Шуаққа шомылған бояулар

Әркімге өзінің туған жері – ыстық десек те, ішінде ерекше қасиетімен дараланып тұратын киелі өңірлердің орны қашан­да бөлек саналады. Соның біріне – Оңтүстік Қазақстан облысы, Төле­би ауданының Қасқасу өңі­рі жатады. Себебі, одан 17 КСРО Суретшілер одағы мүше­сінің шыққанын біреу білсе, біреу біле бермеуі мүмкін. Үш мектеп сол өңір­ден түлеп ұшқан қыл­қалам шебер­лерінің – Тоқболат Тоғысбаев, Құрас Тыныбеков, Бексейіт Түлкиев есіміне ие. Бұл да басқа бірде-бір жерде жоқ оқиға. Қазақтың тұң­ғыш гобелен тоқушысы, суретші Құрас Тыныбеков, шығыс жекпе-жегі­нің шебері, таэквон­до­ның майталманы Бексейіт Түлкиев жайында әлі бөлек әңгіме қозғала жатар. Ал жақында Президенттік мәде­ниет орталығының көрме залында белгілі қылқалам шебері, КСРО Суретшілер одағының мү­ше­сі Тоқболат Тоғыс­баевтың 70 жылдық мерейтойына орай өткен жеке көрмесі  лирикалық, патриоттық сарынымен баурады. Алуан нақышпен өрілген бояу сазынан дала құдіреті сезіледі. Мұны ешкім иеленіп кете алмайды, «менікі» деуге жүрегі дауаламайды. Себебі, қыл­қалам иесі туған өлкенің этно­графиялық құндылықтарын қиял-ар­маны қалықтаған  тұстың барлығында санаға мықтап құйып отырған. Тоқ­болат Тоғысбаев шығармалары эпика­лық сарында төгіле жырланады. Ол қазақтың рухы мен күш-қайраты өзі­нің төл туындыларында, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпында жатқанын жазбай танығандықтан, осы ұғымнан қай кезде де бас тартпаған. 60-70-80-жыл­дарда кеңестік саясаттың шарықтап тұрған кезі болатын. Сол уақыттың тынысын айшықтап, атақ-даңққа бөлене берсе, кім ұстапты оны бұл жолдан? Коммунизмді, социализмнің жетістіктерін неге жырламады? Сая­саттың сойылын соғудан неге қашты? Ненің тозып, ненің мәңгі өмір сүре беретінін бағамдаудың өзі тек қана талантты адамдардың ғана қолынан келетінін осы көрмедегі кез келген туындысы шашаусыз баяндап тұр. Тоқболат суретші «Дала әндері на­қыштары» (1968ж), «Сайыс» (1972ж), «Әнші таулар» (1973ж), «Жаңғырған дала» (1980ж), «Бейбітшілік әні» (1985ж), «Түйешілер» (1986ж), «Жай­лылық» (1986ж), «Бейбітшілік туралы ән» (1985ж), т.б еңбектерінде халқы­мыз­дың ұлттық ою-өрнектерінен өмір іздерін көрсете білді. Абайдың, Құр­ман­ғазының, Махамбеттің, Нұрғиса­ның портреттерін салды. Хал­қының азаттығы мен ерлігін жырлаған жасампаз тұлға­лар­дың бейнесін мінез-болмы­сына қарай зерт­теп, қылқалам өнерінде мәңгі қала­тын үлгіде түсір­геніне шүбә келтірілмейді. Көрме залы  ашық түсті, айқын бейнелерден дәл осыншалық құлпырып кетеді деп ойламаппыз. Оң қапталда суретші есімін жұртқа әйгілі еткен бірегей туындылары – үш бидің бейнесі тұсына келген адам тарих тылсымына үңіледі. Триптих-портреттің ерекшелігі – Тәуел­сіздік жылдарында халқы­мыз­дың үш кемеңгерінің бейнесін салуды алғаш қолға алған адамның алдында қаншама ұйқысыз түндер  мен күлкісіз күндер тұрған еді. Тарихты білмей, өт­кен­нің сабағынан дәріс алмай мүлтіксіз дүние туа ма? Жоқ, әрине. Ол үшін шаң басқан архивтің ішінде біраз күн көз майын тауысуға тура келеді. Арғы-бергі тарихты сүзіп болған соң, көкірекке түйген әсерді қиялда өрнектеп шығу үшін суретшіге қаншама ұшқыр ой керек десеңші. Жиған-терген деректі санада әбден екшеп алғаннан кейін нағыз жан қиналысы сонда басталады. Азаптанып, арқалануды жан дерті деу қиын болар, бірақ мұнсыз қай шығарма да адамды жалықтырып жібереді. Сондықтан болса керек осы қиындыққа төзе білетін адамдардан ғана атақты суретшілер шыққан. Қазаққа шешендігімен, ақыл-парасатымен қымбат үш тұлғаның бейнелеу өнеріндегі тағы­лымын тапжылмай таныту міндеті жүк­телгенде, сол төзімді суретші Тоқ­болатқа Жаратқанның өзі сыйла­ғандай. Өнердің төркіні төзім екенін түйсін­дірер бұл  көр­ме адамға рухани шабыт беріп, көңілге шат әуен ұялатуымен қымбат.  Шара суретшінің Ә.Қастеев атын­­дағы мемлекеттік өнер мұра­жайындағы, Президенттік мәдениет орталығындағы, Павлодар облыстық көркемсурет мұра­жайындағы және де інісі Ерболат Төлеп­бай мен өзінің жеке отбасындағы кол­лек­циясынан ұйымдастырылып, Тәуел­сіздік рухына сай келуімен бағалы. Қарашаш ТОҚСАНБАЙ, Суретті түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ.