Үкімет «Егемен Қазақстанның» апталық қосымшасы

Жаңа заман бейнесі

Ол ақпараттық-коммуникациялық даму арқылы қалыптасады

Жалпы, қай заманда болса да жеке адам мен қоғам өмірінде ақпараттың рөлі өлшеусіз. Егер адамзат қоғамының қалыптасу тарихына назар аударатын бол­сақ, ақпарат пен оның құралда­рының даму деңгейі бір есептен алғанда өркениеттің қалып­тасуы мен даму деңгейін де білдіретіндігіне көз жеткіземіз. Мәселен, адамзат өзіне алғаш тіл бітіп, бір бірімен түсінісу, ойын жеткізу мүмкіндігіне ие болған сәттен бастап, алғашқы ақпараттарды тарату әрекетінің пайда болған­дығы, мұның өзі қоғамдық негіздегі саналы тір­ші­ліктің белең алып, адамзат­тың жан-жануарлар ортасынан бөлініп шығуына өлшеусіз ықпал еткендігі анық. Мұнан кейін жазу мен қағаз­дың пайда болуы адамзатты да­мудың келесі сатысына шы­ғарды. Қағаз ақпаратты жинақ­тау, сақ­тау және таратудың ба­сты құ­ра­лына айналды. Білім мен ғы­лым­ды қалыптас­ты­рып, дамытуда, адам­зат қо­ғамының тарихы мен жетістіктерін жүйелеп, оны ұрпақ­тан ұрпаққа жеткізуде мұның әсері үл­кен болды. Ал біздің ата-баба­ла­ры­мыз өз та­рихын тастарға қа­шалған сына жазулар арқылы бүгінгі ұрпақ­қа жеткізгені белгілі. Мұнан кейін пошта, телеграф жүйесінің дамуы, газет-журналдар мен теледидардың пайда болуы ақпаратты тара­ту­дың жеделдігін арт­тырды, қоғам дамуы­на жаңа серпін берді. Ал ендігі ақпарат­тар­дың электронды та­­­сы­малдағыштарға түсірі­луін жә­­не таратылуын адамзат дамуы­ның жа­ңа кезеңі деп атауға әбден болады. Осылайша бірте-бірте әлемнің алдыңғы қа­тарлы елдерінде ақпараттық қо­ғам қа­лыптасу үстінде. Қағаз­ға қара­ған­да электронды тасы­мал­да­ғыш­тың бір ерекшелігі, оны интернет арқылы әлемнің кез келген нүктесіне сол сәтінде жет­кізуге болатындығымен қа­тар, енді ақ­па­ратты тарату мүм­кінді­гіне қолында құралы бар мемлекет, медиатоптар, бұқара­лық ақ­парат құралдарының ре­дак­ция­ларымен қатар әрбір жеке адам ие. Бұл жағдай келешекте әлем­нің саяси кеңістігіне, эко­но­ми­ка­лық кеңіс­тігіне, адам­дар­дың қарым-қаты­нас мәде­ние­тіне өз ықпалын тигізетін болады. Сон­дық­тан да қа­зір­гі уақытта әр­бір ел мен қо­ғам үшін ақпа­рат­тық қауіпсіздік мә­се­лесі ерекше маңызды болып отыр. Қалай алып қарағанда да, ақпараттық-коммуникациялық жүйелер мен технологиялардың дамуының пайдалы жақтары өте мол. Бұл – адамзат қоғамы­ның бүгінгі шыққан биігі. Ал оның нәтижесі бүкіл халыққа ортақ жетістік болып табылады. Оның үстіне қоғам дамуының диалек­ти­ка­лық заңдылықтары­нан оқып-білгеніміздей, өрке­ниетті даму мен техникалық прогресс ешуа­қытта кері шегінбейді. Сондық­тан болашақта ақ­параттық техно­логиялардың бү­гінгі жеткен жетістіктерін бойы­на неғұрлым тезірек сіңірген елдердің ұтатын­дығы барған сайын айқындала түсуде. Міне, осы үдеріс негізінде ақпараттық технологиялар мен олардың құ­рал-жабдықтарын мең­геру, иг­е­ру және олармен қару­лану бүгінгі қоғамдық бәсекелес­тіктің басты шарттарының біріне айналып, барған сайын өмірді өзгертуші мәнге ие бола түсуде. Бұған көз жеткізу үшін мына бір мәселеге назар аударып кө­рейік. Адамдар неге үлкен қала­ларға, ірі орталықтарға қарай ұмтылады? Бұл сұрақтың бірнеше жауабы бар. Соның ең бас­тылары қатарында осыған дейінгі заманда орын алып отырған ақ­параттық жұтаңдық пен көлік­тік және тұрмысқа қажетті ин­фра­құ­рылымдардың жетімсіздігін атау­ға болады. Енді техника­лық про­­гресс­тің қарқын алып, ақпа­рат­тық технологиялардың сер­пінді дамуы­ның нәтижесінде алдымыз­дағы заманда басқаша жағдайлар орын алатындығы байқалып отыр. Мұ­ның алғашқы белгісін қала­лық орталықтардың емес, агломе­рация­лардың дамуынан байқауға бола­ды. Кез келген қаланың ор­талық көшелерінде көлік кептелістері жиі орын алып жатады. Көліктен тара­ған улы газдар да қала орта­лығындағы экология­лық жағ­дай­ға өз әсерін тигізеді. Оның үс­ті­не, орталық көшелер қашанда шу­лы келеді. Үйлер мен пәтерлер де тығыз орналасқан. Қазіргі адам­дар осыдан қашып, қаланың шеткері өңірлерінде жеке коттедждерде өмір сүруді дағдыға айналдыра бастады. Қала маңайының қарқынды да­муына қазіргі құрылыс индус­три­я­сының ықпалымен қатар ақпа­раттық технологиялардың да өз әсері бар. Қалаларда интернет желісі жақсы дамыған. Интернет желісі қазіргі күні байланыстың бас­ты құралдарының біріне ай­налып отыр. Әр адам өз үйінен шық­пай-ақ туған-туыс, дос-жа­ран­дарымен күнделікті түрде бет­пе-бет тілдесіп отыру мүмкін­дігіне ие. Міне, осы жағдай бірте-бірте адамның өз тұрмысында қай жерде тұру жағдайына да ықпал ете бастады. Бұрын қашықтық мәсе­лесі үлкен рөл атқаратын. Қала­дан 20-30 шақырым қашықтықта тұра­тын адамдардың қалаға келу мүмкіндігі шектеулі болатын. Қа­зіргі көліктік инфрақұрылым­дар­дың дамуы, ақпараттық-ком­му­ни­кациялық технологиялар­дың же­тілуі енді адамдарға қаладан тыс жерлердегі қалашықтар мен кенттерде немесе көркем табиғат аясындағы ың-шыңсыз шағын да жайлы қалаларда өмір сүру мүм­кіндігін ұсына бастады. Сөйтіп алдағы өмірде адамдар үшін ірі мегаполистерге қарай ұмтылу мұрат болмайтын болады. Соны­мен қазіргі ақпараттық технологиялар жетілген сайын заман өз­геріп, виртуалды өмірдің мәні мен сәні басым түсе бермек. 1980 жылдарға дейін ақ­па­рат­тық технологиялар негізінен ал­ған­да электронды есептегіш мә­ши­нелер түрінде дамып кел­ген еді. Бұл құралдар өте қым­бат бол­ғандықтан оның мүм­кіндікте­рін ірі корпорациялар мен қаржы ұйымдары ғана пайдалана алды. 1960-1980 жылдардың ара­лығында осы салада бүкіл әлем бойынша 12 миллионнан астам жұмыс орын­дары құрылған. Ал қазіргі уақытта нақ осы салада істейтін адамдар саны жылдан-жыл­ға басым түсіп келеді. Мәсе­лен, АҚШ-та халық­тың 60 пайыз­дан астамы, Еуропада үштен екі бөлігі ақпараттық салада жұмыс істесе, кейбір деректер бойынша ТМД-да бұл көрсеткіш 40 пайызға жуықтап қалған. Заманауи ақпараттық техно­ло­гиялардың шапшаң қарқынмен дамуы еңбектің жаңа түрлерін ұйымдастыруға мүмкіндік беруде. Осының ықпалымен тұрмыс­та, білім беруде, медицина сала­сында жаңалықтар кеңінен пайда болып, адамның әлеуметтік жағ­дайларына жағымды әсер етуде. Осы ретте әзірге өмірдің бар­лық салалары бірдей ақпараттық технологиялар ықпалына жеткілікті дәрежеде түсіп отыр деп айтуға келмейді. Ақпараттық технологиялар жаңа қаржы және сақ­тандыру қызметтерінің да­муы­на үлкен ық­пал етсе, сауда, бай­ланыс және көлік салаларын­да оның ықпалы негізінен еңбек өнімділігінің ар­туы­­нан көрініс табуда. Ал бірқатар әлеу­меттік және дербес қызмет­терге оның ықпалы мен ауқымды­лығы жет­кі­лік­сіздеу болып отыр. Осының алдын­дағы мақала­мыз­да ақ­па­раттық техно­ло­гия­лар­дың дамуы Қазақстанда да қар­қынды жүріп жатқандығын, мұ­ның өзі «Элек­тронды үкіметтің» қалыптасуына үлкен ықпал еткендігін айтқан бола­тынбыз. Мәселен, 2009 жылы ақпарат­тық технологиялар қа­ты­сатын байла­ныс қыз­метін көрсе­ту­лер­ден түскен кіріс 430 миллиард теңгені құрап, оның ал­дындағы жылмен салыс­тыр­ғанда 7,5 пайызға өсті. Интернет қызме­тіне қол­же­тімділік 2008 жыл­­мен са­лыстырғанда 22 пай­ыз­ға ұлғайса, ұялы бай­ланыс қызметі 9 пайызға дамыды. 2008 жылы елімізде интернет же­лісін пайдалану­шы­лар­­дың са­ны 3,15 мил­ли­он­ға жетсе, әр 100 адамға 11,2 компьютерден айнал­ды. 2009 жылы желі ар­қы­лы байланысатын телефон нүк­те­ле­рі­нің саны 3,7 млн. дананы құрап, еліміздегі әр 100 тұрғынға 24,2-ден ай­нал­ғанда, ұялы бай­ланыс абоненттерінің саны 15,0 миллионға жетіп, әр 100 адамға 95 телефоннан келді. Саланы қарқынды дамытудың стратегиясы бойынша, көптеген жұмыстар жүзеге асырылуда. Мә­селен, инфо-коммуникация ма­ман­­дықтары бойынша үш кәсіп­тік-техникалық оқу орны құры­лып, салаға қажетті кадрлар дайын­дау ісі қолға алынды. Сонымен қатар, жоғары оқу орындарын­дағы инфо-коммуникация маман­дықтары бойын­ша мемлекеттік гранттар саны 2 есеге өсірілді. Алматы қаласында «Алатау» ақпараттық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағы ба­засында мемлекеттік сектордың ірі өнім берушісі болып табыла­тын халықаралық компания­лар­дың жаб­­дықтарын жинау және техникалық қызмет көрсету жөнінде кәсіп­орындар құру ісі қолға алынды. Міне, осы ретте Қазақстанда жедел дамушы ақпараттық-тех­но­логиялық сала жетістіктерінің негізінде қалыптасу үстіндегі «Эл­ек­­тронды үкіметтің» жұмы­сы­нан үл­кен үміт күтеміз. Ол аза­мат­та­ры­мызға құжаттандыру, түрлі істерді жүргізу, бизнес-опера­ция­ларды іске асыру мәселелерінде үлкен же­ңілдік беріп, уақытта­рын үнем­де­уіне көмектесіп, бю­ро­крат­тық шыр­ғалаңдардан құ­тылып, артық жүрістерден арылуына ық­пал ете­тін болады. Өйткені, адамдар ендігі кезекте кез келген анық­­тама үшін қалаларға шап­қы­ла­­май­ды. Тіпті ауылдың өзінде оты­­рып-ақ қа­лада өтіп жатқан тен­дерлерге қатысып, тапсы­рыс­тар алу мүм­кіндігіне ие болады. Қы­сқа­сын айтқанда, сіздің алды­ңыз­дағы компьютер немесе ала­қан­­дай план­шет сізді интернет же­лісі ар­қылы әлемнің кез келген түк-­ пірімен байланыстырып қана қой­­май, сонымен қатар көпте­ген істерді жүргізуіңізге, өзіңіз­ге қажетті құжаттарды алу­ыңыз­ға және жөнелтуіңізге мүмкіндік береді. Тіпті, алдағы уақытта адам­дар осы интернет арқылы бір-бірімен танысып қана қой­май, некеге де отыра алады. Мәселен, Байланыс және ақпарат министрі Асқар Жұма­ғалиев отбасын құ­руды жоспарлап жүрген болашақ жас жұ­байлар некені тіркеу ту­ралы өтінімді интернет арқылы, «www.egov.kz» сайтының көме­гімен бере алатындығын мәлім етті. «Біз олардың үйлену той­ларына бірегей сыйлық әзірлеп қойдық. Алғашқы 50 жұп отандық эстрада және телевизия жұлдыздарының атаулы құттық­тауына ие болады» деді. Осы министрліктің ұйым­дас­ты­руымен жаңа электронды қыз­мет көрсетулер әзірленіп, олар­дың саны уақыт өткен сайын артып келеді. Оның ішінде әлеу­меттік қорғау, денсаулық сақтау секторларындағы, көлік және ком­муникация, ауыл ша­руа­­шы­лығы саласындағы қызмет көр­се­тулер­дің жаңа жүйесі әзірле­ніп, элек­тронды лицензиялау, элек­тронды нотариат және электрон­ды сатып алулардың ақпараттық жүйелері жұмыс істеуге кірісті. «Электронды үкімет» аясын­да­ғы қазақстандық контентке халықтың сұранысын қамтама­сыз ету мақсатында интернет же­лісінің қазақстандық сегментін дамытудың бірқатар шаралары әзірленіп, жүзеге асырылуда. Со­ның ішінде бизнес үшін элек­тронды коммерциялық алаң құ­рыл­ды. Ұлттық интернет ре­сурс­тарды, оның ішінде, жаңа­лық, мультимедиялық, әлеумет­тік желілер құрылып, олардың қызметі халыққа ұсынылды. Қазақстанда осы уақытқа дейін электронды үкімет құрудың кезеңдік екі бағдарламасы әзір­леніп, жүзеге асырылған бола­тын. Олар – Қазақстан Респуб­ликасында электронды үкім­етті қалыптастырудың 2005-2007 жә­не 2008-2010 жылдарға арнал­ған мемлекеттік бағдарла­ма­лары. Міне, осылардың негізінде мемлекеттік органдар мен азаматтар­дың өзара қарым-қаты­насын қа­лыптастыратын интер­ак­тивті қыз­­мет ұсыну жүзеге асты. Қар­жылық және заң опера­цияларын үкіметтік порталдар арқылы жүзеге асырудың транзакциялық қызмет көрсету ісі қолға алынды. Электронды үкіметтің базалық инфрақұрылымын одан әрі жетілдіру, адамдар үшін қолжетім­ділігін кеңейту, мемлекеттік бас­қаруды және әлеуметтік маңызы бар мемлекеттік қызметтерді ұсы­­нудың сапасы мен тиімділігін арт­тыру мақсаттары алға қой­ылды. Сонымен қатар, транз­ак­циялық жүйе бойынша «Элек­трон­ды мемлекеттік сатып алу­лар­дың» ақпа­раттық жүйесі жұ­мыс істей бас­тады. Бұл кәсіпкер­лер­дің жұмы­сын жеңілдете түсу­ге мүмкіндік берді. Елбасының еліміздің индус­триялан­дыру стратегиясын жүзеге асыру жөнінде Үкіметке берген тапсырмасына сәйкес және еліміз­дің ақпараттық кеңістігін заман талабына сай ету, соның ішінде «Электронды үкіметтің» қызме­тін одан әрі ілгері жылжыту мақ­сатында Байланыс және ақпарат министрлігінің әзірлеуімен «Қа­зақстан Республикасында ақпа­раттық және коммуникациялық технологияларды дамыту жөнін­дегі 2010 – 2014 жылдарға ар­налған бағдарлама» қабылданды. Бағдарлама еліміздің ақпараттық қоғамға және инновациялық эко­но­микаға көшуін және ақпараттық-коммуникациялық технология­лар­дың экспортқа бағдарланған бәсе­кеге қабілетті ұлттық секторын қалыптастыру мақсатын көздейді. Оны іске асыру екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде 2010-2011 жылдары ақпараттық-коммуника­циялық саланы институттандыру және оның ұзақ мерзімді дамуға негізделген ресурстарын жасау жұмыстары жүзеге асырылса, 2012-2014 жылдарғы екінші ке­зеңде қалыптасқан ақпараттық-коммуникациялық әлеует бизнесті дамытуға, қол жеткізілген баршаға ортақ игіліктерді мемлекеттің және қоғамның тиімді пайдалануына қызмет ететін болады. Аталған мақсат пен міндеттерге қол жеткізу үшін бағдарламаны жүзеге асырудың нақты көрсет­кіштері белгіленген. Осы бойынша айтсақ, 2014 жылға таман ақпа­раттық-коммуникациялық саланың ішкі жалпы өнімдегі үлесін 3,8 пайызға жеткізу көзделеді. Бұл уақытта сандық телекоммуника­ция­лар желілерінің үлесі 100 пай­ызға дейін жетіп, әрбір 100 адам­ның 22-сі интернеттің кеңжолақты желісіне қол жеткізіп, әрбір 100 адамға 111 ұялы телефоннан айна­ла­ды, халқының саны 1 000 және одан көп барлық елді мекендер ұтқыр байланыс қызметтерімен қамтама­сыз етіледі, әрбір 100 адамның 25-де жеке компьютер болады, ха­лықтың компьютерлік сауатты­лығы 40 пайызға дейін жетеді деп күтілуде. Осылардың негізінде «Элек­трон­ды үкімет» қызметі одан әрі дамытылмақ. 2014 жылға таман әлеуметтік мәні бар мемлекеттік қызметтердің кемінде 50 пайызы электронды тасымалдағыштаға кө­шірілетін болады. Азаматтар мен бизнес қоғамдастықтар үшін қол­жетімділікті қамтамасыз ету мақсатында «Электронды үкімет» веб-порталында «Мемлекеттік қызметтердің электронды тізілімі» іске асырылып, барлық екінші деңгейдегі банктердің ақпараттық жүйелерін мемлекеттік органдар­дың ақпараттық жүйелеріне кіріктіру нәтижесінде «Электронды үкіметтің» төлем шлюзі дамиды. Бұл кезеңде «Е-лицензиялау» мемлекеттік деректер қорын да­мыту нәтижесінде лицензиялар­дың 100-ге тарта түрі автоматты үдерістерге көшіріліп, олардың 80 пайызын электронды түрде беру қамтамасыз етіледі. Сөйтіп, бірте-бірте қағазсыз техноло­гия­ға өту ісі жүзеге асып, құжат ай­на­лымының 80 пайызы элек­трон­ды түрге көшіріледі. Біз осы межелерге қарай бірте-бірте таяп келеміз. Мәселен, қазір­дің өзінде «Электронды үкімет» веб-порталында 2 мыңнан астам ақпараттық қызметтер және халық пен бизнеске арналған 74 элек­тронды мемлекеттік қызметтер көрсетіледі. Веб-порталды пайда­лану­шылар саны күніне 4 мыңнан 24 мыңға дейінгі аралықты құрап отыр. Міне, осындай істерді алға жыл­жыту үшін Ақпарат және бай­ланыс министрі Асқар Жұмаға­лиев жетекшілік ететін арнайы жұмыс тобы құрылған. Бұл топ өткен жылдың сәуірінен бастап жұмыс істеп, әр ай сайын нақты мәселелер талқыланатын отырыс­тар өткізіп келеді. Оларда бизнес-үдерістерді оңтайландыру, мемлекеттік қызметтерді ұсыну уақытын және азаматтардан талап етілетін құжаттар санын қысқарту мәселе­лері талқыланады. Отырыста қа­рал­ған мәселелердің нәтижесі министрлік сайты арқылы хабар­ланады. Жуықтағы осындай оты­рыстардың бірі Әділет министрлігі мен Жер ресурстарын бас­қару агенттігінің жекелеген қызмет көр­сету үдерістерін электронды түрге көшіру мәселесіне арналды. «Әріптестерімнің ұсыныс­та­ры­­мен танысып, «Азаматтық хал актілерін тіркеу» және «Аза­мат­тық хал актілерін тіркеу туралы куә­лікті қайтадан беру немесе анық­тама беру» қызметін элек­тронды форматқа көшіру туралы шешім қабылдадық. Бұл шеші­м­нің артық­шы­лығы мынада, бұ­рын біз қайта­дан куәлік немесе анықтама алу үшін 5 күннен 30 жұмыс күні ара­лығында күтуіміз керек бола­тын. Енді біз қажетті анықтама мен куәлікті 1 күннің ішінде алатын боламыз (тиісті акт 2007 жылдан кейін тіркелген жағдайда). Бұрын бір құжат алу үшін орта есеппен 4 құжат тап­сыратын бол­сақ, оның санын 1-ге қысқарттық», деді осы отырыс қорытындысына байланысты сө­зін­де Асқар Жұма­ғалиев. Сонымен, қазіргі күні елі­міз­дің ақпараттық-коммуникациялық са­ласы қарқынды даму үстінде. Қа­зақстандағы осы үдеріске шетелдік білікті сарапшылар да жо­ғары баға беруде. Мәселен, осы са­ла бойынша әлемге танымал J’son & Partners компаниясының бас ди­рек­торы Карл Йоханссон жу­ырда ғана әлем елдері бойын­ша жүр­гіз­ген зерттеу сарапта­ма­ла­­рында қа­зақ­стандық бұл сала­ның халық­ара­лық компаниялар үшін тар­тым­ды рыноктардың біріне айнала бастағандығын атап көрсетті. Сұңғат ӘЛІПБАЙ.