Дүбірге толы дүние

Ливия – басқалар үшін үлкен сабақ Алты айға созылған соғыс аяқталып келеді. Полковник Муам­мар Каддафиді жақтайтын күштер әлі де біраз жерде қарсылық та білдірер, бірақ ХХ ғасырда пайда болған ерекше бір билік жүйесі тарихтың еншісіне берілді. Расында да Ли­виядай ай­рық­­ша елде құ­рыл­­ған билік тәр­тібі ерек­ше еді. Сол ерекшелігімен біраз өмір сүрді. Бірақ түптің тү­бінде оның күй­рейтіні де белгі­лі-тін. Оны халықтың жанына жақын естілетін ұрандар да, қыруар қаржыға түскен қарулы күш те ұстап тұра алмады. Муаммар Каддафидің билігі әртүрлі әше­кеймен безендірілген қатқыл диктатура болатын. Халық оның шын мәнін ұққаннан кейін кө­терілетіні уақытын күтіп тұрған. Сол уақыт та келді, диктатура құлады. Бұл да тарихтың сабағы, тағы­лымы дерсің. Кезінде билік тізгінін ұстаған жас офицер Муаммар Каддафи әлдебір утопия­лық ис­лам­дық социализм дейтін идея­лардың жетегінде кетпей, онан соң өзінің жеке отбасының игілігіне бой алдырмай, шын мәнінде бірнеше тайпалардан құралған халықтың мүддесін көздеп, ортақ мақсатты ұстанып әрекет еткенде, осынау араб дүниесінде жаңа тұр­патты мемлекет құрылуы әбден мүмкін еді. Оған бұл елде үлкен эко­номикалық негіз де бар еді. Бірақ олай болмады. Ел бай­лығы халық игілігінен бұрын қа­рулануға жұмсалды. Бүгінгі­дей отарлауға еш елдің зауқы жоқ заманда бұл елге сырттан қауіп те жоқ еді. Қарулану ең алдымен билік жүйесін қорғауға бағытталды. Ал елдің ерен байлығы билік басындағы Кад­дафидің, оның жа­қындарының қалтасын толтыруға жұмсалды. Шексіз билік оның тізгінін ұстағандардың тұрпайы іс-әрекеттерін ақ­тау­ға қызмет етті. Тұрпайы билікке қарсы ха­лық көтерілді. Қа­ру­лы қақ­ты­ғыс бас­талды. Оны ха­лық­­тың қанын көп төк­пей, келісім жо­лымен тоқ­­­татуға да болар еді. Алдымен оған Каддафи көн­бей, сонан соң оған қарсы жақ көнбей, қарулы қақтығыс алты айға созылды. Мың­даған жазықсыз жан қаза тапты. Бұл да бас­қаларға сабақ. Осынау орынсыз қантөгісте сырттағылардың да үлкен «үле­сі» бар. Біреулері Каддафиді жақта­ды, біреулері оған қар­сы күш қол­дануды жақтады. Соның салда­рынан Ливия халқы екіге бөлініп, өзара қырқысты. Бұл қырқысу әлі де біразға созыл­мақ. Соғыс тоқ­тағанымен, жал­ға­са бермек. Қазір Ливиядағы жағдайға ба­ға берушілер де екіге бөлінген. «Росо­бороноэксперт» бас дирек­торы Анатолий Исайкин Ресейдің бұл соғыстан 4 миллиард доллар зиян шеккеніне жыласа, Франция­ның сыртқы істер министрі Ален Жюппе көтерілісшілерге қарумен көмекте­с­кендеріне қуанады. Ал АҚШ се­наторы Джон Маккейннің қуаны­шында шек жоқ. Ливияның мы­салы басқа елдер үшін қа­ғыл­ған дабыл, Башар Асадқа, Йе­меннің басшы­сына жіберілген хат дейді. Сондай-ақ Ресейге, Қы­тайға, Израильге жа­салған ескертпе екенін айтады. Қы­за-қыза келіп, Сол­түстік Корея­дағы режімді ауыс­­тыруды да күн тәр­тібіне ұсынады. Ал Ливияда жа­зық­сыз жандардың қырылғанына еш­қай­сысының назар аударғысы жоқ. Иә, Ливия – басқалар үшін үлкен сабақ.   Астамшыл идея көсегені көгертпейді Ресейде саяси күштер Мемлекеттік Думаның алдағы сайлауына қызу әзірленіп жатыр. Кіммен одақтасу керек деген мәселе күн тәртібіне қойылып отыр. Мықтыға қосылмай, көп партия мен ұйымдар депутаттық жұмсақ орынтаққа үміт ете алмайды. Сондай қо­ғамдық ұйым­ның бірі – аты­шулы Орыс қа­уымдас­тық­та­ры­ның конгресі (ОҚК). Жа­қын­да, нақтырақ айт­қанда, 19 та­мызда оны Әді­лет министрлігі тіркеуге алды. Жалпыресейлік ұйым ретінде. Одан біраз бұрын, 11 мамырда қоғамдық бірлестік ретінде тіркелген. Кіммен одақтасуды бұл ұйым­ның 21 қыркүйектегі съезі шешеді. Оны ОҚК-нің төрағасы Алексей Журавлев мәлімдеді. Басқалармен одақтаспай, ай­қайы күшті бұл ұйымның өздігінен жеңіске жете алмай­тыны белгілі. Олар 1995 және 1999 жылдарда қатарына белгілі саясаткер Скоков, генерал Лебедев, экономист Глазьев сияқты мықтыларды тартқанымен, мандат алу бел­деуі­нен аса алмаған. Оның басты себебі олардың ұлт­шылдық, нақтырақ айтқанда, ұлыорыстық шовинистік бағ­дар­ламасында жатыр еді. 1992 жылы Дмитрий Рогозин сияқты ұлтшыл қай­раткер негіздеген ОҚК ТМД елдеріндегі орыс­тарды қорғауды мақсат ететіндіктерін мәлімде­генмен, олар­дың бағдарламасы әлдеқайда кең еді. Ұлтшылдық елдің ішінде ғана емес, сыртта да біраз сынға ұшыраған. Тіпті Ресейдің ал­ғашқы президенті Борис Ель­цин­нің жақын шетелдердегі орыс­тардың көз жасына жол бермейміз деп өрекпігені өз­де­рінің тәуелсіз­дігіне ие болған елдерде ашу-ыза тудырған. Оны тіпті ресей­ліктердің өздері де қа­был­дамай, ұлтшыл-шовинис­тік идея­ны арқаланғандар сайлауда оңбай жеңілді. Соның салдарынан ОҚК 2003 жылы «Родина» блогы құрыл­ғаннан кейін өмір сүруін доға­рған. 2006 жы­лы партия емес, қоғамдық ұйым болып қай­та құрылғанмен, елдің саяси өмі­ріне белсенді ара­ласа алмады. Енді олар та­ғы да «қайта тіріліп» жатыр. Қайта тірілгенде, ОҚК төрағасы А.Журавлев са­налған­мен, оның бағыт-бағ­да­рын тағы да сол Дмитрий Рогозин айқын­дайтын сы­ңайлы. Кезінде ұлтшыл­дық идея­ларымен таныл­ған, соңғы кезде Ресейдің НАТО-дағы арнау­лы өкілі ретінде де астамшыл-ұлт­шылдық идея­ны ұстанып, Батыс­пен жақын­дасу орнына, олар­ды алшақтата түс­кен Рогозин енді өз еліндегі саясатқа аралас­пақ. Ол біраз ақпарат құралдарына сұхбат беріп, кіммен одақ­таса­тындарын «саудалайтынын» аңғарт­ты. Шын мәнінде негізін ОҚК құрай­тын «Родина» партиясы 2006 жылы елдегі парламенттік партияның бірі – «Справедливая Россия» партиясының бір бө­лігіне айнал­ған болатын. Енді Рогозин мұн­дай бірігу бол­мағандай, ОҚК-нің кіммен одақ­тасатынын, мұның өзі «есеппен үйлену» болатынын, әлі жан-жақты ойланатынын мәлімдеді. Әрине, бұл – Ресейдегі жетекші партиялардың бірі «Справедливая Россия» партиясына үл­кен соққы болып тиетіні сөз­сіз. Содан да болар, бұл партия «Сол­шыл күштердің альянсын» құру жөнінде Ресей коммунистеріне ұсыныс жасап отыр. Ұсынысты РФКП қабылдай ма, жоқ па, бұл белгісіз. Бірақ бұл Ресейдегі саяси күштердің арасында үлкен «сауда» жүріп жатқанын аңғартады. Мамадияр ЖАҚЫП.