Қадамы қарышты Қарағанды, жаңашыл істерімен дараланды

11-12 қазанда Астанада Қарағанды облысының күндері өтеді Өркендеу өрісі – өндіріс 1943 жылы Алматыда өткен кеңес дәуіріндегі алғашқы айтысқа қа­ты­сушы ақындардың шалымын байқамақ болып Сәбит Мұқанов: «Облыс­та­ры­ңыздың сипатын танытарлық жайды бір ауыз өлеңге сыйдыра айтып шыға қойыңыздаршы», дегенде басқалары тосылып қалғанда қарағандылық ха­­лық ақыны Жолдыкей Нұрмағам­бе­т­ұлы қолма-қол: Халқыма Қарағандым – қара саба, Атағы Алатаудан аласа ма, Еліме қара алтынын беріп жатыр, Ақындар осыныма таласа ма?!- дей жөнелгенде Сәбең жарықтық риза бо­лыпты. Сол айтылғандай, еліміз күш-қуа­тының қара сабасындай Қарағанды ай­мағы экономикалық өрлеудің, әлеу­меттік жаңарудың жанартауы ретінде әрдайым сүйінішті істердің қыз-қыз қайнауымен аян. Жаңғыру лебі тәу­елсіздіктің биылғы торқалы то­йы жылында ерекше сезіліп, өсуде екенін өңірдегі өркенді өзгерістер одан сайын байқатады. Газетіміз тіл­ші­сі­нің тілегіне орай облыс әкімі Серік АХМЕТОВПЕН сыр-сұхбат аталған жайлар туралы өрбіді. – Серік Нығметұлы, бәріне халық сын­шы, бағаға әділ ғой. Өлке өміріндегі жақсылықтар жұртшылық көңіліне жа­­ғып отырғанын білеміз. Ауылдағының да, қаладағының да көз алдында өрбіп, өтіп жатыр. Қуанады, қолдайды, сүйінеді. – Бұл Елбасының халыққа қамқорлықты барынша жақсарту тапсырмасына байла­ныс­ты атқарылудағы іс-шаралар шапаға­ты­ның шуағы. Ол нұрын төге бермек. Ел ішін аралау барысында жадыраңқы жүздерді кө­бірек көрген сайын басты мақсат бағы­тын­да жасап жүрген қызметімізге деген жылы қабаққа өзім де марқайып, жігерленіп қа­ла­мын. Бұдан артық не мәртебе болуға тиіс. – Сіздің облысты басқарғаныңызға екі жыл болып қалды. Еңбек жолыңызға көз салған жан теміртаулық металлургтер ортасында шыңдалғаныңызды, мемлекеттік қызметтің жоғары буындарында ысылғандығыңызды байқайды. Бір пікірлескенде Қарағандыдай аймақты алға бастауға үлкен толқыныспен келгеніңізді білген едік. Қазір не айтар едіңіз? – Отандық индустрияның қара шаңы­ра­ғы әрі қажымас қара нары өндірісті өңі­рі­міздің еліміздің экономикасында алатын орны бір төбе екені белгілі. Шындығына кел­генде, жалпы даму демі оның тынысына қарай соғады деуге болады. Өнеркәсіптің тірегі көмір, болат, мыс ошақтары шоғыр­лан­ған аймақтың көшбасшылығын сақтау­дың, жаңғыртудың зор жауапкершілігін ақтай алу биік сын көрінгені рас. Мемлекет басшысының сенімі, білікті мақсаттастар қолдауы, нақты міндет іс-қабілетті жанып, жандырып әкеткенін айта аламын. – Ендеше, негізгі әңгімемізге көшейік. Өңірдегі ең өзекті іс – өндірісті өркен­дету жайына тоқталып өтсеңіз. – Аймақ аты аталса, әрине, ең алдымен алып кәсіпорындар мен зауыттар елестейтіні анық. Жаңа экономикалық жүйеге көшу­дің бастапқы кезінде жағдайдың қандайлық күйге түскенін көргендер болмаса қазір­гі­лерге сенгісіздей тәріздігі білініп қалады. Ал, ештеңе тосыннан келген жоқ. Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назар­ба­евтың салиқалы да көрегенді басшылығы арқасында нарықтың ауыр жолы бірте-бірте жеңілдеп, алдыңғы қатарлы елдер үрді­сін­дегі іргелі шаруашылық қалыптасты. Қа­лып­тастырылып қана қоймай бұл күнде өр­­­кен­­­деуді жеделдетуге бет бұрғанымыз мә­­лім. Осы бағытта облысымыз қадамының нық­­ты­ғы атауға тұрарлық дер едім. Бұған мы­на­дай деректер айғақ. Мәселен, 8 айдың қоры­тын­дысы бойынша өнеркәсіп өндіріс көлемі 870 миллиард теңгеден асты. Аймақ үде­ме­лі индустриялық-инновациялық даму бағ­дар­ламасы аясындағы жобаларды іске асы­ру жөнінен өңірлер арасында көш ба­сында. Сонымен қатар «Бизнестің жол кар­та­сы-­2020» бағдарламасын орындауда да бірінші орын­­дамыз. Қазірге дейін өңірлік бюджетке 116,8 миллиард теңге кіріс түсті. Ай­та кету керек, бұл былтырғы сәйкес мерзімдегі көр­сеткіштен 9,3 миллиард теңгеге артық. Сөз орайында мынадай жағдайды атап өткім келеді. Облыс экономикасының негізін кен өндіру және өңдеу өнеркәсібі құрайтын ерекшелікті ескере отырып, Елбасының тапсырмасына сәйкес «Ба­залық өнеркәсіп салаларын дамы­ту­дың тұжырымдасы» жасалып, сол бойынша шикізатты өңдеу және бәсекеге қабілетті өнімдер шы­ғаруда озық әдістер мен мен тех­но­ло­гия­лар­­­ды ендіруге бағытталған осы заманғы индустриялық жү­­­йе қалыптастырылуда. Бұл ретте көмір өнер­кә­сібіне, қара және түсті метал­лур­гия­ға, кен өндіруге, металл өңдеу мен мәшине жасауға, химия және фармацевтикаға, құ­ры­лыс ин­дустриясына басымдық берілген. Мы­сал үшін құрамына 26 кәсіпорын, 3 ғы­лыми-зер­т­теу институты, технопарк біріктірілген «Қа­­­рағанды мәшине жасау кон­сор­циумы» қа­жетті техникаларды өз күшімен құрастырып шығаруда көзге түсіп келеді. Жалпы алғанда, Тұжырымдаманың портфелінде 100-ден аса инвестициялық жобалар бар. Негізінен ба­сым бағыттарды іске асы­руда ғылымның бел­сенді қатысуына басты назар аударылуда. Алға ұмтылысқа үдемелі индустриял­ық-инновациялық даму бағдарламасының ой­да­ғыдай атқарылуы үлкен арқау болуда. Қа­рағанды облысынан республикалық Ин­дус­трияландыру картасына жалпы құны 282 миллиард теңгеден аса соманы құрайтын 45 инвестициялық жоба енгізілді. Оларды жү­зеге асыру 5200 жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді. Өткен жылы 30 миллиард теңгеге 9 жоба жүзеге асырылды. Солардың арасында «Қазақмыс» корпорациясының Қарағанды құю-машина жасау зауытының базасында құрылған «ҚазБелАЗ» кәсіпорнын атаған орынды. Онда алып техниканың қосалқы бөл­шектері жасалып, жаңасы да құрас­ты­рылады. Кәсіпорын жұмысына, оның аса ма­ңызды жоба екендігіне Мемлекет бас­шы­сы мұнда болғанда жоғары баға берді. Биылғы жылы барлығы 24 жоба іске қосылады. Бірінші жартыжылдықта 46,3 млрд. теңге соманы құрайтын 9 жоба жүзеге асырылды. Жыл соңына дейін тағы 15 инвестициялық жоба өмірге жол тартады. – Жоба демекші, олардың әрқайсының өзіндік артықшылықтарын, мән-ма­ң­ы­зын таратып айтып берсеңіз. – Бәріне тоқталып жатпай, бастыларын таныстырайын. Осы орайда оларды жасауда, дайындауда дамудың өңірлік стра­те­гия­сының басым бағыттары ерекше назарда ұсталатындығын атау керек. Іргелі мәсе­ле­лермен шұғылдану міндеті алға қойылып отырғанда және оны жүзеге асыруға күш-мүмкіндік жетерліктей уақытта экономи­ка­ның бүгінгісіне ғана емес, ертеңіне ықпалы өте зор өміршең жобалардың іріктеліп ұсы­нылуын, солардың таңдаулылары қолға алынуын бірінші кезекте қолдаймыз. Ай­талық, Теміртаудағы «НордПромНС» ЖШС темір-бетонды шпалдар шығаруды бастады. Еліміздің түкпір-түкпіріне, көрші мемлекеттерге темір жол тартудағы қызу істерді еске алсақ, бұл бұйымның қандайлық мәнге ие екендігін айтып жатудың қажеттігі бола қой­­­­мас. Немесе «КМК Профиль» кәсіп­ор­нының бедерлі қаңылтыр шығару өндірісін кеңейтуі қанат жайған құрылысқа өтімді өнім болып отыр. Сондай-ақ, жоғары тех­нологиялы интерактивті құрал-жабдықтар жасаудың жолға қойылуы оқу орындарын, мекемелерді интерактивті тақтамен, сандық мультимедиялық подиуммен жасақтауға мүмкіндік ашты. Айта кететін жағдай, бұл отандық өнімнің Қытайдан сатып алынатын жабдықтан сапасы жағынан әлдеқайда жоғары. Теміртау металлургиялық комбинатында орнатылған сорттық илек өндірісіне арнал­ған әзірлемелерді құю мәшинесі жұмысқа жаңаша серпін әкелді. Осында қуаты үс­темелену үстіндегі № 2 домна пеші шойын өндіруді тәулігіне 3 мыңнан 3,7 мың тон­наға, ал жылына 1,3 миллион тоннаға дейін жет­кізеді. Сарандағы ферроқұйма өнді­рі­сін­де кокс ауыстырғышты алу үшін жалыны шалқымалы көмірді байытатын және сұ­рып­тайтын, құрғақ бидайды кілегейлеу, крахмал сұйықтық және құрғақ азық қос­палары қолданатын астық өңдеудің те­рең­де­тілген, жергілікті дәрігер ғалымдары­мыз­дың тыңғылықты ізденісі нәтижесінде өмір­ге келген, бүгінде атағы алысқа танымал «Арглабин» дәрісінің және шипалық қа­сие­ті бағалы басқа да фитопрепараттар өндірісі тәрізді жобалар маңыздылар қатарына жа­тады. Көңілге қонымдылығы сол, бұлардың біразы елімізде алғаш рет өндіріле бастаған өнімдер болып табылады. «КазАвиаСпектр» ЖШС мамандандырылған ауыл шаруа­шы­лық ұшақтары шығарылатын күн де жақын. Мұндай мысалдар жалғастыра берсе көп. Бір сөзбен айтқанда, шикізаттық емес саланы өркендетуге, төл өнімдер түрін ұлғайтуға, бәсекелік қабілетін күшейтуге, қосылған құны жоғары еңбек өнімділігін арттыруға негізделген экономика тұғырын бекіту белсенді сипатқа енгендігін айтуға болады. – Осы әңгіме алдында жұрт құлағын елеңдеткен жағымды жаңалық естіліп қалды. Соны білу өте қызықты. – Иә, сәтін салса өңір өмірінің өркен­ді­лі­гін одан сайын өрістетер үлкен бір істі бас­тағалы отырмыз. Ол ойдағы өзекті мақ­сат еді. Үкіметіміз тарапынан қолдау тап­қа­ны­на қуаныштымыз. Бұған дейін құрылған «Металлургия – металл өңдеу» индус­трия­лық паркі негізінде Қарағанды аумағы «Са­рыарқа» аталатын еркін экономикалық ай­мақ­қа айналғалы тұр. Соның арқасында ин­вестицияны молынан тарту, экспортты ын­таландыру, тұтыну рыногы кеңістігін ке­ңей­ту көзделеді. Оған қатысушылар Ресей, Қы­тай, Еуроодақ, Орталық Азия елдерімен тауар алмасуды, өзара тиімді іскерлік қарым-қатынастарды жетілдіруге мүмкіндік алады. Жұмыстың бағыттарын атасақ, метал­лургия, мәшине жасау, химия өнеркәсібі, құрылыс материалдары өндірісі саласына басымдық беріледі. Ал бұл жағынан бізде құлаштың кең сермелуіне жақсы жағдай бар. Электр мен жылу энергиясының қуат­ты көзі, алыс жерлерге жүктер артылатын, түсірілетін арнаулы станса, Астана – Ал­­маты, Қарағанды – Екатеринбург, Қара­ған­ды – Пав­ло­дар автокөлік жолдары қолайлы инфра­құрылым саналады. Сонымен бірге, алдын ала жан-жақты талданып, әбден са­рап­тал­ғандай жеткілікті еңбек ресурстары, бай материалдық база, дайын білікті кадр атал­ған аймаққа мықты тірек. 10 мың адам жұ­мысқа қамтылады. Осынау бастаманың да­му­дың қарышты кезеңіне жаңа құтты қадам жасататындығына сенеміз. – Қазіргі тағы бір маңызды іс-шара инвестиция тарту, инновация жайы қалай? – Айтып отырғанымыздай, әлеуетті ай­ма­ғымызбен экономикалық байланыс орна­туға кім қызықпасын. Бірақ солай болса да инвестор деген жұрт әр қадамына аса сақ қой. Берідегіні екшейді, әрідегіні ойлайды. Бір сөзбен айтқанда, олармен жұмыс істей білгенде ғана қызығушылық арта түседі емес пе. Сондықтан шетелдік, отандық іскер топтарды ортақ іске тартуды күшейту әр­дайым басты назарда. Мемлекет тарапы­нан да көмек үлкен. Биыл осы уақытқа дейін негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 129,2 миллиард теңгені құрады. Бұл – былтырғы сәйкес мерзіммен салыс­тыр­ғанда 27 пайызға ұлғайды деген сөз. Ал инновация мәселесіне келсек, об­лыстағы кәсіпорындардың қай-қайсысының да белсенділігі көңіл толтырарлық дәре­же­де. Инновациялық қызмет көрсеткіштері тұрақты түрде өсу үстінде. Мұны жайдан-жай атап отырғаным жоқ. Мәселен, кәсіп­орындарымыздың инновациялық белсенділік көрсеткіші республикалық орта дең­гей­ден едәуір жоғары. Алдағы уақытта қол жеткізген жетістігімізді сақтап қана қоймай, әрі қарай да дамыта беру – біздің межелі міндеттеріміздің бірі. – Әңгімемізді әрі сабақтағанымызда, Жезқазған аймағы тұрғындарын толған­дырып отырған жайға тоқталсақ дейміз. Бұл жақтағы жұртшылық мыс кені қо­рының азаюына байланысты өңірдің ал­дағы тағдырына алаңдайды. Оны шешу жолында қандай шаралар жасалып жа­тыр. Осыны ашыңқырап айтыңызшы. – Өкінішке қарай, жер қойнауы байлығы сарқылып бара жатқандығы белгілі. Алайда жағдай соншалықты қобалжитындай емес. Облыстық әкімдікпен келісімге сәйкес «Қазақмыс» корпорациясы қиындыққа тап болмаудың қамын күні бұрын ойластыруда. Бізге мәлім болғаны әзірге игеріле қоймаған кен орындары баршылық. Солар ашылады. Бұл бір десеңіз, сонымен қатар, кварц кен көзінің негізінде ферросилиций және құ­ра­мы кедей сульфидті кен өңдейтін гидро­ме­таллургиялық жаңа технология өндірістері құрылады. Кезінде елді мекендер мен ком­муналдық желілердің табанында қалған қыртыстар қайтадан кәдеге жаратылады. Қазақстан Үкіметімен келісе отырып Жезқазған аймағын дамытудың 10 жылға арналған кешенді бағдарламасы жасал­ға­н­ды­ғын ерекше атағым келеді. 8 бөлімнен тұратын 43 түйінді мәселе белгіленген бұл құжатта өңірдің минералдық-шикізаттық ба­засын, тау-кен өнеркәсібін және метал­лур­гиялық өндірісті дамыту, үдемелі ин­дустриялық-инновациялық даму аясындағы істерді жетілдіру, көліктік инфрақұ­ры­лым­ды жақсарту, әлеуметтік әлеуетті нығайту, тұрғын-үй коммуналдық шаруашылықты жаңғырту қарастырылған. Осы бағыттағы өңірлік маңызы бар жобаларға тоқтала кетсек, жылына 10 мың тонна құс етін өн­ді­ретін құс фабрикасы салынады. «Ютария ЛТД» ЖШС негізінде жеңіл өнеркәсіп са­ласы қалыптастырылады. Сондай-ақ, Жез­қаз­ған – Қызылорда, Жезқазған – Арқалық ав­то­жолдарын қалпына келтіру, Жезқаз­ған­ды көліктік, транзиттік орталыққа айнал­ды­руға арналған стратегиялық мақсат. Соның ар­қасында жергілікті экономика тамырына тың қан жүгіріп, аймақ тыныс-тіршілігі жарқырай түседі. – Жезқазғандықтар көңілін өсірерлік бағдарлама екен. Ендігі сөзді ауыл ша­руа­шы­лығы жай-күйіне бұрсақ. Өндірісі ба­сымырақ әрі халықтың 80 пайыздан ас­та­мы қала тұрғындары болып отыр­ған ай­мақты азық-түлікпен қамтамасыз ету мә­селесі оңай еместігі түсінікті десек, осы істің оңтайы қалай табылып жатыр? – Аймағымыз алдымен өндірісті өңір ретінде танымал болғанымен, ашығын айт­қанда, ауылшаруашылық саласының салма­ғы өзге жерлерден еш кем емес. Мүйізді ірі қара, құс саны бойынша республикада 7-ші, қой мен ешкіден 6-шы, жылқыдан 4-ші ор­ында келеміз. Астық, көкөніс, картоп өн­ді­ру­ден қазірше бел ортадан орын алып тұрмыз. Бізде облыс агроөнеркәсіп кешенін ин­дус­­триялық-инновациялық дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған тұжырымдамасы жасалған. Онда, әсіресе, бұған дейін назардан тыс қалып келген істерді ілгерілетуге басымдық берілген. Соның ішінде мал тұқымын асылдандыру, суармалы жерлерді қалпына келтіру және қайта өркендету ет, сүт, тері, жүн өнімдерін өңдеуді өрістету, кар­топ пен көкөністі ұзақ мерзімге сақтау сияқты жұмыстар ауқымы кеңейтілген. Мы­салы, мал тұқымын асылдандырудың 25 жа­ңа шаруашылығы құрылады, қазіргі 3 бор­дақылау алаңы 10-ға жеткізіледі, суды үнем­ді пайдалану үшін биыл жазда 340 гек­тарға тамшылата суғару әдісі қолда­ныл­са, алдағы жылдарда 2 мың гектардан асы­ры­ла­ды. Сыйымдылығы 86,4 мың тонна жеміс-жидек, 10 мың тонна картоп сақтау қой­масы салынады. Бұқар жырау, Нұра ау­дан­дарында мал сою, ет өңдеудің кешенді ор­та­лы­қтары, Қарқаралы ауданында тері мен жүнді бірінші ретті өңдеу орны жұмысты бастады. Тағы бір ерекше атай кететін ілкімді істердің бірі – облысымызда «Green Tec­h­no­logy» жылыжайы іске қосылды. Аумағы 3 гектар жерді алып жатқан алдыңғы қатарлы технологиямен жабдықталған жаңа кәсіп­орын аймағымыздың азық-түлік қауіп­сіз­дігін қамтамасыз етуге зор ықпал етіп отыр. Сонымен қатар, осы мәселеге қатысты тұ­рақтандыру қорын құру жұмыстары бастал­ды. Ол үшін облыстық және республикалық бюджеттен 1,5 миллиард теңгеден аса қар­жы бөлінді. Ауылдық тауар өндірушілермен фьючерстік келісім-шарттар жасалды, олар күзгі-қысқы маусымда қолжетімді бағамен картоп, көкөніс өнімдерімен қала тұрғын­дарын қамтамасыз етеді. Жалпы алғанда, азық-түлік қауіпсіздігі Елбасының алға қойған ең басты мін­дет­терінің бірі болғандықтан, бұл мәселе үнемі біздің басты назарымызда. – Бұл тұрғыдағы сөз үстінде күзгі жи­ын-терін жұмыстарының қалай аяқ­тал­ғанын білуді қалайша айналып өтер­міз. Күз берекесі көңіл толтырарлықтай ма? – Халқымызда «Азға қанағат, көпке шүкір» деген асыл нақыл бар ғой. Қиындық та болды. Шүкір, міне, жақсылықтар жағы көбейіп келеді. Ас атасы – наннан бастасақ, 600 мың тоннадан астам алтын дән қамбаға құйылды, яғни өнім деңгейі өткен жыл­да­ғы­дан 2 есеге асып түсті. Картоп қоры бұ­рын-соңды жиналып көрмеген 92 мың тонна көлеміне жетті. Өткен жылға қарағанда, 15 мың тонна көкөніс артық алынды. Ос­ын­ша ризық көзін игілікке ұқсату, сақтау тұр­ғындарға ысырапсыз жеткізу жайын сұра­ғалы отырғаныңызды сезіп отырмын. Ол жайға тоқталар болсам, шынын айтқанда, үлкен байлықты күткен облыс ерте қам­дан­ды. Лицензиясы бар ірі 5 элеватор 170 мың тонна астықты қабылдап алса, осыған дай­ындалған басқа да кәсіпорындар қойма­ла­рын толтырды. Үкімет 150 мың тоннасын сатып алуға ниет білдірді. Бір бөлігі алдын ала уағдаластық бойынша оңтүстік өңір­лерге өткізілуде. Мұндайда кездеспей қой­май­тын мәселелерге қосымша шаралар дайын. Картоп пен көкөністі өндіру­ші­лер­дің бүгінде қалаларда өтіп жатқан дәстүрлі азық-түлік жәрмеңкелерінде өнімдерін көбі­рек өткізіп қалуға мүмкіндіктері бар. Қой­маларда қомақты қор сақталуға қойылды. – Әңгімеңізге рахмет! Қазақстанда бірінші рет Кейде ағайынның: «Өз өні­­­міміз жоқ» дейтіні бар. Неге бол­масын. Бар. Қа­ра­ған­ды­­­да жеткілікті. Біра­зы елімізде бірінші рет өн­дірілудегі жаңа өн­ім­дер. Өтімді. Алыс-беріс­те­гі­лер­­ге аян. Олар мыналар: Темір-бетон шпалдары Теміртаудағы «Норд Пром НС» ЖШС-нің биыл осы зат­тар­­­ды жа­сауды игеруі алыс-жа­қын­ға темір жол тартудың қызу ша­ғына дөп келді. Табан ара­лығы 1520 миллиметр темір жол үшін шыға­ры­лады. Жыл­дамдығы жоғары жүк пойыз­д­а­рының 25 тонна кіндік ортаға түсетін жүктемесіне тө­зім­ді. Ита­лиялық құрал-жаб­дық­тар­мен жасақталған өндірістің аяқ алысы күннен-күнге аршынды. Интерактивті тақта Қазір оқу орындарындағы үй­­­реншікті бұл құралға енді об­лысқа тапсырыс беруге болады. Осындай тақта мен сандық муль­тимедиялық подиумның ал­ғаш­қы үлгілері оңтүстік­ко­рей­лік фир­ма көмегімен Қарағанды политех­ни­калық колледжі жа­нын­дағы зерт­ханада дайындал­ды. Жаппай шығаруға келісім жа­салды. Талшықты-оптикалық сым Ол телекоммуникациялық және электртехникалық өнімдер өнді­руге бейімделген Саран қала­сын­дағы «Қазорталықсым» ЖШС үшін мақтанышты өнім. «Қазақ­те­ле­­­ком», «Транстелеком», «Қа­зақ­стан­­­темір­жолы», «Қаз­­­Мұ­­­­най­Газ» сияқ­ты­ іргелі ком­пания­лар­мен бірге елі­міздің жә­не көр­ші мемле­кет­тер­дің 400-ге жуық кәсіпорны осы­нау сым­ның құн­ды­лығына қанық. Жарықдиодты шамдар Бүгінде әлемде ғимараттар, көшелер, жолдар бойы, кө­пір­лер үсті осы құралдар арқылы жа­рық­­тандырылады. Сенімді, үнем­­ді, әдемі бұл шамдармен тұты­ну­шыларды бұдан былай қарай қамтамасыз етуді Қар­аған­ды­да­ғы ЖШС де қолға ал­ды. Жы­лы­на 24 мыңы шыға­ры­лады. Электр қуатын үнеммен қолдануға пай­да­сы аса зор. Қы­зулы шамдардан қызмет мерзімі 100 есе ұзақ. Өлшеу-есептеу кешендері Өндіріс ошақтарының авто­мат­тандырылу мен жаңа тех­но­ло­гияға көшкен заманында атал­­ған құралдың орны бөлектігі оны тұтынушы еліміздегі тран­с­ұлттық компаниялардың көбіне мәлім. ТРЕЛ-58 деген қысқар­тыл­ған атаумен белгілі бұл зат­тарды ЖШС бренді саналады. Жа­салуы өте күрделі қондыр­ғы­ның жылына шығарылатын 500 данасы күні бұрын берілген та­п­­­сырыс бойынша дайын­да­лады. Гидравликалық жабдық 1 мәшине жасау зауыты негізгі өнімін тұтастай сыртқа экс­­порт­­­­­таушы бірден-бір кәсіп­орын. Атал­­­ған жабдықтың 90 пайызы ТМД елдерінің тау-кен өндіру және мұнай-газ өнер­кә­сібіне, металлургия, көлік сала­сына жөнелтіледі. Оны жасай­тын прототиптеу кешені өндіріс қуатын арттыра түсуде. Міне, басқаларын айт­па­ған­д­а осындай сүйекті өн­ім­дер өндіріледі Қараған­ды­да. Кеше жоқ еді, бүгін бар, ертең еселенеді.   Қазақша оқып жүр талай ұлт ұланы Бұл күнде мемлекеттік тілге деген құр­­­­меттің жақсы нышандары көптеп байқалады десек, соған айғақ Қарағанды аймағында да аз кездеспейді. Соның бірін айталық. Қарағандыдағы дарынды балаларға арнал­­­ған облыстық қазақ-түрік лицейінде қазақ жеткіншектерімен бірге өзге ұлт өкілдерінің балалары да білім мен тәлім-тәрбие алып, талай биіктерді бағындырып жүр. Мұнда чешен, украин, корей, ор­­­ыс, өзбек ұландары оқиды. Олар­­­дың арасында облыстық, респуб­ли­калық, халықаралық пән олим­пиадалары мен ғылыми жоба жа­рыстарына, жыр кештеріне, бай­қауларға қатысып, талант-қабі­лет­терімен көзге түсушілер аз емес. Ұлты корей 11-сынып оқу­шы­сы Вячеслав Ким лицей мерейін өсірушілердің бірі. Бұдан екі жыл бұрын «Информатика» пәні бой­­­ынша облыстық және республи­ка­лық пән олимпиадаларында тұр­ғы­лас информатиктерден оқ бойы озып, І-орын иеленді. Былтыр «Еу­­­разиялық команда» құрамында бо­­лып, халықаралық олимпиададан ІІІ-орынмен оралды. Сонымен бірге, академик Жәутіков атындағы байқауда ІІ-орынды жеңіп алды. Вячеслав өз этносының да білімді және та­лантты жастары арасында өтетін жарыстарға қатысады. Облыстағы корей этномәдени бірлестігі ұйымдастырған «Жас көшбасшы» ин­­­теллектуалдық сайысында жеңімпаз атан­ды. Тайландта да жүлделі орыннан көрінді. Қа­­­зақ­­ша оқығандықтан, мемлекеттік тілді еркін мең­­герген ол білімді солайша тереңдетуді ойлайды. Құрдасы Алексей Швырков та озат оқушы қатарында. Лицейге қабылданғанда қазақша мүдіріңкіреп сөйлейтін оны қазір түр-сипаты болмаса, тілі орыс баласы екенін байқат­пай­ды. 7-сыныпта оқып жүргенде қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша республикалық «КА­­ТЕV» олимпиадасында І орынға көте­рі­ліп, алтыннан алқа тақты. Содан кейінгі бай­қауда да қазақ тілі бойынша бәсекелестерінің алды болды. «Жарқын болашақ» мемлекеттік тіл олимпиадасының «Тіл білімі» ғылыми жо­басына қатысушылар ішінен жеке-дара озып шықты. Үнемі үйрену, ізденіс үстіндегі Алексей, сондай-ақ «Ғылым және оның қазіргі әлемдегі рөлі» тақырыбында өткен халық­аралық ғылыми-тәжірбиелік конференцияда қазақша баяндама жасап, мақаласы жинақта жарық көрді. Осы балалармен бірге білім алушы чешен өрені Шәміл Джавтаев та қазақшаға жетік. Түрікше, ағылшынша сөйлей алады. Көркем әдебиетті оқуды ұнататын ол, әсіресе, қазақ ақын-жазушыларының шығармаларын жақсы біледі. Қасым Аманжоловтың өлеңдерін мә­нер­леп оқудан оқушылар арасында ұйым­дас­ты­рыл­ған облыстық байқауда жүлделі орын­нан кө­рінді. Бұл ретте ұстаздары Айгүл Игенова, Гүлзинат Егінбаевалардың еңбегі атау­ға тұрарлық. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен «КАТЕҮ» олимпиадасының екі дүркін жеңім­пазы Шәмілдің сурет салу қабілеті де келешегінен үлкен үміт күттіреді. Игорь Попович те қазақша оқуды қалаған ұлан. Адам ағзасын зерттеуге қатты қызығатын ол биология пәнінен қазақ-түрік лицейлері арасында өтіп тұратын рес­публикалық олимпиадалардың тұ­рақты қатысушысы әрі әрдайым жеңімпазы. Ұстазы Арман Шанинов шәкіртінің білікті биолог бола алатынына сенім артады. Жоғарыда аталған Вячеслав Кимнің қандасы Станислав Ким­нің де қазақша оқу арқасында білім өріне ұмтылуға мүмкіндігі кең. Дәрігер ата-анасы бұған қуа­нышты. Стас кітап оқығанды, ком­пьютердің «құлағында ойнауды» өте жақсы көреді. Информатикадан екі жыл қатарынан «КАТЕV» олим­­­пиа­да­сын­да алдыңғы орын­дар­ды бермей келеді. Спорт­тық жарыс­тарға да белсене қатысады. Ұлы Абай өсиет еткен ғылымның пай­да­сын білуге, Мағжанның сенімін ақтауға, Қа­сымның бақытты ұрпақ боларын айғақтауға талпынған қазақ бауырларының қатарында осындай тілі бір замандастары бар. Мемлекеттік тілді құрмет еткен оларға жарқын бо­лашақ жол аша түсіп келеді. Ақсәуле МӘМБЕТҚЫЗЫ. Суретте: солдан оңға қарай: Вячеслав Ким, Игорь Попович, Станислав Ким, Алексей Швырков.   Атажұрт – ғарыш айлағы Желбіреп көкте байрағы, Жазира далам жайнады. Ғалам мен Жерді жалғаған, Атажұрт – Ғарыш айлағы.   Етене мұнда Ел мен Ер, Жерұйық осы сен көрер. Кездесер ақын арқалы, Кездесер ойшыл кемеңгер.   Ғарышкер батыр осында, Осында кенші досым да. Осында диқан, құрышкер, Төрге шық, төрлет, тосылма.   Жырлаймын Атажұртымды, Азаттық алған ұлтымды. Егемен болған еркін ел, Келешегіне ұмтылды.   Гүл жайнап жерім құлпырды, Төсіне қырдың нұр тұнды. Ғұрпымды сақтап, дәстүрлеп, Ояттым ұлттық рухымды.   Ұлытау – ұлттың ұйытқысы, Жарқырап тұрар жұлдызы. Жылқысы желдей жүйткісе, Ағылды сонда жыл құсы.   Сарыарқама қарашы, Орнаған кенті, қаласы. Мыңғырған малы Жаңаарқа, Астықты Нұра даласы.   Күміс таң атса Шығыстан, Дәмелі жұртым ырыстан. Көз тартып орман, таулары, – Қарқаралы бір Гүлстан.   Шығыстан атса күліп таң, Тәңір деп Күнді пір тұтқан. Жезқазған, Балқаш, Сәтбаев Сарыала мысты балқытқан.   Ағылып жастар тұс-тұстан, Отжүректері ұғысқан. Батырдай алып Теміртау – Сомдалған болат, құрыштан.   Жайнатып қазақ даласын, Қанаттандырған Елбасын. Отандас ардақ тұтады Көшбасшы ұстаханасын!   Табылмас аймақ жаһаннан, Өркені өсіп жаңарған. Өңірлер үлкен құрметпен, Бұқар мен Абай атанған.   Ризықты болсын атар таң, Мол болсын жайған дастарқан. Қалмайды Шет пен Ақтоғай, Асакөпқар да қатардан.   Риза боп тұрғын халқына, Шабыттан, достым, шалқы да. Сәулетті Аймақордасы – Құт қонған Қарағандыда.  

Менің екінші үйім

Қазір қазақ қыз-келіншектерінің үл­­­кен өндіріс ортасынан табылуы аса таңсық құбылыс емес қой. Қарағанды мемлекеттік техникалық университетін бітіргеннен кейінгі еңбек жолым сол саламен біте қайнасып келеді. Қа­тар­дағы маманнан іргелі кәсіпорын бас­шысына көтерілуім қалаған кәсіп­ке, сүйікті іске беріктіктің арқасы шығар. Бұл күнде өңір өндірісі жаңаша си­патта, жылдан-жылға өзгеру, өркендеу үстінде деуге болады. Біздің зауыт та соның бел ор­та­сын­да. Мұнда жөнделетін, жасалатын тау-кен шахта және металлургия құрал-қондырғыларды негізінен «Арселор Миттал Теміртау» компаниясы кәсіп­ор­ындары тұтынады. Тапсырыс көлемі әрдайым ауқымды, өнім сапасына талап қатаң. Сондықтан осы үдеден көріну жұмысқа зор жауапкершілік жүктейді әрі биік сын. Мұндай алыптың сенімін ақтай алып отыруымыз міндетімізге осал еместігімізді танытса керек. Кәсіпорын күш-қабілеті бұған дейінгі жыл­дармен салыстырғанда ана­ғұрлым жо­ғары. Прокатты өнімдер, яки швел­лерлер, электрмен дәне­кер­ленетін құ­бырлар, бедерлі қаңыл­тыр­лар шыға­ру бұрыннан жолға қой­ыл­са, ірі қо­рамды металл құрылғыла­рын дай­ын­дау цехының да жұмысы қыз­ды. Был­тыр тау-кен шахта жабдықт­а­рын күр­­делі жөндеуден өткізуді ке­ңейту үшін ау­мағы 2825, 28 шаршы метр цех қо­сым­ша ашылды. Жалпы алғанда, жы­лына 2311 тонна стан­дарт­ты емес құрал-жабдық, 15827 ме­талл бекітпе, 3692 тонна металл тарт­па өндіріледі. Зауыттың өз ин­дус­трия­лық-инно­ва­ция­лық бағдарламасы бой­ын­ша ал­да­ғы бұйым түрлері көбейіп, көлемі арта түседі. Бүгінде қайда да өндірісті өркендетуге мүм­кін­дік жеткілікті. Сондай жағдай бізде де бар. Демек, іргелі істерді ілгерілете аламыз деген сөз. Мақсат та сол. Әйел адамға өндірісте, оның өзінде басшы бо­лып еңбектену оңай міндет еместігін өз ба­сымнан білемін. Үй ішімнің ештеңеге алаңдатпауы арқасында жұмысқа жаным аянбайды. Өндіріс ортасы – екінші үйімдей. Өмірімнің қызығы мен шыжығы соның тынысына байланысты. Мақсат МҰРАТБЕКОВА, Шахтинск стандартты емес құрал-жабдықтар және кіші механизация зауытының директоры. Шахтинск қаласы.   Ауылыма қамқорлық – асыл парызым Тың жерлерді игерудің әртүрлі әсері болды ғой. Ауданымызда бірінен соң бірі құрылған кеңшарлардың барлығы дерлік астық өндіруге бет бұрып, күш-қаражат алдымен соларға төгілді. Шеткері өңір­­­дегі біздің жақ аумағы егін егуге қо­лайсыз саналғандықтан болар, қой өсіруі сақталып қалды. Сол кезде жеткіншек жаста болсақ та маңайымыздағыларға қара­ған­да ауылымыздың көмек-қолдаудан сырт қалғандай екенін үлкендер ренішінен аңғаратынбыз. Мәселен, кіндік қаным тамған Балықтыкөлден іргедегі Шер­ба­ковскийдің бейнесі неге мүлдем өзгеше деген ой жүрек қозғайтын. Намыс сондайда туады екен. Өскенде ауылымды көркейтуді армандайтынмын. Арманымның ақтығына орай Тәуел­сіздік таңы атты. Мерейлі мақсатыма қанат бітті. Бұл уақытта іс ұйым­дас­ты­ру­­­дан әжептәуір тәжірибем бар еді. Шаруа­шылығы күйзеліп, тұрғындары амалсыз жан-жаққа көшіп, жұрты ғана қалуға айналған Изенді ауы­­­­лын өз еркіммен өмір көшіне қосуды қолға алдым. Қазір келушілер тыныс­тас­тарымның тұрмысына, мекені­міздің сән-көркіне қызығады, сүйсі­неді. Аудандағы, қалаберді облыс­та­ғы дәу­летті, келбетті ауылдардың ең көр­­нек­­тісі екені алыс-жақынға аян. Былтыр облыстық әкім­діктің үлгілікке ұсынуымен аймақ­­­тағы ауылдардың ат үс­тіндегі азаматтары арнайы келіп та­­­нысты. Бәрі таңданып, там­­­­са­нып қайтты. Иә, бүгінде Изендіміздің ажа­­­ры сүйсінерліктей. Іші-сыр­ты сыңғырлаған мектеп, мәде­ни­ет үйі, пошта, бай­­ланыс бө­лім­шелері ғимарат­­­тары, бокс­шы Бақтияр Артаев атындағы спорт кешені, интернат, наубайхана, қы­мызхана, тойхана, ата-аналар бүл­дір­шін­де­рін ойнататын, сейілтетін балалар алаң­қайы жұрт көзайымы. Айта кету керек, бұлардың дені серіктестіктің өз қара­жа­тына салынды. Шаруаның оңға басуы одан сайынғы жаңаруларға, өзгерістерге арқалан­ды­ра­ды. Осы күздің берекелі болуы сол ұм­тылысқа соны ұшқын түсірді. Асыл тұ­қымды Қарғалы қойы кезіндегі 3 мыңнан 12 мыңға асты, егіннен былтырғымен са­лыстырғанда, өнім екі есеге артық жи­­­нал­ды. Осыған қоса, түлік төресі – жылқы шаруашылығын дамыту қолға алынып жатыр. Ұстанған мақсатым орындалып келеді. Ауылыма қамқорлық – асыл парызым, перзенттік борышым. «Тамшыдан теңіз құ­ралады» деген емес пе. Еліміз өр­­кен­деуіне өзіндік үлес қосудан артық не мәртебе болуға тиіс. Қанат ОТАРБАЕВ, «Отқанжар» ЖШС жетекшісі, «Құрмет» орденінің иегері, Білім және ғылым министр­­лі­гі­нің үздік меценаты. Нұра ауданы.   Қарағанды ұшағы осындай Экономикалық әлеует өсті деген осы. Бір кезде мүмкіндік келместей болып көрінетін істерге де қол жетті. Қарағандыда жа­салған жеңіл ұшақтардың ас­пан­ға самғайтын күні де жақындап келеді. Ауыл шаруашылығына кө­­мек­­ке бейімделген бұл техни­ка­ны құ­­растыруды «Қазавиа­спектр» ЖШС өз міндетіне ал­­ған болатын. Қа­ланың іргесіндегі Жаңаөзен ай­мағында сол үшін салынып жат­қан өндірістік ғи­ма­рат құры­лы­сы аяқталып қалды. Ал ұшақ­тар­ды сынақтан өткізе­тін ұшу-қону алаңы дайын. Татарстанда біліктілік жетілдіріп жат­­­қан жергілікті мамандардың бір тобы үй­рен­гендерін іс жү­зін­де көрсету үшін елге оралуға асығуда. Аталған серіктестіктің өнді­ріс жөніндегі директорының ор­ынбасары Бақытжан Сейфул­­лин­­­нің айтуынша, бірінші ұшақ Тәу­­­елсіздік мерекесі алдында көкке көтеріледі. Содан кейін жобалық қуат орныққан бетте жылына 26-сын шығаруға көшеді. Жұмыс ауқымы одан сайын кеңейтіле түсіп, төтенше жағдайларда қол­­­данылатын, туризмді дамытуға септігі тиетін түрлері жасала бас­тайды. Осы туралы құлақ­тан­ған алыс-жақындағы тұтыну­шы­­лардан қазірдің өзінде 100-іне тапсырыс түскен. Соның ішінде Украина алғашқылардың бірі бо­лып сатып алуға ынталы. Мұн­дай сұранысты ақтап, сақтау үшін ұшақтарды халықаралық та­лапқа сай шығару басты назарда ұсталады. Бұл ұшақтардың бөлекше бір тиімділігі – басқаруға жеңіл. Оған кәдімгі автомобиль жанар- майын пайдалануға болады. Ар­­наулы алаңсыз-ақ тегіс жер бетінен көтеріле береді. Осындай ұшақ жасауға да көтерілген өңір эконо­ми­ка­­­­­­лық қабілетінің қайнары одан сайын ашылатын уа­қыт туып тұр қазір.   Дерек пен дәйек * «Бизнестің жол карта­­­сы-2020» бағдарламасы аясын­да несиелерді субсидиялау мен кепілдендіру бойынша 14 млрд.-тан аса сомаға 87 жоба іске асы­рылады. * Өткен 9 айда ауыл ша­руашылығы өнімдерінің жал­пы көлемі 69,7 млрд. теңгені құрады. Бұл былтырғы сәйкес ке­зең­мен салыстырғанда 18,7 пайызға артық. * Соңғы 10 жылда тұр­ғын­дардың орташа айлық кірістері 6 есеге артты. Күнкөрісі тө­мендер үлесі 39 пайыздан 3 пай­ызға төмендеді. * 2006 жылмен салыс­тыр­ғанда өнеркәсіп жалпы өнім көлемі 2 есеге өсті. Алдағы жылдарда ауылды мекендерді дамыту үшін 56,8 млрд. теңге қаржы игеріледі. * 500 кәсіпорын халық­ара­лық сапа менеджменті серти­фи­катымен жұмыс істейді. * Екі жылда 12 бала­бақ­ша, мектептер жанынан 293 шағын орталық, 25 мектеп ашылды. * Жыл соңында айғақты кө­лем индексі 105 пайыз бо­лады деп күтілуде. * Тәуелсіздік мерекесіне дей­ін қосымша 1350 жұмыс орны ашылады. * Суармалы жерлер 18,2 мың гектарға кеңейтіледі. * 41 мал асылдандыру за­уы­тының 18-і мүйізді ірі қа­раны, 12-сі қой өсірумен ай­налысады. * Нұра ауданындағы «Қай­­­нар», «Пржеваль», «Щербаков» ЖШС әрқайсысы 2-ден 3 миллион пұтқа дейін астық жи­нады. Беттердегі материалдарды дайындаған «Егемен Қазақ­­стан­­ның»

Қарағанды облысындағы меншікті тілшісі Айқын НЕСІПБАЙ.