Біздің сүйікті дәрігер

Амангелділіктер  аудандық ауруханада 46 жыл қызмет еткен Бимағанбет Кенжебековті осылай атайды Бас дәрігер Бимағанбет Кенжебеков түнгі кезекшілікке өзі қалған болатын. Кеше түс­кен ауыр науқасты бір шолып, кабинетіне қа­рай аяңдап келеді. Жетпістегі кісіге түнімен көз ілмей отыру оңай емес, әрине. Бірақ ауыр науқас түскенде аурухананы тастап кете алмайтын әдеті бар. Науқастың жағдайы­нан басқа еш­те­ңені ойлап жатпайды. Амангелді аудандық ауруханасында тапжылмай қыз­мет еткен аттай 46 жыл бойы бұл Би-ағаның кәсібімен қоса қанына сіңіп кеткен қасиет. Науқастың беті бері қарамай ауруханадан қарға адым жер шық­пайды. Аудан әкімі Сабыржан Ахметовтің бүгінде «аудандық аурухана бір адамға ғана, тек Би-ағаңа ілініп тұр» деп мойындауы тегін емес. Торғай өңіріне дәрігер атаулының сүйік­ті бейнесін өлермен еңбегімен қалыптастыр­ған осы бір елгезек жанды аудандағы үлкен-кіші «Би-аға» деп атап кеткен. «Би-аға» деген бір ауыз сөзге адамдардың өзіне деген сенімі мен құрметі бірдей сыйып тұрғандай. Ол адалдық деген ұғымға құл болуға бар. Бұл ұғым, әсіресе, өмір мен өлім қоңсы қо­нып, бітіспейтін медицинада қажет. Би-ағаң­ның өзі де 80-ші жылдары асқазан жара­сы­ның жарылуынан өлім аузынан қалды. Ұстазы Төрегелді Шармановтың Алматыдан Арқалық­қа ұшып келіп, оның халін білуі қандай кішіпейілділік, қандай азаматтық, адам­гершілік еді. Бұл шәкірттің өмірге құл­шынысын арттырды. Би-ағаңнан басқа адам зейнет жасына жеткен соң, жанын күтер еді. Ол зейнет демалысын қол қусырып үйде оты­ру деп түсінді. Өйткені аудандық ауруханада маман жетіспейді. Міне, жетпіс жа­сын­да аудандық ауруханада түнгі кезекшілікте отыр. Шалғай ауданда мамандардың жетімсіздігі қай уақытта да білінетін. 1959 жылы Қара­ған­ды медицина институтын бітіріп кел­­ген Бима­ғанбет Амангелді аудандық ауру­ха­нанасында әрі гинеколог, әрі хирург болып қызметке кірісіп кетті. Қарағанды медицина институтында Аркадий Райс, Михаил Прякин, Төрегелді Шарманов сияқты ұстаздары­ның алдынан теориялық білім алғанымен әлі қайнаған өмірді біле бермейтін жас жігіт ағы­ны қатты болмаса да тереңдігімен сұсты Торғай өзеніне өзін біреу лақтырып жібергендей күй кешті. Малтысаң – жағаға шыға­сың, қайрат етпесең – суға кетесің. Алыс ауылдардан ауыр күйде түсетін аурулар немесе босана алмай бір аяғы жерде, бір аяғы көрде жеткізілген әйелдердің жағдайы оған ешнәрсені ойлатпайтын. Жас дәрігер қыз­мет­ке бүкіл ынта-ықыласымен ұм­тылды. Қасын­да ажал тырнағында жатқан нау­қастан басқа арқа сүйер ұстазы, тіпті ақылдасар тәжі­ри­белі дәрігер жоқ. Ондайда тек өзіне сенетін, ізденді, бірте-бірте тәжірибесі артты, көзі қанықты. Көп уақыт өтпей-ақ оған аудандық аурухананы басқару міндеті тапсырылды. Сол кезде 26-27 жастағы ғана жігіт еді. Аудан­дық ауруханада анестезиологияны жол­ға қоймай, ауыл адамдарына медици­на­лық көмек толыққанды болмайтынын сезді. Медицинаның осы саласын ұйымдастыру арқасында 1987 жылы алғашқы операцияны жасады. – Әлі есімде, осы ауруханада бірінші рет асқазанға операция жасадық, науқас Афанасьев деген кісі еді. Ауыр халде түскен оны ажал­дан арашалап қалдық, кейін жақсы бо­лып, жазылып кетті. Сол жылдан бастап елде адамдар көп зардап шегетін өт жолына да опе­рация жасап жүрдік. Мұның екеуі де күр­делі операция болып саналады. Соған қара­май бәрі де сәтті шығып жүрді. Торғайдағы ауылдар­дың шалғайлығын білесіз, аудандық ауруха­на­ға жеткізгенше жолда соқыр ішегі жарылып кеткен адамдарды әкелді. Оларды да аман алып қалдық, – дейді Би-аға. Ол осы уақытқа дейін ұзын-саны он жеті мыңға жуық операция жасапты! Амангелді кентінде тұратын Төкен Жұр­ма­ғанбетов қария «осынша жыл өмір сүр­ге­нім алдымен Жаратқан иемнің, сосын Би­ма­ғанбеттің арқасы» деп отырады. 1977 жылы қыстың көзі қырауда аудан орталығынан шал­ғайда жатқан Абай кеңшарының шопаны Төкен­ді Қарабидайық деген жердегі қыс­тауы­нан ес-түссіз аудандық ауруханаға тік­ұшақ­пен жеткізген еді. Бимағанбет аурудың диагнозын тез анық­тады – қабынудан ішегі қарынға жа­бысып қалған. Ауру жедел операция үстеліне жатқы­зылды. Ажалмен арпалыс басталды. Хирург Бимағанбеттің сол жолы операция үстелінде тапжылмай он тоғыз сағат тұрып, опе­ра­цияны сәтті аяқтағанына біреу сенсе, біреу сенбес! – Операция сол жолы өте ауыр болды, ішектің жарамсыз жерлерін амалсыз кесіп алып тастадық. Төкеннің жас кезі ғой, жүрегі жақсы болғандықтан сырқатының да, опе­ра­цияның да ауырлығына шыдады. Өзімен нағашылы-жиендігіміз бар, қатар өскен жігітті ажалға қалай қиясың. Менде Төкенді аман алып қалу керек деген ғана ой тұрды. Сол Төкен тәуір болып, еңбектен де қалған жоқ, балаларын жеткізді. Әзіліміз жарасқан соң, мен оны «жарты ішек» деп қағытамын, – дейді Би-аға күліп. Би-аға Торғай даласында жарты ғасырға жуық уақыт бойы ана мен баланың ден­сау­лы­ғы, өмірі үшін арпалысып келе жатқан адам. Қазақтың ұрпағын көбейткен аналар­дың бала үстінде көз жұмғаны аз ба? Алыс ауылдардан ауыр халде түскен жүкті әйел­дер­ді сәбиімен бірге аман алып қалып, қазақ­тың талай шаңы­рағының түзу ұшуына себепкер болды. Бүгінге дейін 400-ден аса анаға операция жасапты. – 80-ші жылдары Торғайдағы елді мекендерге АН-2 ұшағы ұшатын еді ғой. Бүйрек­тал ауылын­да болған жағдай есімнен кетпейді. Қыс­тың көзі қырау, жол жоқ. Мені ұшақ жеткізіп тастады, босана алмай жатқан әйелге опера­ция­ны учаскелік ауруханада жасадым. Енді қайтуға жол жоқ, боран басылып, жол аршылғанша амалсыз сол ауылда жаттым, – дейді дәрігер. Ал ауылдың шаңын қағып келген 90-шы жылдардағы аурухананың көргені қиындық ғана емес, азап болатын. Бюджетте қаржы бол­мағандықтан шығар, ауруханадағы дәрі­гер­лерді қысқарта-қысқарта қусырып тас­та­ды. Әйтпесе, мұнда 70-ші жылдары көз ауру­лары, туберкулез бөлімдері жұмыс істеген еді. Бүкіл Амангелді, Торғай, Арқалық өңірі осында келіп емделетін. Нарық келді екен деп ауру азайған жоқ. Түн ішінде алып келген науқасқа жедел операция жасалып жат­қан кезде электр жарығы сөніп қалатын. От­те­гі толтырылған балон тұрғандықтан ба­л­ауыз, оттық жағуға болмайды. Сондықтан екі машинаны ауру­ха­на­­ның терезесі тұсына апарып, фарын жақ­ты­рып қойып тығы­рық­тан шыққан кездерді айт­сайшы. Сол кісілер қазір Би-ағаның арқасында бұл дүниенің көрер жарығын көріп жүр. – Мен дәрігерлік жолымды Амангелді аудандық ауруханасының көз аурулары бө­лі­мін­де бастаған едім. Би-ағаның қол астында қызмет еттік. Ол кісінің дәрігерлік тәжіри­бе­сінің өзі бір мектеп. Қолы алтын, зергер хирург десе болады. Ауруханада маман аз бол­ғандықтан Би-аға медицинаның көп саласын меңгеруге тырысты. Ташкент, Мәскеу сияқты басқа ірі орталықтарда өтіп жататын меди­ци­налық конференцияларға қатысып келіп, онда көрген жаңалығын аудандық ауруханада жүзеге асыруға уақыт табатын. Бұл қандай ең­бекқорлық, көзсіз батырлық десеңші! – дейді облыстық көз аурулары ауруханасының бөлім меңгерушісі Серік Жұмабаев. – Менің мамандығым стоматолог болса да өзімді Би-ағаның шәкірті санаймын. Мен дәрігер мәдениеті деген ұғымды Би-ағаңмен қанаттас қызмет еткенде түсіндім. Ол кісі алдына келген науқас адамға кісілігін кішіпейілдігімен көрсететін. Оның ауырып отырған жанға этика үшін ғана емес, бар ниетімен, ықыласымен жылы сөйлейтіні таңқал­дыра­тын. Ағамыз жас кіші ауруларға да, жас дәрі­гер­лерге, медбикелерге сөзін «ботақаным» деп бастайды. Ауданда Би-ағаның алдын кесіп өткен жанды кездестірмедім, – дейді тіс дәрігері Ермек Жұмабаев. Амангелді аудандық ауруханасына жас маман болып келіп, Би-ағаның тәрбиесімен қанатын қатайтқан дәрігерлердің саны алпыс қаралы екен. Олардың бірқатарының есімі қазір облысқа, одан қалды республика жұрт­шы­лығына белгілі. Амангелді аудандық ауру­­ханасының «қазанында қайнағандардың» ара­сында медицинаны ғылыммен ұштас­тыр­ғандар да бар. Медицина ғылымдарының док­торы Марат Әбеуов қазір Қарағанды об­лыстық ауруханасының бас дәрігері, медицина ғылымдарының кандидаты Фазыл Темірханов Қостанай облыстық балалар ауруха­на­сының бас дәрігері, одан әрі білікті дәрі­гер­лер Нұрлан Қоңыртаев, Гүлбану Құсайы­но­ва, Едрес Өмірзақов, Ербол Тоққулин болып жалғаса береді. Би-аға бірге қызметтес бол­ғанда өзі жол, істің жөн-жосығын көрсеткен, баулыған қыздар мен жігіттердің барлығы­ның атын атап бере алатындығын мақта­ныш­пен айтты. Бұл кішіпейіл әрі кісілігі мол дә­рі­гердің еңбегін бұлдағаны емес, жастардың жақсы болып өскеніне шынайы мақтанышы, адамға деген құрметі болатын. Бәйбішесі екеуі сегіз бала өсіріп, қатарға қос­ты. Олардың барлығы да бір-бір отба­сы­ның иесі. Балалары мен немерелерінің ара­сын­да да өзінің ізін қуғаны жоқ емес. Үлкен ұлы Қайырден Арқалық ауруханасындағы белді дәрігерлердің бірі. Енді немересі де ата жолын қуыпты. – Ұлым Қайырден дәрігер боламын дегенде қолдадым, білмеген жерін айттым. Ал немерем Қуанышбек Қарағанды медицина академиясына түскенде қуаныштан жүрегім жарыла жаздады. Немеренің жөні бөлек екен, – дейді Би-аға. Бір ауруханада тапжылмай жарты ғасырға жуық еңбек еткен жоғары білікті дәрігердің еңбегі еленбей қалған жоқ. 1975 жылы КСРО денсаулық сақтау үздігі, 1970 жылы Қазақ­стан республикасының еңбек сіңірген дә­рі­гері атанды. 2001 жылы «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды. Арқадан қаққанды кім жеккөрсін. Бірақ Би-аға үшін басты марапат адамдардың алғысы. – Амангелді кентінің көшесінде үлкен-кіші бұрылып келіп сәлем береді. Қайсы­біреу­лер менің емдегенімді, өздерінің құлан-таза айы­ғып кеткендерін айтып жатады. Ма­ған одан артық ешқандай марапат керегі жоқ. Біз дә­рігерлер адамдарға Алла берген өмірді өшір­меу­ге тырысамыз. Сол үшін еңбек етеміз. Бір күндік сәулеге, жарық дүниеге еште­ңе жетпейді. Мен сол жолда еткен еңбегімнің қуаны­шы­на рахаттанатын адаммын, – дейді Би-аға. Білікті дәрігерді басшылар уақы­ты­сын­да Ар­қа­лық, Астана қаласына қызметке шақырды. Ол Амангелді ауданынан ешқайда жылжыған жоқ. Қырдың самалы желпіген, әке-шешесінің бейіті жатқан, құрбы-құрда­сы­ның әзілін күн сайын сағынып тұратын туған жерді қайда тастап кетпек?! Ал амангелділіктер Би-ағаңдай дәрігерсіз бүгінгі күнін тағы көзге елестете алмайды. Еңбек пен таланттың, кәсіпке адалдық пен адамға деген махаббаттың, өмірге ынтызар­лық­тың шынайы көрінісі осындай-ақ болар... Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА. Қостанай облысы, Амангелді ауданы.