«Еңбек қай елде де елеусіз қалмайды»

– Ереке, шет елде жүріп жоғары лауазым атқарған қазақтардың бі­рі­сіз. Жалпы, Алатаудың арғы бе­ті­не қай жылдары, қандай жағдайда қоныс аудардыңыздар?
– Менің арғы аталарым Қазақ­стан­ның қазіргі Қара­ған­ды облысының ау­ма­ғын­да тұрған. Отызыншы жыл­дар­да­­ғы зобалаң кезінде тағдыр дауылы айдап, Арқа жерінен Қырғызстанға қо­ныс аударған екен. Өзім 1961 жы­лы Қырғызстанның Шу облысында дүниеге келдім, мектепті сонда бі­тір­дім. Еңбек жолын қарапайым колхоз­шы болып бастадым, бригадир болдым, еңбек ете жүріп, комсомолға қа­был­дандым. Әскери борышымды өте­геннен кейін Бішкек қаласында жо­ғары білім алдым. Кейінірек АҚШ-тағы Бостон университетін «Заң шы­ғару» мамандығы бойынша тә­мам­дадым. 
Жалпы, қай елде, қай жерде жүрсе де, еңбегі мен өзінің күш-қайратына сенген адам елеусіз қалмайды. Қырғыз еліне, халқына қолымнан келгенше ең­бе­гімді сіңірдім, аянып қалған жерім жоқ. Соның арқасында біраз лауазым­ды қызмет атқардық. ­Әлі де аттан тү­се қойғаным жоқ, елдің қоғамдық-сая­си өміріне қатысты жұмыстарға қо­лымыздан келгенше атсалысамыз деген жоспарымыз бар. 
– Қырғызстандағы қазақтар қау­ымдастығына басшылық жаса­ға­ныңызға біраз жыл болды. Ол жақ­тағы ағайындардың хал-ахуалы қа­лай?
– Құдайға шүкір, ол жақтағы қан­дас­т­арымыздың хал-ахуалы жақсы, еш­кімнен кем өмір сүріп жатқан жоқ­пыз. Қауымдастық құрамында қа­зір 40 мың қазақ бар. 40 мың қа­зақтың 13 мыңы – Бішкекте, 14 мы­ңы – Шу облысында, 8 мыңы – Ыс­тық­көлде, 4 мыңы Талас облысында шо­ғырланған. Әр облыстағы қазақ­тар­дың көшбасшылары бір-бірін біледі, жақын қатынас орнатқан. 
Қырғызстанда саяси қызметтерде, ғылымда, мәдениет, руханият, спорт са­лаларында жүріп елге танылған қан­дастарымыз жетерлік. Қазіргі Жогорку кенеш құрамында Экмат Бай­пақпаев пен Гүлшат Асылбаева деген екі қандасымыз депутат, Конституциялық сотта бір ағамыз бар. Еңбек ерлері, ғылым докторлары то­лып жатыр. Еңбек еткен, өз күшіне сен­ген қазақтардың жағ­да­йы жақсы. Қазақстанмен де бай­ла­нысымыз жақсы, қалаған ақ­па­ратымызды қажетімізше ала аламыз. Қауымдастықтың қа­зақ тілінде шығатын «Алаш» ат­ты га­зе­ті бар, өзіміздің баспамыз бар. Қа­­зақ­тардың Достық үйі Біш­кек­тің Ор­та­лық ала­ңы­ның дәл жанын­да, Мә­дениет мини­стрлігінің ғи­ма­ра­тын­да орна­лас­қан. Президент сарайына, Жогорку кенешке жақын жердеміз. 
Бұған дейін төрт Құрылтайдың төр­теуіне де делегация жіберген едік, бесінші құрылтайға 40 мың адам­ның аманатын арқалап жиырма адам кел­дік. Жиырма адамның жарты­сы­на жу­ығын белсенді жастардан жа­сақ­та­дық, атажұртпен байланысын арттыра бергендері дұрыс. 
– Қазақстанда болып жатқан оқи­­ғаларды ол жақтағы қан­дас­та­рымыз қалай қабылдап жатыр?
– Қазақ елінде болып жатқан жа­­ңа­­лықтардың бәрінен хабардармыз, ақпарат алу жағынан ешқандай кедергі жоқ деп айта аламын. Әсіресе, жақ­сы жаңалықтарға қашаннан құла­ғымыз түрік жүреді.  Жақында ғана ЭКСПО көрмесі басталғанын қуана қабылдадық. Шыны керек, ол жақтағы ағайын да ЭКСПО-ны бес жыл бойы жүрегіміз лүпілдеп күттік. Орталық Азия­да бірінші рет біздің еліміз өтк­із­ге­нін естіп, қатты толқыдық. Ке­ше осы жақ­қа жүрерде де «ЭКСПО-ны көріп қай­тыңдар» деп қалды елдегі азаматтар.
– Іргедегі елсіздер, ЭКСПО-ға әдей­ілеп келіп кетуге ниеттілер көп шы­ғар?
– Келеміз деп құлшынып жүргендер де, осыған дейін келіп кеткендер бар. Нақ­ты саны туралы ештеңе айта алмай­мын бірақ. Өзім екі ай бұрын сәуі­р­де келіп, әзірлік барысымен таныстым, кеше біраз араладым.
Сәуір айында «Астана ЭКСПО-­2017» компаниясының бас­шы­­­сы Ахметжан Есімовтің атына Қыр­ғыз­стандағы қазақ диаспорасының аты­нан арнайы хат жібергенбіз. Бұйыртса, Бішкектен Астанаға «Дос­тық» пойызын шығарып, көрмеге турис­тер әкелсек дейміз. Бұл мәселе қазір қарастырылып жатыр, шешіліп қалады деп сеніп отырмын. 
– Сіз Жогорку кенештің екі ша­қы­ры­лымында депутат болып сайл­ан­дыңыз...
– Қырғыздар ағайындар достыққа адал, еңбекті бағалайды, белсенді. Ең алғаш 1995 жылы Жогорку кенеш депутаттығына сайлауға түстім. Шу облысы Аксу округінен түскен жеті үміт­кердің ішінде 35 мыңға жуық адам­ның даусын жинап, бірінші орын алдым. Дауыс берушілердің 90 пайызы қырғыздар еді, ал 7 үміткердің ішіндегі жалғыз қазақ едім. Колхозда экономист болып істейтін қарапайым адамды жергілікті халық көтеріп кетті. Маған дауыс бергеніне қарап, еңбекті бағалағанын түсіндім. Менен кейін екінші нәтиже көрсеткен үміт­кер-­
ге ­6 мыңға жетпейтін адам дауыс беріпті. 
Екінші рет тағы да сол округтен сайлауға қатыстым. 28 мыңнан астам дауыс жинап, тағы бір шақырымдағы Жогорку кенешке депутат болдым. Үшінші рет сайлауға Бішкектегі Уни­верситетский округінің атынан қа­тысқан едім. Депутаттыққа өтуге 270 дауыс жетпей қалды.
– 2011 жылы Қырғызстандағы пре­зидент сайлауына қатысуға ниет білдірген едіңіз. Алайда, жо­лы­ңыз болмады. Сол жолы неден сүріндіңіз?
– Президенттік сайлауға қатысуға ниеттенгенім рас. Бірақ тіркеу кезіндегі қиындықтарға байланысты сайлауға қатыса алмадым. Емтихан тапсыру кезінде сүріндім. Өкінішке қарай, орта мектепте, институтта орысша оқыдым, қырғыз тілі болған жоқ. Қырғызша жақсы сөйлеп, жаза алғаныммен, керемет білемін деп айта алмаймын. Сол қиындық туғызды. Дегенмен, жоғарыда айтып кеткенімдей, әлі де аттан түсе қойған жоқпын. 
– Қырғызстандағы халықтың жағдайы қалай?
– Халықтың жағдайы Қазақстанмен салыстырғанда нашарлау. Қазақстанда бірінші – экономикаға, содан кейін сая­сатқа көңіл бөлінсе, Қырғызстанда сая­сат – бірінші, экономика содан кей­інгі орында. Дегенмен, демок­ра­тиялық бағытты бетке алып дамып келе жатырмыз, бұйыртса әлеуметтік-экономикалық ахуал да жақсара түсуі тиіс. 
– Ол жақтағы ағайындар ата­жұр­т­қа келуге асығып отыр ма?
– Әрине. 2000 жылы статистика бойынша алпыс мыңнан астам қазақ болсақ, қазіргі санымыз 48 мың шамалас. Екі ел іргелес болғандықтан, екі­жақты қатынастар да жақсы. Әсіресе, жастар Қазақстанда оқуға, жұмыс істеуге құмар. Алматыдағы әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ-да, Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлт­тық университетінде, Назарбаев уни­­­верситетінде білім алатын жас­та­ры­мыз бар. Білім және ғылым ми­ни­с­трлігі Қырғызстаннан келген қазақ жастарының дайындық курстарынан өтуіне жағдай жасап отырғаны да үлкен көмек. 
Жалпы, Қырғызстандағы қазақ­тар Қазақстанға қоныс аударуға құл­­шынып отыр. Қазақтар түгілі, қыр­ғыз­дардың өзі көшіп келуге қарсы емес.
– Қазақстанда туыстарыңыз бар ма?
– Отызыншы жылдары Алатау асып кеткенімізде елде қалған аға­-
й­ын­дарымыз бар, соларға келіп тұ­ра­мыз. Үлкен ұлым әл-Фараби атын­дағы ҚазҰУ-ды бітіріп осында қал­ды, Қазақстан азаматтығын алды. Ке­лі­ні­міз – Шымкенттің қызы. 
Қырғызстанда да шаруа бастан аса­ды, қайта-қайта келуге қол тие бермейді. Зейнет жасына жеткеннен кейін Қазақстаннан шықпай қоятын шығармын.
– Әңгімеңізге рахмет. 

Әңгімелескен 
Арнұр АСҚАР,
«Егемен Қазақстан»