Өзағаң өзгеше адам еді

Комсомол қызметіне жаңа келген кезім. Фрунзе (Бішкек) қаласында бүкілодақтық жас қырықтықшылар слеті өтетін болып, Қостанай облысының өкілдерін басқарып баруды облыстық комсомол комитеті маған жүктеді. Республика бойынша бізді Қазақ­стан ЛКСМ Орталық коми­тетінің екінші хатшысы бастап барды. Бастап барды демесе, ол жігіттің бізде мүлде шаруасы болмай кетті. Біз оны, ол бізді көр­меді. Сонымен өзімізге міндетті ша­раларға қатысып, Алматыға оралдық. Енді Қоста­найға қайтайық десек, билет жоқ. Сол кезде ұшаққа билет алу, қонақ үйге орналасу өте бір қиын іс болатын. Өзіміз олай-былай байқап көріп едік, ретін келтіре алмадық. Қонақ үйлер жолатпады. Тапсырыс берілмеген. Таныс-білістерге қонақтап, қасымдағылардың мазасы кете бастаған соң: «Не де болса ЦК комсомолға барайын», – деп сонда жеттім. Кейін рес­пуб­ликаға белгілі үлкен қызметкер болған, сол кезде Орталық комитетте қызмет істейтін бір жігіт жағдайымызды білген соң: «Жүр, Өзекеңе кіргізейін, ол кісі қазір-ақ мәселеңді шешіп береді», – деп алды-артқа қаратпай жетелей жөнелді. Бірінші хатшының бөлмесінің есігін ашып кіре бергеннен үстелдегі қобыраған қағаз, фотолар, көзге түсті. Өзекеңнің қо­лында қайшы. Бірден әлгі жігітке дүрсе қоя берді. Ол қипақтап қалды. Мен не істерімді білмей, кейін шегініп шығып кетпек болып едім: «Қайда барасың, отыр!» – деді. Ша­ма­сы, әлгі жігіт берілген бір тапсыр­маны дұрыс орындамаған сыңайлы. Айтарын айтып болған соң оған бара бер деді де, маған қарап: «Басыңдағың немене?!» – деді. Қырғыздар бір-бір ақ қалпақ кигізген, Арқадағы бізге ол кезде бұл таңсық бола­тын. Мен бірінші хатшыға сол қалпақпен кіріп келіппін. Жалмажан қалпақты қолы­ма алып, жағдайымды айттым. – Делегация басшысы бар емес пе, сол бәріне жауапты еді ғой? – Ол кісінің бізде шаруасы болмай кетті. – Әй, сол да бір... – деді де, Бротты (сол кезде комсомолда қаржы шаруашылық жа­ғын басқаратын) шақырды да, қонақ үй, билет, көлік жәйін шешуді тап­сырды. Сол күні ұшаққа билет алып, қонақ үйге қонып, ертеңгісін арнайы мәшине келіп, әуежайға апарып салды. Бұл Өзағаңның, Өзбекәлі Жәнібековтің алдын алғаш көруім. Қайшылықты көз­қараста кеттім. Ана жігітке менің көзімше соншама ұрысқаны біртүрлі көрінді. Ал бізге жаса­ған жағдайы мүлде басқа. Қатал кісі-ау дедім іштей. Кейін білсем, Өзағаңның бұл да күйдім-жандым жұмыс істеп жатқан бір тұсы екен. Комсомолдың одақтық съезіне даярлық үстін­дегі кезі, Қазақстан жастарының өмі­рін бейнелейтін стенд жобасымен отыр екен. Кейін республика комсомол ұйымының талай шараларына қатысып жүргенде мұндай ағаттық еш болған емес. Қарсы алу, қонақ үйге орналастыру, билет алу деген сөз болмайтын, бәрі даяр, мінсіз атқа­рылатын, барлық деңгейде тәртіп болатын. Жиындар сондай тартымды, қызықты, пай­далы болатын. Сол көргендерімізді жер­гілікті жерде жүзеге асыруға ұмты­латын­быз. Сондай жиындарда бізді міндетті түр­де театрларға, мұражайларға, көр­мелерге апарып, ел мәдениетімен таныс­тыратын. Опера және балет театрының бір қойы­лымынан шыққанымызда, орыс жігі­тінің: «Қазақта мұндай мәдениет барын білмеппін», – дегенін де естігенбіз. Бұл Өзекең ісінің мақсатты шаруа екенін сонда ұқ­қанбыз. Ойын-сауық үшін ғана емес, ұлт мә­дение­тін көрсін, білсін, түсінсін дегендік екен. Мен 1965 жылы аудандық комсомол комитетін күйсіз жағдайда қабылдадым. Кө­лік қирап біткен, үстел, орындықтардың өзі тозығы жеткен, сейф атымен жоқ. Комсомол билетін ауыстыру науқанына бай­ланысты Қостанайда Өзағаңның қаты­суымен арнайы пленум болды. Сол кезде облыстық комитетте сектор меңгерушісі, әрі осы билет ауыстыруға жауапты Мұхам­бетқали Айсин (кейін аудандық, облыстық деңгейде басшылық қызметтерде болды): «Жағдайыңды тартынбай айт. Бірінші хат­шы естісін, әйтпесе, мыналар саған ештеңе бөлетін емес», – деген соң, сөз тигенде бәрін жайып салдым. Өзағаң сол жолы бізге жағдай жасауды ескерте кетті. Артынан облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы Петр Черныштың: «Осыны ме­­нің өзіме айтпадың ба?!» – дегені де есімде. Не керек, көп кешікпей-ақ Қостанайдан арнайы түрде кеңсе жабдықтары жеткізілді. «Газ-69» (сол кездің тәуір көлігі) жеңіл мәшинесі берілді. Қостанайдан 500 шақы­рым, әрі жолсыз өңірде жатқан ауданда кеңсе мүліктері, әсіресе, үстел, орын­дық­тар тапшы, табылмайтын зат есебінде болатын. Бір жарылқанып қалдық. Жалпы, облыстың оңтүстік өңіріндегі қазақ аудандарының жастар ұйымдарына дұрысырақ көңіл бөліне бастады. Бұрын­дары облыстық комсомол комитетінен бұл өңірлерге ешкім келмейтін, осы жақтағы жақсы істер еленіп, айтылып, тәжірибе таратылмайтын. Енді облыстағы бірінші хатшыдан бастап бәрі оқтын-оқтын келіп, көріп, елді-жерді танып, бағалай бастады. Бұл Тың игерудің дабылы басылыңқырап, келгінбайлардың жергілікті жұртты мо­йын­дай бастаған шағы болатын. Өзағаң сол заманда Қазақстан жастары арасында шы­найы жетекші, беделді көшбасшы болды. Ол бүкілодақтық лениншіл коммунистік Жастар одағының Орталық комитетінің бюро мүшесі болып, одақтық деңгейде танылған жастар жетекшілерінің бірінен саналды. Одақтық мінберден келелі мәселе көтере айтқан сөздеріне тәнті болатынбыз. Заманында қазақ жастарына бұл үлкен мақтаныш-ты. Өзағаң, міне, сол шақта-ақ ел-жұрттың сеніміне бөленіп, үмітті тұлғасына айнал­ған-ды. Ол кісінің анда-мында айтқан сөз­дерін, Қазақстан Компартиясының Орталық комитетіндегі хатшылармен келіспей қал­ған жағдайларын өз ортамызда құпиялап айтып, пікір алысатынбыз, риза болатынбыз. Мен 1970 жылы комсомол жұмысынан Алматы Жоғары партия мектебіне кеттім. 1972 жылы Торғай облыстық партия комитетіне жолдандым. Үгіт-насихат бөліміне нұс­қаушылыққа, тура Өзағаңның қарауына топ ете қалдым. Жаңадан ашылған Торғай облысына идеологиялық жұмыс жөніндегі хатшы бо­лып барған Өзағаңның даланы дабыл­датып жатқан кезі. Қорқып та, сеніп те келе жат­қаным Өзағаң. Басқа ешкімді білмеймін. Бірден Өзағаңның алдына бардым. Жылы қарсы алып, мән-жәйді түсіндіріп, сәт тіледі. Бірінші хатшы Сақан Құсайыновқа телефон соғып, кіруге келісім алып, мені өзі ертіп апарды. Ол кісінің алдынан өтіп, жұмысқа кірістім. Өзағаңа еш жерде баспанам жоқ, Алматыда отбасыммен пәтерде тұрып оқы­дым деп жағдайымды айттым. Он үш күнде үш бөлмелі үй бергізді. Жұмысқа жегеді, қолынан бірдеңе келеді-ау деген азаматтарды көбірек маңында ұстайды. Талап қатты, жұмыс тек жоғары сапада орындалуы керек. Қарауында болған адам ысылып та, төселіп те, танылып та шы­ғады. Көп адам Өзағаңнан қорқатын. Қыз­метінен емес, сыйлағандықтан, қабі­ле­тіне сүйінгендіктен қорқатын. Сыйлап қорқу, бұл құрметтің ең шыңы болса керек. Иә, Өзағаңнан қорқатындар екі түрлі еді. Бірі қыз­метінен болса, бірі құр­меттеуден-ді. Қыз­метінен қорқа­тындар ол кісіден үркіп жүрсе, құрмет­тей­тіндер Өзағаң­ның тарпаңдығын елең қылмай, тап­сыр­масын орындауға құл­шына түсетін. Бір-бірі­не ол кісіден қандай «сы­баға» алған­дарын да бүкпей айтып, күлісетін. Әдетте, ол кезде идеологиялық хатшыны барлық сатыда «үшінші секретарь» дейтін. Аудан, облыс, Орталық комитетте де солай. Осыған қатысты Қарекең, Қаратай Тұры­совтың бір әзілі бар еді. Торғай облысында бастапқыда үш-ақ хатшы болған. Оларды бірінші, екінші, үшінші деп санамалайды. Кейін өнеркәсіп жөнінде төртінші штат беріліп, оған Қарекең хатшы болып бекиді. Отбасы әңгімесінде: Торғайдың обкомына төртінші хатшыға штат беріліпті, соған баратын бол­дым, – дегенде анасы: Шырағым, төртін­ші хатшылыққа бола сонша алысқа несіне барасың?! – деген көрінеді. Одан кейін бесінші, яғни құрылыс жөнінде хатшы қосылды. Е.Башмаков деген кісі сол қызметтен республикаға өсті. Осы кісілер: Сақан Құсайынов, Өзбекәлі Жәнібеков, Қаратай Тұрысов, Мақтай Сағ­диев (облатком төрағасының орынбасары болған) Торғайдың ырысы, бағы бола білді. Ол бір Торғай даласының бағы жанған, бақыты ашылған заман-ды. Торғай облысын көтеруге қазақ жерінің бар түкпірінен азаматтар жиналып, бір атаның баласындай ын­тымақта жұмыс істеген тұс еді-ау. Солардан талай ел таныған кадрлар өсіп те шықты. Сақан Құсайынов Өзағаңа қатты сенім артты. «Мен Өзбекқалидай сауатты емеспін (осылай атайтын), жұмысшымын. Барлық саяси, мә­дени мәселелерді Өзбекқалимен ше­шің­­дер», – деген сөзін талай естідік. Өзағаң да об­лыста еркін қимылдады. Әлбетте, бас пай­дасына, сауық-сайранға емес, облыстың мә­дени өмірін өркендетуге күш салды. Институт, училище, техникумдар, балалар бақшалары мен мектептер, кітапханалар, кітап дүкендерін аштыру, мәдениет үйлерін жаб­дықтату сияқты жұмыстар қайнап жа­татын. Қалалық партия комитетінің қолайлы жерде тұрған үш қабатты ғимаратын дізелеп отырып, облыстық өлкетану мұражайына алып берді. Бір күні «Шертер» көне аспаптар ансамблі, бір күні драма театры ашылады немесе бір мәдени орын жөнделіп іске қосылады. «Торғай әуендері» фестивалі немесе орталықтан өнер адамдары, ақын-жазушылар келіп, кездесулер болып жатады. Не керек, облыстың мәдени өмірі қайнап жатушы еді. Бәрінің басы-қасында тікелей өзі жүретін. Бірақ мен демейтін, ол істеді дейтін кісі еді. Белгілі «Тағдыр тағлымы» атты еңбегінің екінші кітабында еліміздің әр өңіріндегі мұражай қызметкерлерінің еңбектеріне риза­лық баға берген екен. Солардың бірі Арқа­лықтағы облыстық өлкетану мұражайының сол кездегі директоры Раиса Ілиясова ту­ралы: – «Жоқтан барды құрастырып, қазақ ою-өр­негін, таңбалы белгілердің эволюция­лық да­муы арқылы үш мың жылдық мәдени тарихы бар елдің болмысын шығару үшін бір жағынан экспонат, сан түрлі деректі құжат­тар жинауға тура келсе, екінші жағынан оларды музей экспозициясына лайықтап орна­ластырудың бар тауқыметі осы бір нәзік жанды, оп-оңай жарқаттанатын, сөзі мен тындырған ісінің арасында алшақтық бола бермейтін қарапайым қазақ әйелінің үлесіне тиген еді. Оның бар іс-қарекеті өзі басқарған ұжымды нақтылы істерге жұмылдыра білетінімен, шешімін табу қиын-ау деген мәселе­лердің өзіне де ыңғай табыс іздестіре түсе­тінімен ерекшеленетіні – белгілі геолог-ға­лым Алан Медоевпен, музейдің өз археологі Владимир Логвинмен ақылдаса отырып, «Сақтан Қазаққа дейін» деп аталған музей экспозициясын құрғанда сан қырынан кө­рінді» (73-74 б.), – деп жазды. Рас, осы мұражайды қалыптастыруда Рыс­жанның (Раиса) еңбегінің айтарлықтай бол­ғандығында, сөз жоқ. Дегенмен, осы орай­­­дағы қыруар жұмыстың жетекшісі де, бейнетін көтерген де өзі екеніне куәмін. Жұмыс бөлме­сіне талай ғалымдар мен ма­мандарды шақырып, талдап, талқылап, жан-жаққа телефондап, сұ­рас­тырып, кеңесіп, жиі-жиі мұражайда бо­лып, кей жұмыстарына өзі қолма-қол араласып кетіп жатушы еді. Маңайына келіп қалған адам болса, оларды да жегіп жіберетін. Торғайдың өнер адамдары: театр, филармония, ансамбль әртістері, ақын-жазу­шы­ла­ры, сазгерлері, ғалымдар мен ұстаздар Өзағаң­ды қамқор әкедей көретін, сенетін, арқа сүйейтін. Пейіл кеңдігі солардың бәріне жетіп жататын. Арқалықта театр мәдениетін көтеру де оңай болған жоқ. Драма театрына бір Мә­дениет үйін қайта жабдықтатып, Талды­қор­ғанға бөлінген Щепкиннің бір жылғы қазақ­стандық түлектерін Торғайға бұрып әкеліп, өнер шымылдығын аштыр­ғанда ел бір дүр сілкініп еді. Театр әртіс­терінің бәріне келген бетте үй бергізді. Жағдайларын біліп, қамқор болып жүрді. Түркістандағы Әзірет Сұлтан қорығында мұражай ұйымдастырған кезінде, шамасы бұл Мәдениет министрінің орынбасары бол­ған кезі бол­са керек, облыстың басшылық жұ­мыстарындағы кейбір кісілердің марғау­лығына ренжіп: «Шымкентте обкомға хат­шы немесе облаткомға орынбасар болсам, мен, әри­не, бір айға жуық мерзімде Түр­кіс­танға кем дегенде үш-төрт рет келіп кеткен болар едім. Ал мәдениет басқармасына бастық болсам, осында қонып-түнеп жатқан болар едім», деген екен. Рас, сөйтер еді. Талай солай жұмыс істеген де ғой. Тіпті, бұған сол мұражайды ұйым­дастыруда 28 күн бойы сонда болғандығы да дәлел-ау. Қазіргі вице-министрлерді сондай жағдайда бір жетіге де ұстай алмассыз. Өзағаң қабілетті кісілерді қатты қадір­лейтін, ал іске жоқ, шорқақ, орынтаққа жа­быс­қыштарды ұнатпайтын. Оған көмек­те­суге, бірі оң, бірі сол қолы болуға тиісті облыстық атқару комитеті төрағасының мәдени жұмыстар жөніндегі орынбасары Ә.Дүйсенов, облыстық партия комитеті үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі Б.Щелоков дегендер оралғы болғандары болмаса, қолын ұзартуға жарамады. Олардан көңілі қал­ғандығы сонша, тіпті іске қоспайтын да болды. Мұндай өз қалауынан тыс бопсамен жүргендер аз болмайтын. Бір күні Щелоков мені шақырып: «Бүгін осында Есенов келеді, бір мекемеден «Уазик» ал да, аэропорттан қарсы ал», – деді. – Қайда түседі? – Жалпы, қонақ үйге барсын. – Ол кісі академик, белгілі ғалым, құр­метті кісі ғой. Менің бұлай қарсы алуым лайықсыз, менен гөрі жоғарырақ қызметтегі адам қарсы алғаны жөн. – Ей, ол орнынан түсіп қалған, қазір академияның президенті емес, – деп қарап отыр. Содан Өзағаңа барып айтып едім: «Әй, соны... – деді де – Жарайды, өзім реттеймін. Мен хабарсыз едім, ұят бола жаздаған екен», –деді. Сөйтіп, Ғылым академиясының президенттігінен түскеніне бір айдай ғана болған Шахмардан Есеновті әуежайдан өзі қарсы алып, дұрыс орынға жайғастырып, қабылдау жасаттырып, шаруасын тындырып беріп, аттандырған еді. Ғафу, Шәмші, Мұхтар (Шаханов), Әсет, Сәкендер келген кезде де оларды қуана қарсы алатын. Қазақтың көне аспаптарын жинаушы, белгілі музыка зерттеуші Болат Сарыбаевқа қандай қолдау жасап, көмектесті десеңізші. Талай өнер адамдары, ұжымдар Торғай даласында ат шалдырған. Соның ар­қа­сында Торғай таланттарының да көзі ашылып, қанаттанып, түлеген-ді. Тынбайтын, өмірді тұндырмайтын, жан­дандырып, жаңғыртып, жарқыратып жүре­тін, тындырымды кісі еді ғой Өзағаң. Өзағаңның отбасы, жолдас-жоралары, сон­дай-ақ үзеңгілестерімен қарым-қатынасы ту­ралы білмеймін. Мен ол кісінің қара­ма­ғында қызмет істеген адам ретінде, өз өремде ғана көріп-білгенімді, өзімше түйгенімді айтамын. Әлбетте, соған орай айтарым да негізінен өзіме қатысты жайлардан өрбиді. 1974 жылы оншақ­ты жылдай қол үзіп қалған мамандығыма ойысқым келіп «Социалистік Қазақстан» газетінің облыстағы тілшісі бо­луға ниет еттім. Ұсыныс бұрынғы тілші, редак­цияға бөлім меңгерушісі болып ор­наласқан Бекболат Әде­товтен болды. Өзағаң қолдады. Обкомның келісімі, мінездемесі керек-ті. Мінездемеге өзі қол қойды. Сол кездегі «СҚ»-ның редакторы Сапар Байжанов мақұлдады. Содан бергі жорнал­шы­лықтағы соқпақты-соқтық­па­лы жол Өзағаң­ның сол кепілдігінен арна тартады. Сол кезде Өзағаң анда барады екен, мында барады екен деген хабар жиі шы­ғып тұратын. Тек айтылып, басылып қала беруші еді. Бұдан кейін істеген қызмет­терін шынын айтсақ, олқысынғанымыз да есте. Бәрін ұлтжандылығынан, жоғары­дағы басқа ұлт өкілдерімен пікіртала­сы­нан, бақталастарынан болар-ау деп өзі­мізше жорамал жасайтынбыз. Сөйтіп жүр­генде Мәдениет министрі болды деген хабар жетіп, оған өзіміз болғандай-ақ қуа­ныстық. Ал Қазақстан Компартиясы   Орталық партия комитетінің хатшысы болғанында «заман бір жолға түсті-ау» дестік, жақсылыққа баладық. Өзағаң бұл жағдайды кітабында сәл басқашалау түсіндіреді. Ал менің болжа­мымда бұл да Мәскеудің саясаты ма деймін. Себеп, 1986 жылғы Желтоқсан кө­терілі­сінен кейін билік пен халық арасы, ұлт пен басқа ұлттар арасы ашылып кетті. Колбин елді баурап әкете алмады. Боссөзділеу адам екені аңдала бастады. Жұбан Мол­дағалиев сынды жеке тұлғалар нара­зы­лықтарын ашық айта да бас­тады. Осы кезде билік пен елді жақындастыра алатын тұлға қажеттілігі туды. «Батыр – жаугершілікте, шешен – даугершілікте», дегендей, сондай кісің сол шақта ең­бегімен елге танылған Өзбекәлі Жәнібеков еді. Оны Колбиннің қолпаш­тап, кө­тер­мелеуі де, ұсыныс­тарын қолдауы да осы себепті деп білемін. Мұндай қабілет сол тұста Колбинге де, Мәскеуге де керек-тін. Ал ұлт, қазақ аңсаулы болатын. Мұны Өзағаң сезінбеді деуге болмас. Ол тек өзін көтермелемеу үшін, мақ­танға салын­бас үшін өзін әдейі тежей жазған болса керек. Дегендей-ақ, Өзағаң Науры­зымен, Қа­зақ тілі қоғамымен, өнер адамдарын қанат­тандырып оятуы­мен елді сілкіндіріп, еңсе көтер­тіп, тыныс ашты. Өзағаң жан-жақты болатын. Ғалым, қаламгер, тарихшы, этно­граф, өнертанушы еді. Мемлеттік һәм қоғамдық қайраткерлігі бір төбе де, ғалымдық білімпаздығы бір төбе-тін. Тек ғалымдық пен қаламгерлікті тым кеш қолға ал­ды. Әйтсе де, құнды мұра қал­дырып үлгерді. Аз да болса, саз жазыл­ған «Жолайырықта», «Уа­қыт керуені», «Тағдыр тағлы­мы» (екі кітап) т.б. шы­ғар­ма­лары келер ұрпақ көкей­ле­ріндегі көп сұрақтарына жауап табар еңбектер болып саналады. Басқа ғибратты һәм даналық ойлары бір басқа да, осы еңбектеріндегі бүгінгі өзекті тақырып тілге қатысты пікірлеріне, тіпті жеке сөздердің мән-ма­ғынасын ашып, тың қолданыс, соны мазмұн беруіне кәнігі қа­ламгерлер мен тіл мамандарының өздері де тәнті болардай. «Төркіні рушыл­дыққа, тай­паға, жүзге, жерлестікке, жікшілдікке бө­лінуге апарып соғатынына қара­мастан, сол бес-алты сөзден «диалект» жасап жүрген зерттеушілер де бар. Әр­дайым бір-бірімен молынан араласып, Алтайға жау тисе-ақ Атырауға, кәрі Каспийге дейін үдере кө­шетін, отбасын құрай­тын күн туса, экзогамиялық неке қаты­насының талапта­рына сай қа­лыңдығын генеалогиялық жа­ғынан жеті атадан арғы жерде ажыра­сатындардан іздестіретін қа­зақ­та, керек десеңіз, бұрын жекелеген хан­дықтарда оқ­шау­лана өмір сүріп көрмеген қазақта диалект қайдан болсын»; «Өмі­рімде бір-ақ рет тер­мин­комның мәжілісіне қатысып, талды­қорғандық бір азаматтың қауынды «діңке», қарбызды «қауын» деп жазғызғысы келіп шарқ ұрғанын да көргенім бар. Сонда оның ауылында солай айтса, бүкіл қазақ болып қайталауы қажет пе?» («Тағдыр тағлымы») – дегені қандай дәлелді, өмір­шең сөз. Ғы­лымның өмірлік пайдасы үшін емес, тек ғылыми атақ үшін шатпақ­тайтын, ұлт келешегіне пайда-зияны қалай деп таразыламай, өз мүддесі үшін ғана жан салатындарға бұл сабақ болса керек. Алайда, оны білуге, түсінуге де өре керек. Олай дейтініміз, әлі де қазақ сөзінен диалект іздеп жүргендер жоқ емес. Орыс тіл ғылымы салып берген сүрлеуден шығар емес. Біздің дағдылы сөз қолданыс, сөз саптауымызда абай деген сөзді сақ болу, сақтық тұрғысында абайла, абай бол деп қолданамыз. Ал ұлы ақын Абай (Ибраһим) есімін әжесі еркелетіп айтқан екен дегенге саямыз. Өзағаң осы сөзді: – «баланың абайында қалып қоятыны бар»; «қайта­ланбас бейнелер ретінде жұрттың абайын­да мәңгі қалып қойды» дегендей орамдарда қолданады. Бұларда абай сөзінің ес, жад, сана, зейін мәндері ашылған. Шама­сы, бала Абайды әжесі «сүйікті ақылдым-абайым» деп еркелеткен болса керек. Осы кітабында «қажағаймен таңба басқандай», «қажағаймен тайға таңба бас­қандай» – деп бір-екі тұста қажағай сөзін қайталай қолдануымен оның тілдік қо­рымызда барлығын шегендейді. Ыңғай­табыс электр қағанақтары, кептеуіл, «құ­рылыс мәдениетінің нәрегейлігімен» – дегендей көне сөздердің тың оралымдардағы қолданыстары айналымға енуге, сөздік­терге қосылуға сұранып тұр һәм тиісті де. Начетничество сөзін дүмше деп бала­малауы да орынды. Жалпы, Өзағаңның сөздік қоры ғылыми-зерттеу нысанына алынса, көп жаңалық табылғандай. Кітаптарында ғылым мен өнердің, қоғам мен өмірдің сан тарау салаларына қатысты ой-пікірлері, өзі бастап, басқарып, атқарған істеріне орай көзқарастары мен пайымдары қаншама. Мен Өзағаңды өз көңілімде беріде Жұмабек Тәшенов, Ілияс Омаров, одан әрі Алаш қайраткерлері – Әлекең, Ахаң, Жақаң­дар, одан да әрі қазақ тағдырының шешуші кезеңдерінде тізгін ұстаған әз Тәуке сынды тұлға деп білемін. Қазақ абайында ісі қалған, ізі қалған, сөзі қалған қайраткер деп танимын.

 Сабыржан ШҮКІРҰЛЫ, жазушы-көсемсөзші.

Астана.