Әлем дидары

ОНЫ ӨЗІМІЗГЕ  БҰРУДА БАЙЛАНЫС ПЕН АҚПАРАТТАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ ҮЛКЕН РӨЛ АТҚАРАДЫ Біздің өмір сүретін ортамыз – ақпараттық қоғам. Тіршілігімізді де телекоммуникациясыз елестете алмайтын болдық. Ал медиакеңістік көкжиегінің кең болғаны, байланыс пен ақпарат­тандырудың тиімді жүйесінің қалыптасқандығы қарапайым халық үшін ғана емес, мемлекет үшін қажет. Себеп, бұл құры­лым­ның кез келген елді  ілгерілететін ауқымдылығында. Осы орайда, біз биылғы Жолдауда айтарлықтай мән берілген ха­лыққа етене жақын саладағы басы қайырылған, жақын бо­ла­шақты межелеген міндеттер төңірегінде Байланыс және ақ­па­рат министр­лігі­нің жауапты хатшысы Қайрат ӘБСАТТАРОВПЕН әңгімелескен  едік. – Қайрат Бектайұлы, ел Пре­зидентінің биылғы Жол­дауы­нан қандай ой түйдіңіз? – Халыққа Жолдауды Қазақ­стан­ның әрбір азаматы асыға кү­те­ді. Себебі, бұл Қазақ­стан­ның да­муы жолындағы іс-қимы­лы­ның ба­ғыт-бағдарын айқын­дай­тын стра­­­­т­е­гиялық құжат бо­лып табылады. Әр жылғы Жолдау соны жаңа­лық­тар­мен, құнды идеялармен, елі­міз­дің жаңғы­руы­на, өркендеуіне негіз бо­ла­тын салмақты тұжырым­дар­мен ерек­шеленеді. Биылғы Жолдауда Қазақстан мен қазақстан­дық­тар үшін қастерлі жыл – ел Тәуел­сіз­ді­гінің 20 жылдығына ерекше ма­ңыз берілген. «Бола­шақтың іргесін бірге қалаймыз» деген атауы­ның өзі бабамыздан қалған мызғы­мас бірлікті сақтай отырып, еліміз­дің өр­кен­д­еуіне әрбір азаматтың үлес қо­суына ү­н­дейді, рухтан­ды­рады. Сон­­­дық­­­тан, осы уақытқа дейінгі Қа­зақ­станның қол жеткізген жетістіктері мен негізгі көрсеткіш­тері жаңа белестерді бағындыруға тың серпіліс беріп, Жолдаудағы мін­деттер мен тапсырмалардың мақ­­саты мен маңыздылығын аша түседі деп ойлаймын. – Мемлекет басшысы Н. На­зарбаев 1997 жылы өзінің ха­лыққа арнаған алғашқы Жол­дауында «2030 жылы біздің ұр­пақ­тарымыз бұдан былай әлем­д­ік оқиғалардың қалтарысын­да қалып қоймайтын елде өмір сү­ре­тін болады», деп мақсат қой­ған­дығын, алайда бұл межеге 33 жылда емес, 1 мүшел жас­тың бедерінде жеткендігін айт­ты. Ал еліміздің көптің қал­та­ры­сында қалып қоймай, әлем дидарын өзі­­не бұруда бай­ланыс пен ақпа­рат­тандыру жү­йесінің үлкен рөл атқар­ға­нын айтуы­мыз керек. Бү­гінгі күн көкжие­гінен қара­ған­да, осы салада ба­ғын­дырыл­ған белесті қалай ба­ғамдап берер едіңіз? – Расында да, әлем дидары­ның Қазақстанға бұрылуында бай­ла­ныс пен ақпараттандыру жүйесі­нің алар орны айтар­лық­тай. Қазақ­стан-2030 Стратегия­лық бағдарла­ма­сында да бұған ба­сымдық беріліп: “Бүгінгі таңда Қазақстан Рес­пуб­­лика­сы­ның ал­дында, ең алды­мен, болашақта әлем­­нің дамыған елдерінің а­қ­параттық инфрақұры­лымдары­мен бәсекелесуге қабі­летті, дербес те тәуелсіз және тиімді теле­коммуникациялық қызмет көр­сету жүйесін құру міндеті тұр”, деп атап көрсетілген. Осы мақ­сат­та, отандық ақпараттық ке­ңіс­тігі­міз­ді қеңейтіп, ақпарат­тық-ком­му­ни­кациялық технологиялар жүйе­сін дамыту үстіндеміз. Бұл ретте, «Электрондық үкі­мет» жобасы – министрліктің мем­­лекеттік қызмет пен әкім­ші­лік-бас­қару істерін әлемдік стан­­дарт­тарға сай жаңғырту жұ­мыс­тарын жүргізу мақсатындағы негізгі мін­деттердің бірі. Қазіргі күні «Элек­трон­дық үкімет» пор­талы ар­қылы 74 түрлі мемлекеттік қыз­мет көр­се­тулер мен сервистер ұсы­­ны­ла­ды. 2010 жылы портал ар­қылы 1 600 000-нан астам элек­трондық анық­тама берілсе, қа­зір­гі күні оның саны 2 000 000-нан асып жығылды. Осы тұста мына мә­с­е­лені баса айт­қаны­мыз жөн: элек­­трондық үкі­мет жобасын жүзе­ге асыру және дамыту бойынша, Қазақстан БҰҰ-ның рейтингінде 46-орында тұр. Бұл ТМД елдері ішін­дегі алдыңғы орындардың бірі деген сөз. – Министрлік жүзеге асыр­­ған жобалардың елеулілері қан­дай? – Жергілікті атқарушы орган­дар­дың халыққа және бизнеске әлеу­меттік мәні бар қызметтерді көр­се­ту­ді автоматтандыруды және қайта инжинирингтеуді қамтама­сыз ету үшін министрлік өткен жылы «е-әкімдік» қанатқақты жо­ба­сын іске қосты. Биылдан бастап бұл жоба еліміздің барлық ай­ма­ғында енгізілуде. – Оның артықшылығы неде? – Бұл жоба негізінде тұрғын­дар еңбекпен қамту орталық­тары­на кезекке тұру, балаларын мемлекеттік бала-бақша кезегіне тіркеу, сауда орындарын ашуға рұқ­сат алу секілді өзге де қызмет түр­лерін Интернет және қоғам­дық қол­же­тім­ділік пункттері ар­қы­лы пай­да­лануға мүмкіндік алады. Екінші бір мәселе, Мемлекет бас­шысы атап өткендей, 2020 жы­лы ішкі жалпы өнімдегі шағын жә­не ор­та бизнестің үлесі 40 па­йызды құ­рауы тиіс. Бұл көр­сет­кішке қол жеткізу үшін министр­лік алдын­да­ғы бірден-бір міндет – электрондық лицензиялау үдеріс­терін автомат­тан­дыру. Осы орайда, әкімшілік кедергілерді жою мақ­сатында ақпа­рат­тық жүйе – «Е-лицензиялау» мем­­ле­кет­тік деректер қоры құрылып, 11 мемлекеттік лицензияр-орган­дар­дың қа­ты­­суы­мен қанатқақты ай­мақ­та тә­жі­ри­белік тұр­ғыда пайдалануға бе­рілді. Е-ли­цен­зиялау жүйесі ар­қы­лы 700-ден астам электрондық лицензиялар таратыл­ды. Сондай-ақ, Астана қала­сын­да ха­лықты сапалы, құ­қықтық нотариал­ды қыз­ме­ттер­мен қамтама­сыз етуге және нота­риал­­дық қыз­мет­тер ту­ралы уақ­ты­лы жә­не нақты есептілікті қа­лып­тас­тыру­ға мүмкін­дік беретін «Е-нотариат» жобасы қа­нат­қақты тәртіпте тә­жі­рибелік пай­­­да­лануға берілді. Ал 2020 жы­лы тұр­ғындар әлеуметтік-маңыз­ды мем­л­е­кеттік қызметтердің 50 пайызын электрон­дық үлгіде алатын болады. Министрліктің байланыс қыз­мет­терінің қолжетімділігін қамта­ма­сыз ету мақсатында атқарып жатқан жұмыстарының енді бірі – ұялы бай­ланыс қызметін дамыту. Өткен жыл­дың желтоқсан айында ұялы бай­­ла­ныс операторлары Астана жә­не Ал­ма­ты қалаларында үшінші буы­н­ның байланысы – 3G-ді іске қосты. Биыл­ғы жыл­дың соңына дейін 3G байла­ны­сы елі­міздің барлық облыс орта­лық­та­рында толық іске қосылады. Министрлік байланыс қыз­метінің тарифтерін төмендету үшін де бір­қатар жұмыстар ат­қар­ды. «Қа­зақ­телеком» АҚ шет елге қоңырау шалу тарифтерін, ал еліміздегі бір­қатар ұялы бай­ланыс опе­ра­торлары үстіміздегі жыл­­дың ақпа­ны­нан бастап ұялы бай­ла­ныс қыз­метіне тарифтерді төмендет­ті. Бұл бағыттағы жұмыс алдағы уа­қытта жалғаса бермек. – Ал еліміздегі Интернет же­лі­сінің даму барысы жөнінде не айтасыз? – Бүгінде стратегиялық жос­пар­­ға сәйкес, телекоммуникация сала­сын дамыту шараларын жүзе­г­е асы­руға бағытталған іс-шара­лар ба­ры­сында 2010 жылдың со­ңында мына көрсеткіштерге қол жеткізілді: – Интернет желісіне кең жо­лақ­ты қолжетімділігі бар пай­да­лану­шы­лардың тығыз­ды­ғы 100 адам­ға 22,3-тен келеді екен. Бұл аз ба, әлде жеткілікті деңгей ме? – Интернет пайдаланушы­лар­дың тығыздығы 23,1 (2010 жылғы жоспар – 22,0) құрады. Өкінішке қарай, Интернет ауыл­­дық жерлерге толық жете қой­ған жоқ. Дегенмен, бүгінгі күні сымсыз желіге қо­сы­лу­дың технологиялары арқылы теле­­комму­никациялық желі құры­лы­сы­ның жұмысы жалғасуда. Бұл өз кезегінде 2013 жылы ауыл­дық жерлерді кең жолақты Интернетпен толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. – Тілсіз отандық ақпарат­тық кеңістіктің дамуын көзге елес­тету қиын. Елбасы да әр­кез, оның ішінде биылғы Жол­дауын­да да мемлекеттік тілдің қол­да­нылуына айрықша мән беріп отыр. Тіл аясын кеңей­ту­де министрлік басшылыққа ал­ған іс-шаралар легі қандай? – «Біздің міндетіміз – 2017 жылға қарай мемлекеттік тілді білетін қа­зақ­стандықтар санын 80 па­йызға дейін жеткізу», деді Мем­­лекет бас­шы­сы өз Жолдауында. Осы орайда, Бай­ланыс және ақ­па­рат министрлігі де мемлекеттік тілді да­мыту бағы­тында бір­қа­тар іс-ша­ра­лар­ды жү­зеге асыру­да. Біріншіден, министрлікте құжат­тар­дың 90 па­йыз­дан ас­тамы мемлекеттік тілде жүргізіле­ді. Ве­домст­во­лық жина­лыс­­тар таза қа­зақ тілінде өтеді. Интернет желісіндегі қазақ­стан­дық сег­­­ментті да­мы­ту­ға мемлекеттік қол­­дау көр­се­ту бағ­дар­ламасы жүзе­ге асыры­лу­да. Ми­нистрліктің баста­ма­сымен 2010 жы­лы іске қо­сылған Baq.kz. пор­та­лы осы сөзі­міз­ге айғақ. Яғ­ни, атал­ған агрегатор ар­қылы Интернет желісіндегі қазақ тілді ақ­па­рат құрал­дары­ның сайттарын кө­­бей­туді жоспарлап отырмыз. Мұн­­дай орталық­тан­ды­рылған каталог қа­зақ тіліндегі ақ­парат­тар­дың Интернет желісінде кеңі­н­ен және тез тарауына септігін тигізбек. Сонымен бірге, қазір көпшілік арасында қызу талқылау тудырып отырған «Телерадиохабарларын та­­рату туралы» жаңа заң жобасы да телерадио хабарларын тарату ры­но­гын­да мемлекеттік тілдің үле­­сін арт­тыру­ға өз үлесін қосары даусыз. Бұған қо­са, министрлік компьютерлік, ақпа­рат­тық жүйе­лер мен бағ­дарламалық өнім­дер­дің интерфейстерін қазақ тіліне аударуды талап ету мәселесін қарастыруда. Мобильді телефондарда қазақ тілі қаріп­тері­нің қолданылуына баса назар ауда­рып, мемлекеттік стандарттар жоба­ла­рын әзірледі. Осы­ның арқасында, елімізге шет елден әкелі­не­тін әр түрлі стандарт­тағы ұялы телефондарда қазақ қаріп­тері­нің код­талуы және олар­дың орналасу реттілігі, ха­барла­ма­ларды қабылдау және жіберу секілді техникалық талаптар қою мүмкіндігіне ие болдық. Мемлекеттік тілде берілетін та­ным­дық хабарлардың қатары да көбейді. Сонымен бірге, мемле­кет­тік телеарналардың қазақ тіліндегі контентінің сапасын жо­ғары­ла­тып, рейтингін арттыру бағы­тын­да жұ­мыс­тар ат­қарылу­да. – Үкімет қабылдаған іс-жос­­парға сәйкес, отандық ақ­па­раттық кеңістікті дамыту мақсатында біз сандық теле­ар­наға 2015 жылға дейiн кө­шуi­мiз керек екен. Бұл бағыт­тағы жұмыстар қаншалықты оң­тай­ландырылды? – Тәуелсіздік алған жылдары еліміздегі телерадио компания­ла­ры­­ның саны саусақпен санар­лық­­тай ғана еді. Қазір отандас­тары­мыз кабельдік желі мен спут­­никтік жүйе арқылы жүздеген телеарна­ны тамашалап, сонша радионы тың­дауға мүмкіндік алып отыр. Бұ­рын бұқара IP-технология де­ген­нің не екенін білмейтін. Қазір қалаған бағдарламаны, фильмді тапсырыспен көруге, тіпті қайта­лап көруге мүмкіндік беретін бұл жүйенің игілігін көруде. Яғни, IP-технологияға негізделген телеар­на­ларды Қазақстанның барлық ірі қалаларында көруге болады. Бү­гінде біздің ел тұрғындарының 60-70 пайызы кабельдік және спутниктік немесе IP-tv телеарналарын тамашалап отыр. Үстіміздегі жылдың 18 қаң­тарында Мемлекет басшысының өзі DVB-S2 стандартындағы Ұлт­тық спутниктік телерадио тараты­лым желісін ресми түрде іске қос­ты. Спутниктік сандық тел­еви­зия­ны іске қосу – ұлттық телерадио таратылымын жаңа сандық техно­логияға көшірудің алғашқы кезеңі. Жасыратыны жоқ, республи­ка­мыздың шекаралық аймақ­тарын­да қоныстанған елді мекен тұрғын­дары осы уақытқа дейін отандық телеарналарды көре алмай келді. Ал спутниктік сандық телерадиохабар таратуды жүзеге асыру нәти­жесінде тұрғындар тегін топтамаға енгізілген республикалық және ай­мақтық 37 телеарна мен радиоар­на­ларды қабылдай алады. Қазіргі күні тестік тәртіпте 18 респуб­ли­ка­лық, 14 облыстық телеарналар мен 3 радиоарна өз хабарларын спутниктік жүйе арқылы таратуда. Спутниктік телерадиотаратылым жүйесін іске қосу үшін Алматы, Астана және Орал қалаларындағы жерден қа­был­­дап-таратушы 3 стан­са жаңа үл­гіге көшіріліп, «Қа­зақ­стандық телекоммуникациялар» АҚ-тың спутниктік желісі хабар таратудың жаңа спутниктік стандартына ауыстырылды. Ұлттық телерадиохабарлар та­рату желісін құрудың келесі кезе­ң­інде қазіргі қолданыстағы бала­ма­лы эфирлік таратылымды DVB/T2 стандартындағы сандық тараты­лым­ға ауыстыру міндеті тұр. – Ол нені көздейді? – Бұл жоба 2011-2015 жыл­дарға арналған. Мақсаты – сан­дық эфирлік телерадиотарату же­лі­сімен еліміздің барлық ай­мағын толықтай қамту. – Президент: «Алдымызда атқарылар қыруар істер бар», деді. Ал сіз қызмет атқаратын ведомствоның болашаққа бағ­дарланған жұмыстарының дені қай діңгекке негізделмек? – Біздің ведомствоның бола­шақ­қа бағдарланған жұмыс­та­ры­­ның дені жеті бағытта өрбиді. Олар: ақ­параттық-коммуни­ка­ция­­­­­лық ин­фра­құрылымды жаң­ғыр­ту және да­мыту, сандық телерадиохабарлар таратуды дамыту, Интер­нет желісі­нің қазақ­стандық сегментін жандан­д­ыру, элек­трон­дық қызмет­терді жә­не «Электрон­дық үкіметті» жетілдіру, бағдарла­­малық қамтама­сыз етуді әзір­леу және IТ-қызмет­тер сек­торын да­мы­ту, жоғары тех­нология­лық жаб­­­дықтың отандық өндірісін және ақпараттық коммуникациялар са­ла­сында білім беруді өрістету. Демек, министрлік байланыс және ақпараттандыру саласында қол­жетімді және сапалы қыз­меттерді ұсыну, инфоком­муни­ка­циялық инфрақұрылымды, отан­дық ақпараттық кеңістікті да­мы­ту бағытында алға қойылған іс-ша­ра­ларды жүзеге асыратын болады. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ.