Кеше түстен кейін Астанадағы Бейбітшілік және келісім сарайында ЕҚЫҰ-ның Астана Саммиті шеңберінде Ұйымның гуманитарлық өлшемдері себетіне арналған 2010 жылғы Шолу конференциясы өзінің жұмысын жалғастырып, БАҚ бостандығы тақырыбына арналған үшінші сессиясын өткізді.
Айта кететін жәйт, бұл конференцияның бірінші бөлімі 30 қыркүйек пен 8 қазан аралығында Варшава қаласында өткен болатын. Онда демократиялық институттар, іргелі бостандық, заң үстемдігі және төзімділік пен кемсітушілікке жол бермеу тақырыптары көтерілген еді.
Түстен кейінгі сессия жұмысын да Сыртқы істер министрлігінің Ерекше тапсырмалар жөніндегі елшісі М.Жарбосынова ашып, жүргізіп отырды. Ол жиналғандарды Іс басындағы төрағаның атынан құттықтап, қатысушылардың осы шараға үлкен қызығушылық танытқанына алғысын жеткізді. Тіркелген қатысушылардың саны 1 мың адамға, ал сөйлеуге жазылғандар саны 60 адамға жуық болды, деді ол. Одан әрі модератор конференцияда көтерілген тақырыптарды атап өтіп, ертең мигранттарға қатысты төзімсіздік, сондай-ақ қазақстандық төрағалықтың басымдықтарының бірі – адам саудасына, әсіресе балалар саудасына назар аудара отырып күрес жүргізу мәселелері көтерілетінін айта кетті. Осы конференцияның варшавалық жиыннан айырмашылығы сол, мұнда көтерілген тақырыптардың айрықша аспектілері қаралатын болады. Соның ішінде, мәселен, БАҚ бостандығы туралы айтқанда электронды БАҚ-тың дамуы және оның сөз бостандығы мен пікір алуандығына әсер ету үдерісі, сандық хабарламаға өту мен интернетке ақпараттар беру бостандығы талқыланады, деді ол.
Одан әрі ертеңгі болатын сессиядағы мигранттарға қатысты төзімсіздік мәселесін қарастырғанда, оларды оқыту перспективаларына назар аударылатынын, өзара сыйластық пен түсіністік мәселелеріне қалай қол жеткізуге болатындығы туралы пікірлер алмасылатынын атап өтті. Соңғы сессияда біз адам саудасына қарсы күрес мәселелерін талқылап, оның саясаты, тетіктері мен проблемалары қандай болуы керектігі, балаларды қорғау және оларды әлеуметтік тұрғыдан қамсыздандыру істері жөнінде пікір алмасатын боламыз, деді М.Жарбосынова. Осы тақырыптардың өзекті болып отырғандығының өзі, өкінішке қарай, ЕҚЫҰ жауапкершілігі аумағында адам құқының әлі де бұзылып отырғанын көрсетеді. Сондықтан осы проблемалардың әртүрлі аспектілерін талқылау, оларды еңсерудің нақты тетіктерін жарақтауға мүмкіндік беретін болады. Іс басындағы төраға ретінде Қазақстан демократиялық дамудың индикаторына айналып отырған азаматтық қоғамның жұмыстарын қолдайды және адамның құқы мен бостандығын қорғау мәселелерінде қолдан келген көмегін жасап отырады.
Келесі кезекте модератор түске дейін болған сессиялардың жұмыстарына тоқталып, Азаматтық қоғамның форумы барысында Үкіметтік емес ұйымдар ЕҚЫҰ-дағы адами өлшемдер жөніндегі қағидаттар мен міндеттердің қалай орындалып жатқанына шолу жасағанын айтып өтті. Сессияларда осы бағыттағы жұмыстардың перспективалары талқыланып, ұсыныстар жасалды, деді ол. Іс басындағы төрағалық пікірсайыстар барысында айтылған проблемалар бойынша болашақта нақты ұсыныстар әзірленетініне үміттенеді.
Ендігі сәтте, жұмысы басталғалы тұрған сессияның көтерген тақырыбына тоқталған модератор БАҚ-тың әрбір мемлекеттің демократия жолымен дамуында үлкен рөл атқаратынын, сондықтан да оны және азаматтардың БАҚ бостандығына қол жеткізу құқын дамытуды сөзсіз қолдау қажеттігін атап өтті. Сонымен қатар, деді шешен, бүгінгі күндері БАҚ-тың қоғам алдындағы өз жауапкершілігі де маңызды фактор болып есептеледі, осыған байланысты БАҚ-тар өз жұмыстарын реттеу жөніндегі нақты тетіктерді әзірлеуі қажеттігі туындайды. Мен сессия жұмысының шеңберінде осындай мәселелер талқыланатына үміттімін, дей келіп, алғашқы сөзді ЕҚЫҰ-ның БАҚ бостандығы мәселелері жөніндегі өкілі Дунья Миятовичке берді.
Сөзін БАҚ мәселесінің маңыздылығынан бастаған ол әлі күнге оны дамытуда кемшіліктерге жол берілетінін атап өтті. Бүгінгі күні БАҚ бағытындағы технология жарық жылдамдығынан бетер жылдам дамып келеді. Электронды БАҚ-тың даму үдерісінде БАҚ бостандығы мен плюрализмнің дамуы қатар жүруі керек. ЕҚЫҰ-ға мүше елдер Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2004 жылғы 7 желтоқсандағы отырысында интернет ашық және жалпыға қолжетімді болсын деген шешім қабылданған болатын. Сондықтан ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің бәрі өз азаматтарының интернетке қолжетімділігін қамтамасыз етулері керек еді. Бүгінгі күні осы міндеттемені қайтадан еске салуға тура келіп тұр, өйткені көптеген елдер оны орындауға асықпай отыр. Осының өзі кейбір елдер өз азаматтарының БАҚ-қа қол жету құқын шектеп отырғанын көрсетеді. Азаматтардың ақпараттарды еркін алу және өз пікірлерін еркін айту құқын шектеуге болмайды, дей келіп, одан әрі Д.Миятович ЕҚЫҰ-ның БАҚ бостандығы жөніндегі бюросында интернетке қатысты жалпыға ортақ заңдылықтың матрицасы әзірленіп жатқанын жеткізді. Ол ЕҚЫҰ-ның аумағында интернетті шексіз қолдану құқықтарының ережелерін қамтитын болады. Бұл жұмыс 2011 жылдың қаңтар айында аяқталады деп болжануда. Сонымен бірге Бюро сандық хабарламаға өтудің жолдарын ұсынады, оларды Ұйымның веб-сайтынан алуға болады. Ал одан әрі, жақын айлардың бірінде ереже брошюра түрінде де шығарылады, деді шешен.
Д.Миятовичтен кейін сөйлеген шешендерді айтқанда, модератор олардың аты-жөндерін атамай, тек қандай ұйымнан келгенін ғана жариялап отырды. Сондықтан біз олардың тегін біле алмадық. Кейбір шешендер көтерілген мәселе бойынша өздерінің ойларын ашық білдіріп, соның ішінде өз елдерінде оның қалай шешіліп жатқанына кеңінен тоқталды. Соның ішінде Ресей Федерациясы делегациясының өкілі бұл мәселенің мемлекеттік ең жоғары деңгейде қолға алынғанын ауызға алды. Сонымен қатар, ол Ресейде журналистерге қысым көрсетіледі деген лақаптың жалған екенін, ал дұшпандары соққыға жыққан журналист О.Кашиннің ісі бойынша қылмыстық іс қозғалып, оның жүргізілу барысын президент Д.Медведевтің өзі тікелей бақылап отырғанын айтып, әділеттікке қол жеткізілетініне сендіре сөйледі және өз елінің ішіндегі келеңсіз жайларды өзге жұрттың талқысына салуға құлқы жоқ екенін бірден білдіріп қойды.
Көптеген шешендер бағдарламада көрсетілген сандық хабарлама мен интернет мәселелерінен мүлде ауытқып, БАҚ мәселеріндегі жеке проблемаларды қаузап кетті. Осы қатарда көптеген қазақстандықтардың өз еліміздегі кейбір жайларды шетелдіктердің талқысына салып, байбалам салғандары тыңдаған құлаққа жағымсыз естілді. БАҚ-тың өз жауапкершілігін ауызға да алмаған ондайлар кінәні тек басқадан іздеп, билік тарапынан қысымшылық көрсетілуде деп бірінің аузына бірі түкіріп қойғандай сайрады. Соның ішінде емін-еркін сатылып, жұрттың қолында жүретін “Республика”, “Взгляд”, “Свобода слова”, “Дат”, “Жас Алаш” секілді газеттердің шығуына, таралуына кедергі жасалады дегендері ашық жала екендігін кейбіреулер айтып та жатты. Бірақ, “айтылған сөз – атылған оқ”, өз елінің әлем алдында абыройлы болып тұрған шағында ішіндегі қоқысын сыртқа шығарып, шырылдаулары патриотизмнің кемшін немесе мүлде жоқтығын анық білдірді. Сондайлар тым болмаса өздерінің ресейлік әріптестерінен үлгі алса-шы, бірақ олардағыдай патриотизм бұлардың татпаған дәмі ғой, деген ойға келдік.
Демократияға қатысты Қазақстанда заң шеңберінен шықпай еркін қызмет етуге ешқандай кедергі жоқ. Елордада ЕҚЫҰ Саммиті қарсаңындағы Шолу конференциясында Қазақстан Интернет қауымдастығының президенті Шавқат Сабыров осылай мәлім етті.
“ЕҚЫҰ Саммиті қарсаңындағы Шолу конференциясы аясында Варшава конференциясының жалғасын өткізудің маңызы зор. Оның ішінде БАҚ бостандығы, ақпаратқа қолжетімділік мәселелерінің талқылануы қоғам үшін аса маңызды”, – деген қауымдастық төрағасы Қазақстандағы демократия мәселесіне қатысты өз пікірін білдірді. Оның пайымдауынша, бір ғана Қазақстанның демократияға қатысты көзқарасы туралы мәселе көтерген дұрыс емес. “Өйткені, бүгінгі күні әлемнің ешбір мемлекеті өзін толыққанды ең демократияшыл ел ретінде санай алмайды. Бұған мысал да жеткілікті. Мәселен, демократиясы гүлденген Американы алып қараңыз. Бұл елде әсіресе Ирак мәселесіне қатысты тақырып қатаң бақылауда болып, ондайларды қудалау да көрініс беріп жатады. Яғни, кез келген мемлекеттің белгілі бір мәселеге қатысты өзінің мүддесі болатыны анық. Ал Қазақстанға келетін болсақ, бұл елде құқықтық алаңда қызмет етіп, мәселелермен заң шеңберінде айналыссаңыз онда Қазақстанда да еш кедергісіз емін еркін тіршілік етесіз”, – деді ол.
Елімізде оппозициялық басылымдар басқа газеттерге қарағанда еркін таралады. ҚР Конституциясының 90-бабының 30-ы, яғни 30 пайыздан астамы адам құқығы мен бостандығына арналған. ҚР-ның қолданыстағы Конституциясы, қолданыстағы заңы сөз бостандығына, бұқаралық ақпарат құралдарын еркін дамытуға кепілдік береді. Дегенмен Конституцияға және заңға сәйкес цензураға шектеу қойылған.
Сондай-ақ ол өзінің алдында сөз алған әріптесінің оппозициялық басылымдардың еркін таратылуына билік тарапынан қысым бар деген пікіріне келіспейтіндігін білдірді. Оппозициялық басылымдар Қазақстан аумағындағы кез келген дүңгіршекте, тіпті, басқа газеттерге қарағанда еркін таралады. Бұқаралық ақпарат құралдарының 85 пайызға жуығы мемлекеттік емес басылымдар. 35 газет 11 тілде, Қазақстан этностарының тілінде жарық көреді”, – деді.
Сөзін қорытындылай келе ол Адам құқығы саласындағы ұлттық жоспарға сәйкес, сондай-ақ азаматтардың ақпарат алу құқығын қамтамасыз ету мақсатында Парламент Мәжілісінің депутаттары жария ақпаратқа қол жеткізу туралы заң жобасы әзірлегендігін атап өтті.
Сессия қорытындысы бойынша отырыста тиісті ұсынымдар қабылданды.