Алтын арқалаған азамат

Сатирамыздың сардары Садықбек Адамбеков бір жылдары бүй депті: «Ана өз баласының қадам басқанына, сы­қы­лық атып күлгеніне, былдырлап сөйле­ге­ніне қандай ақжарылқап қуанса, сен де маған сондай қамқоршы болдың. Осы­ның үшін саған қарыздармын, «Оңтүстік Қазақстан»! Облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газеті, өңірдің қара шаңырағы қалтқысыз қамқоршы болған қаламгерлер тіпті де аз емес. Тәкен Әлімқұлов, Сәуірбек Бақ­бергенов, Еркінбек Тұрысов, Мұхтар Шаханов, Исраил Сапарбай сынды, тағы басқа да айтулы ақын-жазушы­лары­ңыз­ды айтпағанда, «арқалағаны алтын, жегені жантақ» (Шерағаңның сөзі ғой) жур­­­налистікті жауапкершілікпен, азама­т­тықпен атқарып, бақ-берекелерін БАҚ-тан тапқан танымал тұлғалар қаншама. Солардың бірі – Байдулла Қонысбек. Біздің Байекеңді Қарағанды мен Қос­та­найда да, Тараз бен Қызылордада да, Аты­­рау мен Ақтауда да, Семей мен Өске­мен­­де де, Алматы мен Астанада да сұрай­­тын­дар табылады. «Ақкөңіл ағамыз қа­лай?» дейді. «Кеңпейіл көкеміз аман ба?» дейді. «Күлкісі қалай, күлкісі?» деседі. Байдулла Қонысбек журналист болу­ды бала кезінен-ақ армандаған. Қазақ университетіне құжат тапсырып, барлық емтиханнан «бес» алып, орыс тілінен оңбай құлаған. Туған ауылы Жүзімдіктің жетпіс үйіне қарап, жайдары күліп келе жатқан жас жігітті көрген көршілері: «Мөлке бидің немересі ҚазГУ-ге түскен екен ғой» депті. Кейін ғана естіп, құлап қайтса-дағы, күлкісінен танбағанына таң­даныпты. Жүзімдіктегі кеңшар ше­бер­ханасында слесарь, токарь, тіркеуші болады. Аудандық газетке мақалалары шығып тұрады. Келесі жылы ШымПИ-ден тағы құлап қайтады. Орысшадан. Ауылына курсқа кірдім деп, күліп келеді. Шымкент кооператив техникумы жа­нындағы бір жылдық курсты тәмәмдап, орысшасын оңдап, Алматыға аттанады. Түседі. Оқуға. Журналист мамандығына. Алпыс алтыншы жылдың шіліңгір шілдесінде, қырық төрт градус ыстықта, шымқай қара кәстөм киіп, омырауына «ромбик» қадап, қарақоңырлау, бұйралау шашын шалқасынан қайырып, облыстық партия комитетіне кіреді. Жас кадр. Ол «Оңтүстік Қазақстан» газетіне осылай келген. Очерктері бұрқырап шығып жатты. Аудармашы. Жауапты хатшының орынбасары. Бөлім меңгерушісі. Сонсоң – он жыл бойы жауапты хатшы. «Об­лыс­тық газеттің жаухатшысы» дейтін жұ­мыс­тың жағдайын тек бастан кешкендер ғана білер. Мәскеудегі КПСС Орта­лық Комитетінің қап-қап қаулы-қарарларын, ЦК хатшыларының көл-көсір баянда­ма­ларын, ТАСС-тың тарсылдаған телетай­пын тап-тұйнақтай игеріп, толайым-тұ­тас меңгеріп, обком мен облатком жақ­тан жіберілетін, тек орыс тілінде ғана келетін таусылмас материалдарды жедел аударып, тегіс түгендеп, түн қатып жүр­се де, түсі қашпай, жайдары күлкісінен танбай жұмыс істейтін. Күн сайын дерлік үйіне түнгі сағат екі-үште ғана қай­татын. Қайта құру қаулаған, «қайта құрмақ­ты әркім өзінен бастау керектігі» талап етілген сексен бесінші жылғы сәуірде Байдуллаңыз облыстық партия комитетіне қызметке шақырылды. Қырық төрт жасқа кеп қалған журналистке «қайта құрылу» да, обкомға сіңісу де оңайға соқпады. Марқұм Мырзашев мұны жан-жақты түсінді. Көп ұзамай бөлім мең­герушісінің орынбасарлығына жоғары­лат­ты. Төлебековке талай кадр ұнамаса-дағы, біздің Байекеңнің жайдары күл­кі­сін жоққа шығара алмады. Облыстық радиокомитетке бастық етіп жіберді. Облыстық газеттің майын езіп ішкен, жиырма жылға жуық уақытын жұмса­ған, обкомда екі жылдай қайта құрыл­ған, облрадиокомитеттің тозған жағын оздырған Байдулла Қонысбек оншақты жыл бұрын жабылып қалған облыстық телеарнаны қайта ашуға белін бекем буып кіріскен. Оның қайраткерлігі мен қайсарлығы осы тұста байқалған. Бай­қо­ңырдайын ғарыш айлағына Байменов Болаттайын бас инженерін ертіп апарып, өзі арнайы жабдықтар әкелген. Жаса­мыстар мен жас журналистер қатарынан икемділерін тауып, жаңа тірлікке тарт­қан. Тәрбиелеген. Баулыған. Кемшіліктеріне көнген. Олқылықтарына төзген. Шы­даған. Шыңдаған. Сонау Вла­ди­вос­токқа дейін мамандарын жіберіп, құрал-жабдықтар құраған. Күлген. Кейде жы­ларман болған. Бірақ, баяғы жайдарман күлкісін қайта тауып отырған. Бұл Байекеңнің кейде ортақ іс үшін, халыққа керек хабар не мақала үшін бастықтарын да тыңдамай кететіні бар. Соның біреуіне өзіміз де куә болғанбыз. Ана бір жылы бастығы келді. Алма­ты­дан. Байекең жалғыз жүрмесін деп, шаш­бауын көтере түсейік деп біз де ілесе бардық. Ауданға. Жаңағы кісінің ата­сы бар екен. Ауылда. Жасы тоқсанның жетеуінде. Өскен, өнген әулет басы. Кіндігінен тараған үрім-бұтағының ұзын саны сол кезде сексенге жуықтапты. Әң­гімені ағытқанда ауызымыз ашылып қа­лыпты. Құдды бір мәшініске қызға «диктовка» жасап отырғандай, жіптіктей етіп айтады, жосылтып сөйлейді, арғы-бер­гіні қозғайды, жадының мықтылығы қайран қалдырады. Ойпырмай, мына кісі нағыз шежіре ғой, қазына ғой, мұндай адамды біз жазып алып қалуымыз керек, жұртқа көрсетуіміз керек, деп жатыр Байекең. Кішіктігі ме, сақтығы ма, «Қо­йыңыз, қайтесіз, сөз болады», деп жатыр бастығы. Әңгіме сонымен біткен сияқты еді. Жоқ, бітпепті. Бір күні теледидарды қарасақ, «Казино» деген хабар көр­се­тіліп жатыр. Әнеу күнгі ақсақал сөйлеп отыр. Кененмен, Бауыржанмен аралас-құралас болған кездерін өте қызықты етіп айтып отыр. Қуанып қалдық. Байе­кеңнің сергектігіне. Керек дүниені қалт жібермеген журналистік шыдам­ды­лы­ғы­на. Бастығы ренжіпті. «Мұныңыз не, қызметіңізді пайдаланып, атам туралы хабар жасатқандай болдым ғой», депті. Араға бір жылдай салып, тоқсанның сегізінен асып, қазына ақсақал да өмірден өтіпті. Сонда бастығы қайтадан телефон соғыпты. «Байеке, сіздікі ақыл болған екен, атамнан жақсы белгі қалдыр­ды­ңыз, рахмет», депті. Солай. Облыстық телеарнаны аяғынан тік тұр­ғызған. Тоқсаныншы жылдардың ба­сы­нан бастап «Бетпе-бет» атты авторлық бағдарламасын тұрақты жүргізген. Он бес жылын осы салаға сарп еткен об­лыстық телеарна басшысы қызметінен күтпеген жерден босатылғанда һәм кә­дуілгі күлкісінен онша жаңыла қойма­ған. Сыр білдірмей, ешкімге көрінбей, шағын ғана саяжайындағы кішкентай күркеде бір апта жатып алғаны рас. Оң қолын алға салып, сол қолын сәл ғана артына қайыра ұстап, бес қабатты бетон үйдегі қарапайым пәтерінде ерсілі-қар­сылы жүріп, қатты ойланғаны рас. Көп ұзамай-ақ қара шаңырақ – «Оңтүстік Қазақстан» газетіне қайта оралған. Сол жерден зейнеткерлікке шыққан. Бас редак­тордың орынбасарлығынан. Қалам иелерінің зейнеткерлігі деге­ні­ңіз – шартты нәрсе. Байдулла Қонысбек қайта зейнеткер атанғаннан кейін бейнетті бірнеше еселеп арттырды. Өңірі­міз­дегі қоғамдық жұмыстардың қайна­ған ортасында. Қаламы қанат қағады-ай! Біраз кітаптар шығарып үлгерді. Қай-қай басылым мен телеарналарда да шәкірт­тері аз емес. Екі жыл бұрын шырайлы Шымкентіңіздің Ордабасы алаңында Тәуелсіздік монументі ашылған. Елбасы келген. Сонда ғой, Нұрсұлтан Назарбаевпен қатар тұрып, қалың жұртқа сөз арнаған сабазыңыз да – осы Байдулла Қонысбек. Мөлке бидің ұрпағы. Өткен күзде Президент Түркістанда зиялы қау­ым өкілдерімен жүздескенде ше, он төрт адамның ортасында Байекең де болған. Елбасы жыға таниды екен, жылы жүзбен жақындап келіп, Байдулла Қонысбектің жағдайын сұрап, қолын қысқан. Бүгінде байырғы Байекең, қашанғы Қонысбек – Дүниежүзі қазақтары қау­ым­­дастығы Оңтүстік аймақтық филиа­лының төрағасы. Бұған қоса қаншама қоғамдық кеңестер мен комиссиялардың белсенді мүшесі. Облыс журна­лис­те­рі­нің төбе биі ретінде әлдеқашан мой­ын­далған. Кемшіліктерді кесіп айтады, олқылықтарды осып айтады. Оңтүстікте жүздеген газеттер шығып жатады. Ара-арасында алапестері де жоқ емес. Төбе биіңіз «жолбике журналистердің» «кәсі­билік» деңгей-дәрежесіне, қаламгерлікке тән қасиетті құндылықтардың қолдан арзандатылып бара жатқанына жан ау­ыртады, жүрек сыздатады. БАҚ дейтін дүниеге мәде­ни­ет­тен мақұрым, нысай-ниеттері қарау­лар­дың дендеп еніп кететініне, билік бу­ындарындағы бәзбіреу­лер­дің ұялмай-қы­зармай сондай-сондай­лар­дың шы­лау­ла­рына шырмалып жүре­тініне аң-таң қа­ла­ды. Айтады. Бас­қо­суларда. Жазады. Жа­рия­лайтын басы­лым­дарға. Айту – парыз. Айта білетіндерден, жаза білетіндерден ұлт рухының уызына у себетіндер, тек­тіліктің тінін жегі құртша кеміретіндер, діннің «ағым-сағымдарына» елітіп еліретіндер аз да болса аяқ тартар. Орыс журналистикасының тарихын­да бұрын мұқым тыйымдалып, бертініректе ғана шын бағаланып, «журналиссимус» атанып, жан-жақты насихат­та­лып жүрген Алексей Суворин (1834-1912) деген тұлға бар. Сол Сувориніңіз: «Мен газетті өз отбасымнан да ... тіпті әйелімнен де артық сүйемін», деген ек­ен. Әрине, біздің бұ Байекең Суворин емес. Келіншегі Құттығызды газетпен не­месе теледидармен теңдес көрер. Бәрі­нен бұрын Байекең, Шерағаң айтатын­дай, алтын арқалаған азамат. Мархабат БАЙҒҰТ. Шымкент.