ди­ци­­налық сақтандыру (МӘМС) жүйе­­сіне наразылығы басылар емес. Себе­бі дімкәс жандар МӘМС жарнасын үз­бей төлеп жүрсе де, мемлекеттік ден­сау­­лық сақтау ұйымдары тарапынан ме­ди­циналық-санитариялық алғашқы кө­мек­ті (МСАК) уақтылы ала алмай, жеке­­меншік клиникалардың жәрдеміне жүгінуге мәжбүр.

«Мен 2 апта бойы тиісті дәрігерлерге көріне алмадым. Емханада әуелі терапевке қаралып, анализ тапсыруымды талап етті. Ал анализ тапсыру үшін апталап кезек күтуім керек екен. Сол себепті мен 4 жылдай уақыт ішінде бірде-бір рет тегін медициналық көмек алған емеспін. Сондықтан мен прокуратураға арызданып, емделуге жұмсаған шығынымды қайтарып беруді талап етемін», деді бір әйел.

«Мен былтыр ұлымды балалардың облыстық ауруханасында емдеттім. Он­да­­ғы дәрігерлерге еш ренішім жоқ. Бі­рақ биыл баламды жаңадан ашылған ем­ханаға ауыстырды. Мұнда бәрі тым күрделі болып шықты. Емхана меңге­рушісі: «Балаңыз ауырса қайтейін, оны тексерткіңіз келсе, ақылы тексертуге ба­рыңыз. Біз ешқандай аутоиммундық сырқат бойынша тексеру жүргізбейміз, ондай аурудың себебін де іздемейміз», деп бір-ақ қайырды. Ендеше, мұндай емхананы не үшін ашқан?», деп шағынды Петропавл қаласының тұрғыны Анна Шульженко.

Ал Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғиният биік мінберлерден МӘМС жүйесі денсаулық сақтау саласына оң әсер еткенін мәлімдеп жүр. Мәселен, МӘМС енгізілген жылдары МСАК бойынша көрсетілген қызметтер саны 3,2 есе өскен. Амбулаториялық деңгейде тегін дәрі-дәрмектерге қолжетімділік те едәуір артқан. МӘМС жүйесі енгізілгенге дейін халықтың әлеуметтік осал 8 тобы ғана қымбат тұратын КТ және МРТ қызметіне қол жеткізе алған болса, өткен жылы осын­дай 1,5 миллионға жуық қызмет көрсе­тілген, яғни 7 есе артқан. ПЭТ қыз­­метін көрсету саны 2 есеге жуық өсіп, 13 мыңнан 21 мыңға дейін артқан. МӘМС бағдарламасы бойынша жұмыс істей­тін медициналық ұйымдардың саны 2 есеге көбейіп, 2 мыңға жуықтаған. Халық­тың медициналық қызметтерге өз қал­тасынан төлеген ақысының үлесі 2018 жылғы 34 пайыздан 2022 жылы 31 пайызға дейін азайған. 2022 жылдың қоры­тындысы бойынша медициналық-демог­рафиялық көрсеткіштер пандемия кезеңіне дейінгі нәтижелерден асып түскен.

Денсаулық сақтау министрі келтірген статистикалық мәліметтер осы саладағы оң үрдісті айғақтайтыны даусыз. Алай­да «бір қарын майды бір құмалақ шірі­тетіні» секілді науқастар ренішін туғы­зып отырған кемшіліктерге көз жұма қа­ра­май, оларды болдырмау шараларын қарастырған жөн. Бұл мәселеге жақында Парламент Мәжілісінде өткен «Үкімет сағатында» баса назар аударылғаны бекерден-бекер емес.

«Өңірлерге барғанда ауруханаларды аралап, сайлаушыларымызбен, сарапшылармен, қарапайым дәрігерлермен болған кездесулерден, жүргізген зерт­теулерімізден түйгеніміз – проблемалар толық шешілмеген. Медициналық көмектің сапасынан бұрын, біз қазіргі уақытта оның қарапайым қолжетімділігіне зəру болып қалдық», деді депутат, Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағасы Асхат Аймағамбетов. Оның айтуынша, басты проблема – МƏМС-ті қаржыландыру жүйесіндегі олқылық­тар. Біріншіден, мемлекеттік бюджеттен əлеуметтік санаттар үшін МƏМС-ке аударылатын жарна мөлшері бас­тап­қы мөлшерлемелерге қарағанда 3 есе азай­тылғандықтан, МƏМС қорына, яғни аза­мат­т­ардың еміне жүздеген млрд теңге кем түскен. Екіншіден. коронавирус пандемиясымен күрес кезінде бюджеттегі қаражаттың жеткіліксіздігіне байланыс­ты, шұғыл шешімдер қабылдау үшін МӘМС қорындағы 700 млрд теңгеге жуық қаражат жұмсалған. Үшіншіден, Үкімет зейнеткерлер, балалар сияқты 15 əлеуметтік санат үшін МƏМС-ке бюджеттен төленетін жарналарды қысқартып тастаған. Соның салдарынан үш жылда, 2024 жылды қоса алғанда МӘМС-ке бюджеттен 600 млрд-тан аса қаражат бөлінбеген. Төртіншіден, медицина қыз­мет­керлерінің жалақысын көтеру бюджет есебінен ғана емес, МƏМС қаражаты есебінен де жүзеге асырылған. Үкіметтің осындай шешімдерінің салдарынан МƏМС қорына кемінде 1 трлн теңгеге жуық қаражат түспеген. Мұның өзі денсаулық сақтау саласы шығындарының ауыртпалығын қарапайым азаматтарға да түсіріп, олардың өз қалтасынан емделуге жұмсайтын қаражаты азаюдың орнына кейінгі 2 жылда 27,7 пайыздан 31,1 пайызға дейін ұлғайған. Осылайша, МƏМС идеясының беделі түсіп, оған сенбе­ген науқастар оны тоқтатуды талап етіп отыр. Бұл ретте, біздің ойымызша, Үкімет Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінде азаматтардың денсаулығын сақтауға өз қалтасынан төлейтін қаражаты бір адамға есептелген барлық шығынның орта есеппен 16,9 па­йызын құрап отырғанын, ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынымы бойынша бұл көрсеткіш дамушы елдер қатарындағы Қазақстанда 20 пайыздан аспауға тиіс екенін ұдайы назарда ұстағаны жөн.

ДСМ биыл ақпан айынан бастап бар­лық медициналық қызметке «Шектік шкала» деген шектеу енгізген. Бұл əрбір медициналық қызмет түрі бойынша əрбір емханаға нақты белгіленген квота іспетті. Алайда қаражаттың жетіспеуіне бай­ланыс­­ты асығыс қабылданған осы атүсті ше­шімнің кесірінен мыңдаған науқас меди­циналық көмекті уақтылы ала алмады.

«Шектік шкала» тіпті шұғыл медици­на­лық көмекке де қатысты болып, ауруханалар травматологияға жедел түскен науқастарды да тек бекітілген квота ше­гінде алуға тиіс болды. Ал одан көп түс­кен пациенттер үшін ауруханаларға ақы төленбейді. Бұл деген – нонсенс! Адам қолын, не аяғын қашан сындырып алатынын, кімде инфаркт болатынын, кім уланып қалатынын алдын ала қалай болжай алады? Ауруханаға түскен науқасқа: «Шектік шкала» аясында осы айға бөлінген ақша таусылды, келесі айды күтуіңіз керек» деу де – нонсенс. Соның салдарынан халық тарапынан шағым көп түседі. Науқастар бір ай терапевті күтеді, кейін тағы бір ай бейін бойынша дəрігерді, одан кейін тағы да терапевке жазылып, оны тағы да күтуге мəжбүр. Сөйтіп жүріп, өз қалтасынан ақы төлеп емделеді. Осыған орай, денсаулық сақтау мекемелеріне өз бюджетінің шегінде қаражатты дербес бөлу мүмкіндігін беру керек», деді А.Аймағамбетов.

Жуырда Парламент Сенатының Евгений Больгерт бастаған бір топ депутаты Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға депутаттық сауал жолдап, ДСМ-нің келесі бір ағат қадамын түзетуге мұрындық болды. Нақты айтсақ, аталған министрлік өзі қабылдаған кейбір нормативтік құқықтық актілерге мемлекеттік сатып алу арқылы МСАК қызметін көрсететін ұйымға тіркелген тұрғындардың саны 10 мың адамнан кем болмауға тиістілігі туралы өзгеріс енгізуді көздейтін бұйрық жобасын әзірлеген екен.

«10 мыңнан аз адамға қызмет көрсе­те­тін көптеген жеке медициналық клини­калардың, шағын отбасылық денсаулық орталықтарының қызметін тоқтату қаупі төнгелі тұр. Бұл шешім мемлекеттік емханалардың жүктемесін шамадан тыс көбейтіп, оларда кезектер пайда болуына және басқа да қолайсыздықтар туындауына әкелмей ме?», деп дабыл қақты сенаторлар.

Өз кезегінде вице-премьер Сенат депутаттары көтерген мәселені «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлік палатасы, «Primary Health Care» ұлттық қауымдастығы және МСАК көрсетуші кәсіпкерлермен бірге талқылаған соң, ДСМ ұсынған жаңа норма ақылға қонымды деңгейге – 1,5 мың адамға дейін кемітіліпті. «Келісіп пішкен тон келте болмас» деген – осы.

Демек, ДСМ алдағы уақытта медицина саласының маңызды мәселелерін Мемлекет басшысы ұсынған «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырым­дамасына сәйкес көпшілік тілегін ескере отырып шешсе, құба-құп.