Көз жастан көктеген қайсар мұң

«Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы, ол ақынның білімсіз бейшарасы» деп ұлы Абай көксе­ген биік, өлеңдегі ұлы мұратты тұт­қан екі қазақ болса, бірі осы Дәурен Берікқажы екенін ақын Есен­ғали Раушанов: «Ақын болса, Дәурендей болсын. Дәурен не жазса да жібермей оқуға тырысамын. Газет-журналға шықса, әлбетте. Қадағалап отырамын дегенім, ол қызық-қызық ізденістерге барады, мінезі де біртүрлі, ағылшын тілін жетік біледі, әлемде не гәп болып жат­қанынан қашанда құлағдар, өз­ге елдерде достары көп, «ауыл­дың арасы, қойдың қорасында» қа­лып қоймағаны қуантады. Ендігі жерде Мұқағали мен Есенғали­дың ара­сын шаңдата берудің керегі ша­малы екенін ол баяғыда-ақ біл­ген. «Менің ауылымның иті се­нің ауылыңның итінен гөрі бөрі­ба­сарлау» деген сықылды «квасной патриотизм» де оған жат. Оқуы, тоқуы бар адам осындай бо­лады. Бұдан былайғы жерде кем дегенде бір шет тілін білу қазақ қа­лам­гері үшін қалыпты жағдайға айна­луға тиіс. Жастарға қызықсақ олар­дың біліміне, мәдениетіне, алғыр­лығына қызығалық, әйтпесе екі қазақ­тың бірі өлең жазады. Рас, бұдан екі қазақтың бірі ақын деген қоры­тынды шықпайды.

Ол қазақ қоғамында болып жат­қан жайттарды түгел жүрек сүз­гісінен өткізіп отырады. Қиын іске ұрынады. Қауіпті қадамдарға барады. Ақын болсаң, Дәурендей бол! Дәурен өз сөзін өзі айта алатын ақын болып қалыптасты. Бұдан артық не бақыт керек?», депті.

Демек Есенғалиша айтқанда, Абайдың өлең сөзге қойған жоға­рыдағы талабын барынша түсініп, бойына сіңірген және солай жаза білген талант – нағыз талант.

Ақынның осы уақытқа дейін шыққан «Оттегім менің, от демім менің – жырларым», «Алдаспанның арызы», «Анте меридием», «Гүл мен қылыш жырлары», «Сізге жаз­ған хаттардан», «Муза», «Сенің атың – от», «Ішке жұтқан көз жасым», «Ең жылы сөз кешіккен» ат­ты жыр жинақтары тек автордың ғана атағын шығарып, алапатын асырған кітаптар деуге әсте болмайды. Бұлар – маңдайынан ай сүйіп, төрт аяғын тең басып, қазақ жырын алға оздыруды көксеген бейнелер. Оқырман сана-сезімін өсіріп, рух кеңістігін ұлғайтуды көздеген жан мен ойдың жемісі. Автордың жеке басы үшін жүйке мен сананың кескілескен майданы. Мың өліп, мың тірілген болмыс пен мінездің күресінен қайнап шыққан немесе жүректің оты санаға шағылғанда саусақ ұшынан сия болып төгілген сәулелі шырақтар.

«Ең қымбат бағаға сатылған –

ең арзан кітаптар,

ең ауыр ойларға батырған –

ең нәзік бұтақтар,

ең әлсіз адамға берілген –

ең ауыр сынақтар,

ең таза балаға көрінген –

ең жауыр сұрақтар

жылатты ал, жылатты ал

жанымды.

Тағы не?

сұрап қал...»

«Ақындар провинцияда туып, Парижде өледі» дейді. Бірақ осы ойды ақын Серік Ақсұңқар­ұлы теріске шығарады. «Парижде өле­тіні өтірік» дейді. Абай ғұлама Шың­ғыстауда туып, сонда өлгенін ескерсек, әлгі сөз қазақтарға жүре бермейтіндей. Мен осы сұрақты шетел ақындарын көп оқып, көп аударған Дәукеңе қойғым келеді. Бірақ оның «ақындар провинция­да туатыны рас, бірақ Парижде өлуі шарт емес, қайда жерленсе де, халқының жүрегінде қалса, жетіп жатыр» дейтінін ішім сезеді. Қазір Дәурен Берікқажыұлы – көп оқылатын ақындар­дың бірі. Халқының көкейіндегі­сін айтып, жүрегіне жол таба алса, ақынға одан асқан бақыттың керегі де шамалы.

«Ысытқан, суытқан,

Бойыңды бір көңіл.

Дүниені ұмытқан,

Құмарың тозар, біл»,

дегенде Абай нені, меңзеді екен? Құмары тозса да, іңкәрлігі сөнбе­ген көз жас­тың да алапат қайсар мұңынан көк­теп шыққан рухты сезінгің келсе, ақын жырларына үңіл. Дәукеңнің «Беу, мынаны мен де жаза аламын-ау» дегізгендей кей­бір қарапайым көрінген шумақ­тары жанды жерге тиеді, көкейге қона кетеді. Бәлен деп айтудың да қажеті шамалы, үнсіз ғана түсініп, бас шайқап қойып, өзіңмен өзіңді мұңдастыратын өлеңдер тек Дәу­рен ақынға тән сияқты мен үшін. Түсінгенге бұл – бүгінгі поэзияның табысы! Өлең оқып отырып демалу, өзіңмен сырласу деген – үлкен бақыт. Автордың үлкен бақыты.

Оның аудармалары, тәржі­маға қосқан үлесі ауыз толтырып айтарлық. Ақын болған соң өз өлең­дерін ғана жазып, өз шы­ғар­ма­шылығын насихаттау – әр­кім­нің қолындағы іс. Ал мен оқып-біл­ген дүниенің, мен таныған ғажап­тың дәмін сен де тат деп ше­тел жауһарларын оқырманға түп­нұсқадан мөлдіретіп аударып беру – түсінгенге ерлікпен пара-пар іс. Дәукең – ол үдеден шыға алған жан­кешті ақын. Ұлттың ақыл-ойы мен сана-сезіміне қызмет осындай-ақ болады!