Қалдықтар кәдеге жаратылмақ

Облыс орталығына іссапармен арнайы келген кореялық кәсіпкер­лер екі елге де тиімді жобаларын бірге ала келіпті. Олар  «Қазақстан Алю­минийі», «Қазақстан электролиз зауыты» және «Ақсу ферро­қорытпа зауыты» акционерлік қоғамдары, басқа да алып кәсіпорын­дар­дың өндірістік қалдықтарын бұрынғыдай Кореяға тасымал­да­май-ақ, енді облыс орталығынан зауыт ашып өңдеуді қолға алмақшы. Бұрын кәсіпорындар қалдық­тары алыс қашықтыққа экспорт­талатын. Бұл кәсіпкерлер үшін тиімсіз, көп уақыт жоғалады. Ал облыс көлемінде кәсіпорындар­дан шыққан, тау болып үйіліп жат­қан қалдықтар да аз емес. Енді қал­дықтардың да шетелдік жаңа технологиялар арқасында іске жарап, халық игілігіне жұм­сал­ғаны қажет. Мысалы, бір ғана ГРЭС -2-де жұмыс жасап тұрған бес блокқа бір жылда 6 миллион тонна көмір жағыла­ды екен. Ал, Екі­бастұз көмірінің отыз пайызға жуығына дейін күл шығара­тынын ескерсек, бұл стан­са блок­тарының қаншама қоқыс қал­дықтар шығара­тынын есеп­тей беріңіз. Сондықтан қалауын тапса қар жанар деп, көмір қал­дықтарын тұрмыстық қажетке жаратып, одан пайдаға да кенелуге болады. Мәселен, титтей түймеден түйе­дей жаңалық аша қоятын жапондар Екібастұзға келген бір сапарларында тау-тау күл үйін­ділеріне көздері түсіп, сатып алу­ға қыруар қаржы ұсынған  кө­рінеді. Жапон ғалымдары үйі­ліп жатқан көмір күлінің құра­мында темір, алюминий, галий, рений, германи секілді сирек кездесетін заттар барын білген. Олар күлдің құрамындағы рений мен германидің алтыннан да бағалы түсті металға жататы­нын айтқан. Қытайлықтар болса, көмір күлінен цемент өндіріп, кафель жасап шығарады екен. Жергілікті ғалымдар да бос қа­рап жатқан жоқ. Қаныш Сәтбаев атындағы Екібастұз инженерлік-техникалық институтының ғы­лы­ми мәселелер жөніндегі про­рек­торы, профессор Евгений Максимовтің басшылығымен «Екі­бастұз өңірінде техногендік ма­териалдарды және минералды шикізаттарды кешенді пайдала­нудың әдістері» атты тақыры­п­та арнайы жоба жасалды. Ал, өткенге үңілсек, бүгінгі ғалым­дарға сабақ болған бұл жолды академиктер Иван Бардин, Қаныш Сәтбаевтар жалпы шикізаттар мен техногендік материалдарды тиімді пайдалану әдісін, яғни көмір қалдықтарын қайта өңдеу жобасының негізін салып кетті. Соғысқа дейінгі жылдары сол кездің өзінде Қ.Сәтбаев ауаға ұшып шығатын қалдықтардың құрамында өте сирек кездесетін металдар бола­ты­нын дәлелдеп берген. Бірақ, заманына қарай бар ықылас-зейін ашық әдіспен өнді­ріліп алы­натын тас көмір тасқы­нына ауды да,  тау-тау үйілген күл үйінді­лері қаланы айнала қоршай бастады. Күлді қайтадан өңдеуге назар аударылмады. Екібастұз­дық ғалым Евгений Максимовтің айтуынша, бұл жағдай шетелдерде басқаша көрініс тапқан, мы­салы, оларда көмір кеніштерінің жа­нында арнайы ғылыми орта­лықтар жұмыс жасайды. Олар біз­дегідей тау-тау күл үйіп таста­майды, шағын зауыттар арқылы көмір қалдықтарын өңдеп, бірі цемент, бірі плита, әк кірпіш, құ­рыш өндірумен айналысады. Эко­логияға, айнала қоршаған ор­таға  зияны да тимейді. Күл үйінді­лерін өңдесе, осы жердегі орта және шағын кәсіпкерлік те жақсы жолға түсер еді. Сол айтқан күн­дердің беті бері қарап келе жатқан сияқты. Алыстан келген кәсіпкер­лермен кездесу барысын­да облыс әкімінің орын­басары Мұрат Ос­панов Оңтүстік Корея мен облыс арасындағы сауда айналымы бұл күндері 12 мил­лион долларды құрап отыр­ғанын, ал Ақсудың ферроқо­рытпа зауы­ты 9,2 миллион доллар көлемінде феррохром мен ферросисли­кохромды экс­порт­қа жіберетінін ай­тып өтті. Ал жаңа зауыт салу үшін корейлер 10 миллион доллар ин­вести­ция бөлуге да­йын кө­рінеді. Сөйтіп, өн­діріс қалдық­та­ры­нан цемент, құры­лыс ма­териал­да­ры, құ­быр­лар өн­­діріл­мекші. Фарида БЫҚАЙ. Павлодар.