Әскер беделі сарбаздар сапынан көрінеді

Ал қазір Петропавл қаласының кейбір сауда орнында: «Әскери қыз­меттен ешқан­дай парасыз және жалған құжат жасамай-ақ, заңды негізде босатуға көмек­те­се­міз», деген хабарландыру дауыс­ зорайтқыш арқылы айтылып жатыр. Осы «көмектесушілер» интер­нетте арнайы сайт ашып, өздері­нің 5 жылдан аса ойдағыдай жұмыс істеп жүргенін, сол уақыт ішін­де жүздеген азаматты әскерден босат­қанын мақтана жазыпты. Бұған «Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы» республикалық қоғамдық бірлес­тігінің жергілікті ұйымы мен зиялы қауым өкілдері наразылық білдір­ді. Алайда еліміздің «Әске­ри қыз­мет және әскери қыз­мет­ші­лер­дің мәртебесі туралы» заңын­да, сондай-ақ Әкімшілік және Қылмыс­тық кодекстерінде әскери міндет­тілердің әскери қызметтен жал­та­руына дем берушілерге ешқан­дай жауаптылық қарас­ты­рыл­маған. Соны пайдаланған бәзбіреулер әскерге барғысы келмейтін жастарға дем беруді табыс көзіне айналдырып алыпты. Осы мәселеге Парламент Мәжілісінің депутаттары назар аударып, қолданыстағы заңнамаға тиісті өзгеріс енгізсе, құба-құп. Мәселен, айыр қалпақты ағайын елінің «Қырғыз Республикасы азаматтарының жалпыға бірдей әскери міндеті туралы, әскери және бала­малы қызметтер туралы» заңында азамат­тар мен лауазымды тұлғаларға әскер­ге шақырылушылардың әскери қыз­мет­тен жалтаруына дем бергені үшін жауап­ты­лық жүктелген.

Шынтуайтында, әскери қызмет­тен жалтару сияқты келеңсіз құбы­лыстан әскеріміздің беделі артпай, құтылуымыз қиын. Әсіресе мер­зімді қызметке шақырылған жас сарбаздардың кейбірі бейбіт күнде қайғылы қазаға ұшырап жат­қаны сүйікті ұлынан айырылған ата-аналарды зар жылатып қана қой­май, жастардың бір бөлігінің әскерге бармаудың әртүрлі айла-шар­ғы­сына жүгінуіне әкеліп соғып отыр. Осы орайда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев былтырғы «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, эконо­ми­калық өсім, қоғамдық оптимизм» Жолдауында: «Жас сарбаз­дары­мыз өз міндетін алаңсыз орындауы үшін әскер қатарында, ең алды­мен, темірдей тәртіп болуға тиіс. Қарулы күштер мен басқа да күш­тік құрылымдар осы талапты мүл­тік­сіз орындауы қажет. Әр ата-ана әскер­ге кеткен баласын мемлекетке сеніп тапсырады. Сондықтан сар­­баз­­дардың денсаулығы мен қауіп­сіз­­дігіне, ең алдымен, армия басшы­лығы және құқық қорғау мекеме­лерінің басшылары жауапты», деді.

Қорғаныс министрлігі казар­ма­лық бұзақылықтың алдын алу және әскери бөлімдерде тәртіпті қамтамасыз ету шараларын қолданып та жатыр. Жеке құрамға бақылау жүргізудің «Серіктес», «Пирамида», «Жауын­гер­лік дос» жүйелері және «Отба­сымен бейнеқоңырау» сервисі жұмыс істейді. Кез келген әскери қызметші өтініш айта алатын профилактикалық кабинеттер мен сенім телефондары бар. Қолжетімді орындарда жазбаша арыз бен өтініш салу үшін арнаулы жәшіктер қойылған. Әскери қызметшілердің мінез-құлқына онлайн-бақылау жасау үшін қызметтік үй-жайлар, казар­малар видеокамера­лар­мен жабдықталған. Сарбаз­дар ана­лары комитеті өкілдерінің әскери бөлімдерге және әскерге шақырылу­шы­­ларды жинақтау пункттеріне тәулік бойына кіруіне рұқсат берілген. Осындай шара­­лардың нәтижесінде кейінгі жылдары Қару­лы күштерде жарғыдан тыс қарым-қаты­­нас­тардан болған қылмыс саны айтар­лық­тай азайған.

Әскер беделі әскери қызмет­ші­лердің әлеуметтік жағдайына да байланысты. Бұл ретте де сең орнынан жылжығандай өзгеріс бар. Әскерилердің жалақысы соңғы рет 2008 жылы ғана көтерілгені ескеріліп, бұрнағы жылы әскери ұшқыштардың лауазымдық жалақылары өсірілді, әскери медициналық қызмет­шілердің ақшалай үлесі азамат­тық медициналық мекемелер­дің қыз­мет­кер­лерінің жалақылары­ның деңгейіне дейін, ал жоғары әскери оқу орындары оқы­ту­шы­ларының жалақылары аза­мат­­тық жоғары оқу орындарының деңгейіне дейін жеткізілді. Үкімет күштік құрылымдардың әскери қызметшілеріне еңбекақы төлеудің жаңа жүйесіне көшуді қолдап, оны биылғы 1 қаңтардан бастап екі кезеңде жүзеге асыруды жос­парлап отыр. Сондай-ақ әскери қызметшілердің ертеректе болған жеңілдіктерін қайтару мәселесі де қарастырылып жатыр. Олардың ішінде әскери қызметшілердің қоғамдық көлік­те ақысыз жүруі, әскери отбасы мүше­лерінің жылына бір рет демалыс орнына тегін барып-қайтуы сияқты шаралар бар. Әскерилерге коммуналдық қызмет үшін төленетін үстемеақының көлемін арттыру да ұсынылып отыр. Кейінгі жылдары әскери қызметшілерді тұрғынжаймен қамта­масыз ету жолға қойылды. Олар республикалық бюджеттен бөлін­ген тұрғын үй төлемдері есебі­нен баспана сатып алып жатыр.

Әскери қызметтің беделін арттыру үшін қолға алынған тағы бір шара – мерзімді әскери қызмет атқарған сарбаздарға жоғары білім алу үшін жеңілдіктер берілгені. Олар Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) нәтижелеріне қарамастан, жоғары оқу орындарына ақылы негізде түсе алады. Ал жауынгерлік даяр­лықта жоғары нәтиже көр­сеткен сарбаздарға жоғары оқу орны есебінен өтеусіз негізде әрі ҰБТ тапсырмай оқу құқығы берілді. Әскерде болған азаматтар Қорғаныс министрлігінің әскери оқу орындарына да емтихансыз түсе алады.

Бұған қоса мерзімді әскери қызметке алынған жастардың банкке қарыздары мен микронесиелері бойынша төлемдерін кейінге қалдыру мәселесі де оң шешімін тапты. Сарбаздар мерзімді әскери қызметте болған кезде және одан кейін 60 күн бойы олардың негізгі қарыз бен сыйақы бойынша төлемдері тоқтатылады.

Қорғаныс министрлігінің басшылары 2015 жылы әскердегі әлімжеттік жойылды деп мәлім­дегені жадымызда. Мұның негізгі себебі әскерде келісімшарт арқылы әскери қызмет атқарып жүрген азаматтардың үлесі 70 пайызға жеткені еді. Содан бері кей сарбаздың өзінен әлсіз жа­уынгерге күш көрсетуі «жарғылық емес қарым-қатынас» деп аталып келеді. Демек, әскерде темірдей тәртіп орнату үшін кәсіби армия құруға күш салу, яғни келі­сімшарт бойынша әскери қыз­­мет атқарушы сарбаздар санын барынша арттыру қажет. Әрине, бұл Қарулы күштерге бөлінетін бюджет қаржысын көбейтуді талап етеді. Осы орайда назар аударып, ойланарлық жайт – әлемнің бірқатар елінде мерзімді әскери қызметке барғысы келмейтін азаматтар бұл міндеттен заңды түрде ақы төлеу арқылы босатылатыны. Мысалы, Түркияда әскери міндетті болып саналатын азаматтар әскерге бармау үшін шамамен 5,5 мың доллар, Моңғолияда 700 доллар төлейді екен. Грузияда мерзімді әскери қызметтің кейінгі қалдырылған әр жылы үшін 700 доллар төлеуге тура келеді. Швейцарияда әскерге барғысы келмейтін азамат жылдық табысының 3 пайызын мемлекет қазынасына аударуға міндетті. Орталық Азия мемлекеттерінің ішінде Қырғызстан, Өзбекстан және Тәжікстанда мерзімді әскери қызметтен босатылып, баламалы әскери қызметке немесе жұмылдыру әскерге шақыру резервіне алыну үшін әскери міндетті азаматтар тиісті заңнамада немесе Үкімет белгілеген мөлшерде төлем төлейді.