(Үмітті ақиқатқа айналдыра отырып)
Қазақстан тәуелсіздік алған сонау 1991 жылдың шырғалаңды желтоқсанында енді 20 жылдан кейін ел бүгінгідей орасан жетістіктерге қол жеткізетіндігіне сенім білдіретіндер қатары тым сирек еді. «Сарапшылар» Қазақстан егемендік алған ел ретінде әлсірейді және Кеңестер одағынан мұраға қалған экономикалық, әлеуметтік, саяси және экологиялық проблемалар ауыртпалығының салдарынан құлап қалады деп болжам жасады.
Осы айтылғандарды санап шығудың өзі-ақ кез келген адамды шарасыздық тығырығына тірейтін еді. 1991 жылы Қазақстан аумағында әлемдегі ең ірі антропогендік экологиялық апат: Семей ядролық полигоны және Арал теңізінің қасіреті орын алған болатын.
Кеңестік ядролық сынақтар салдарынан 1,5 миллион қазақстандық зардап шекті. Олардың көпшілігі радиация салдарынан сырқатқа шалдығып, көз жұмды. 40 жылға созылған ядролық сынақ кезеңінде 500-ге жуық ядролық жарылыс жасалынды. Осының кесірінен орасан зор аймақ ластанды және жүздеген жылдарға дейін адамдардың өмір сүру үшін қажетсіз құла дүзге айналды. 1960 жылдан бастап Арал теңізі, әлемдегі көлемі жағынан ең ірі төртінші көл суалып қалу қаупінің шегінде тұр. Бұл Орталық Азиядағы екі ұлы өзен – Әмудария мен Сырдарияның суын реттеу жөніндегі КСРО-ның сауатсыз саясатының салдары еді. Мақта алаңдарын суару жөніндегі бұл терең ойластырылмай жасалған шара ақырында қоршаған ортаға орасан зор зиян шектіріп, теңіз арқылы күн көріп отырған жүздеген мың адамдардың өміріне қасірет әкелді.
Қазақтың ұлан-ғайыр ұлы даласын патшалар мен Сталин жүздеген мың «сенімсіздерді» жер аударатын немесе А.Солженицыннің «ГУЛАГ архипилагында» мәңгілікке суреттелген «еңбек лагерлеріндегі» жұмысқа жіберетін немесе ел ішіндегі «тентектерді» түзеуге жіберетін аймаққа айналдырды. Бұл ретте адамдарды мал таситын вагондарға тиеп алып, ұлан-ғайыр даладағы елсіз аймақтарға апару жиі қолданатын шараға айналды.
Немістер, поляктар, корейлер, чешендер және басқа көптеген этностар еріксіз өздерінің тарихи отандарынан қол үзіп, алыс аймақта ешбір үмітсіз жағдайда қалғандай еді. Кейінірек 1950 жылдары тың және тыңайған жерлерді игеру желеуімен Қазақстанның орталық және солтүстік бөліктеріне жүздеген мың орыстар, беларусьтар және украиндар қоныстандырылды.
Міне, осындай шаралардың салдарынан 1991 жылы Қазақстан 130-дан астам этнос үшін екінші отанына айналды. Ал өз атамекеніндегі қазақтар сан жағынан азшылыққа ұрынды. Көпшіліктің есебінше, осы айтылғандардың бәрі елдің құлдырауға ұшырауына жеткілікті жағдай еді.
Бұған қосымша Қазақстанға КСРО-дан мұраға қуаты жағынан әлемдегі төртінші ядролық арсенал қалды. Қазақстандағы ядролық арсенал қуаты британдық, француздық және қытайлық ядролық арсеналдардың көлемін қосып есептегеннен де қуатты еді. Ақиқатын айтсақ, ел шын мәнінде бірқатар шетелдік үкіметтер тарапынан Қазақстан «егер әлемдегі алғашқы ядролық қаруы бар мұсылман мемлекеті болатын болса, ақшалай көмек және саяси қолдау көрсетіледі деп емексіткен жан-жақты қызықтырушы әрекеттерге тап болды. Теңіз жағалауынан қашықтықтағы, бар болғаны 16 миллион ғана халқы бар Қазақстан бір жағында Ресей, бір жағында Қытай сияқты әлемдік державалар қоныстанған тұрақсыз аймақта қалған еді. Ал мемлекеттің шекарасы халықаралық құқықтар бойынша әлі бекітілмеген болатын. Сол бір кезеңде Қазақстан және оның демократиялық тұрғыда сайланған Тұңғыш Президенті Н.Назарбаев бетпе-бет келген жағдай нақ осындай еді.
Осылай бола тұрса да Н.Назарбаев өзінің стратегиялық болжампаздығының, көшбасшылық талантының арқасында жағдайды жедел түзеп, қалыптасқан ахуалды біртіндеп қолайлы мүмкіндіктерге алмастырды. Сыртқы саясаттағы шеберлікпен қол жеткізген жетістіктер елдің ішкі саяси жағдайындағы міндеттерді ойдағыдай шешуге ықпал етті.
Н.Назарбаевтың Президент ретінде алғаш қабылдаған шешімдерінің бірі қуаты жағынан әлемдегі төртінші ядролық арсеналдан үзілді-кесілді бас тартып, қасіретімен аты шыққан Семей полигонын жабуы еді. БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы бұл шешімнің жаһандық дәрежедегі орасан зор маңызын атап көрсете келіп, Семей полигонын жабу туралы шешімге қол қойылған күн – 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялады.
Мұндай тарихи шешім Қазақстанның әлемдегі барлық мемлекеттермен өзара тиімді байланыс жасай алатын бейбітшіліксүйгіш, ашық та зайырлы мемлекет мәртебесін бекітті. Кейіннен бұл жағдай мемлекетке рекордтық тікелей шетел инвестициясы құйылуының нәтижесінде елдің экономикалық дамуының орасан зор жетістіктерге жетуіне ықпал жасады.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев көпвекторлы сыртқы саясат деп аталатын көрегендік саясатын қолдана отырып, Батыстағы да, Шығыстағы да халықаралық әріптестерімен берік және өзара тиімді қарым-қатынас жасауға барлық күш-жігерін салды. Қазақстан Ресеймен, Қытаймен және басқа мемлекеттермен мемлекеттік шекара мәселесін реттеп қана қойған жоқ, сонымен бірге, 1993 жылдан бері 150 миллиард АҚШ долларынан астам тікелей шетел инвестициясын тартуға қол жеткізді. Бұл бүкіл Орталық Азия аймағының экономикасына салынған инвестицияның 80 пайызын құрайды. Сәуегей «сарапшылар» болжаған көптеген күйреу кезеңдерін айналып өткен Қазақстан экономикасы әлемдегі ең жедел дамып келе жатқан экономикаға айналды. 2007-2009 жылдары бұл ел әлемдік қаржылық дағдарыстың салдарларын ойдағыдай жеңе білді және рецессияға ұшыраған жоқ.
Тәуелсіздіктің алғашқы 20 жылында Қазақстанда адам басына шаққандағы ІЖӨ мөлшері 1994 жылғы 700 доллардан 2010 жылы 9 000-нан астам долларға өсті. Бұл алдын-ала болжалынған мерзімнен 5 жыл бұрын және әлемдегі кез келген мемлекеттегі көрсеткіштерден де жылдам жүзеге асты. Әрине, бұған бір жағынан елдегі мұнай, газ, табиғи уранның орасан зор қоры да ықпал етті. Алайда, мұндай жетістіктерге жету үшін, ең алдымен, батыл экономикалық реформалардың және саяси тұрақтылықтың барынша мүмкіндік бергендігі ақиқат.
1997 жылғы желтоқсанда ел астанасын Алматы қаласынан Астанаға көшіру жас мемлекет үшін шын мәніндегі бетбұрыс кезең болды. Бар болғаны 280 мың ғана халқы бар, жете дамымаған провинциалық Ақмола қаласына ел астанасын көшірген кезде Қазақстан әлі де үлкен экономикалық қиындықтар құрсауында тұрған болатын. Өткен 14 жыл мерзім ішінде ел астанасы ұлттың жедел дамып келе жатқан қуатты орталығына, қазірдің өзінде 750 мың халқы бар сәулетті де салтанатты қалаға айналды. ХХІ ғасырда салынған әлемдегі санаулы мегаполистердің бірі бола тұрып, Астана сонымен бірге бүгінгі замандағы ең жас астаналардың бірінен саналады. Астана ұлттық жетістіктер символына айналды. Бұл қала шын мәнінде қазақстандықтар үшін бұрын армандау да мүмкін емес көрінетін жетістіктерге жетудің сенімділік тұғырына айналды.
Қоғамда қалыптасқан этникалық және діни әр тараптылық жағдайында егер Қазақстан бейбітшілік, түсіністік және татулық ахуалын сақтай алмаған болса, реформаларды жүргізу, мемлекеттегі тұрақтылық пен дамуды қалыптастыру мүмкін емес еді. Қазақстан қақтығыстар мен жаулыққа қарсы тұратын ынтымақтастық пен достық рухын сақтай білді. Елдегі қалыптасқан этносаралық және конфессияаралық татулық моделін қазірдің өзінде шетелдердің сарапшылары жан-жақты зерттеу үстінде. Қазақстан сонымен бірге өзара түсіністік идеясын халықаралық сахнада да дамытып келеді. Қазақстан Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес және Әлемдік және дәстүрлі діндер жетекшілерінің съезі сияқты беделді де нәтижелі ұйымдарды құра отырып, халықаралық дәрежеде зор табыстарға жетуде.
Қазақстан берік те тұрақты президенттік-парламенттік демократиялық жүйе құрды және оның шеңберінде БАҚ және үкіметтік емес ұйымдар қоғамдық күн тәртібін қалыптастыруда елеулі рөл ойнайды. 2011 жылы Н.Назарбаев өзінің өкілеттігін 2020 жылға дейін ұзарту туралы референдум өткізу жөніндегі дауыс беру құқығы бар азаматтардың жартысынан астамы қуаттаған ұсынысты қолдамай тастады. Оның орнына Президент өзінің демократиялық қағидаттарға адалдығын дәлелдей отырып, мерзімінен бұрын сайлау өткізу жөнінде бастама көтерді және осы сайлауда зор басымдықпен жеңіске жетті.
Ұлттық шеңбердегі даму жетістіктері халықаралық сахнада да өзінің тиісті жалғасын тапты. 2010 жылы Қазақстан ЕҚЫҰ-ға ойдағыдай және тиімді төрағалық етті. Желтоқсанда ел астанасы 11 жыл үзілістен кейін алғаш рет ЕҚЫҰ Саммитін қабылдады. Саммит қорытындысында мерейтойлық Астана декларациясы қабылданды және Еуропадан, Америкадан және Еуразиядан келген 56 қатысушы-мемлекеттер өздерінің Ұйым шеңберіндегі ынтымақтастығын нығайтуға мүдделі екендіктерін дәлелдеді.
2011 жылы Қазақстан өзінің Шанхай ынтымақтастық ұйымы төрағалығының шеңберінде оның алты мүшесі арасындағы көпқырлы ынтымақтастықты жаңа сапалы деңгейге шығару мақсатындағы жұмысын жүргізді. 2011 жылдың маусым айында Қазақстан жақында ғана атын өзгерткен Ислам ынтымақтастығы ұйымындағы (ИЫҰ) бір жылдық төрағалық міндетіне кірісті. Әлемнің 57 мемлекеті кіретін осы ұйымда бейбітшілік, ынтымақтастық және даму қағидаттарын жемісті жүзеге асыра бастады. Тамыз айында Қазақстан ИЫҰ-ның басқа да мемлекеттерімен бірлесе отырып, аштықтан зардап шеккен Сомалиге көмек қолын созды және 350 миллион доллар мөлшерінде қаржы жинауға мұрындық болды.
Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында тұрған Қазақстан елдің ішіндегі қол жеткізілген жетістіктерді, сондай-ақ халықаралық аренадағы қол жеткізген жетістіктерді лайықты мақтан тұтады. Сонымен бірге, ел қазіргі күнде белгіленген болашақтағы ұлы мақсаттарды іс жүзіне асыру үшін әлі де орасан зор жұмыс атқару керек екендігін барынша сезінеді. Бұл асулардың алынатындығын сіздерге дәлелдейтін де қазақстандықтардың өздері болады.
The Wall Street Journal басылымы
(АҚШ).
