ҮКІМЕТ «Егемен Қазақстанның» апталық қосымшасы

Өнеркәсіптік инвестиция – экономикалық даму кепілі Жылдан-жылға дами түскен Қа­зақ­стан экономикасын жедел өсіп келе жатқан жас баланың бейнесінде елестетуге болады. Баланың дұрыс өсуі үшін, әрине, ең алдымен тамақ қажет. Ал қазіргі уақыттағы Қазақ­стан экономикасының басты қорегі инвестициялар екендігі түсінікті. Неге? Себебі, Қазақстан экономикасы қазіргі уақытта өзінің табиғи ши­кізаттық ресурстарын толық көле­мін­де ашып, оны тиімді жағдайда иге­ру үшін елімізге көптеген кә­сіпорындардың жаңа түрлері, олар­дың өнімдерін сыртқа тасымал­дай­тын жаңа темір жолдар мен автокөлік жолдары, еліміздің жан-жақты кемелдене дамуы үшін жаңа технологияларға негізделген басқа да инфрақұрылымдар мен құрал-жаб­дық­тар қажет етілуде. Міне, осылар­дың барлығын алып келіп орнатуға, қажетті құрылыстарды жүргізуге бірінші кезекте қаржы қажет екені түсінікті. Жан басына шаққанда инвестиция тарту жөнінен біздің еліміз ТМД бойынша көш бастап келеді. Тәуел­сіз­дік алғаннан бері елімізге 120 миллиард доллардан астам шетелдік тікелей инфестициялар құйылған екен. Міне, осы қаржыға еліміздің шикізат саласында үлкен өзгерістер жүріп, осының нәтижесінде Қазақ­стан мұнай мен газ, астық, бірқатар түсті және қара металлургия өнім­дерін экспорттау жөнінде әлемдегі алдыңғы қатарлы елдердің арасынан орын алғандығы белгілі. Елбасының тапсырмасы бойынша енді шикі­заттық емес секторды көтеруге көп күш жұмсап жатырмыз. Еліміздің экономика саласындағы басты құ­жаты болып есептелетін 2010-2014 жыл­дарға арналған үдемелі индус­триялық-инновациялық даму бағдар­ла­масының өзі осы мақсатты жүзеге асыруға арналып отыр. Аталған бағдарламаның аясында өткен жылдың өзінде 152 инвести­циялық жобаның жүзеге асқандығы белгілі. Ал үстіміздегі жылдың бірінші жартыжылдығында ғана 75 жаңа жоба қатарға қосылды. Бұл дегеніңіз 6 айдың ішінде ғана елімізде осыншама жаңа өндіріс орындары, өнімді өңдеу ісімен шұғылданатын кәсіпорындар  пайдалануға берілді деген сөз. Міне, осылардың барлығы экономикамызға тартылған инвести­ция­лардың нәтижесінде мүмкін бол­ды. Ендігі міндет осы ырғақты сақ­тай отырып, еліміздің өндірістерін жаңғырту, осылайша Қазақстанды әлемдегі бәсекеге қабілетті елдердің біріне айналдыру, бірте-бірте шикі­зат­тық елден өнім өңдеуші елге ауысып, ол өнімдерді сыртқы рынок­тарға сәтті жағдайда шығару болып табылады. Бұл аса маңызды, жемісті нәтижелері уақыт өте көрінетін стра­тегиялық міндет. Осы міндетті жү­зеге асыру үшін Қазақстан Үкіметі елімізге шетелдік тікелей инвестициялар тарту мәселесіне, әсіресе, оны шикі­заттық емес секторға тарту мәсе­лесіне бірінші кезекте назар аударуда. Осы аптада Үкімет басшысы Кә­рім Мәсімов өткізген отырыста бұл мәселе тағы да сөз болды. Жемісті нәтижелер де жоқ емес екен. Негізі та­қырыпта баяндама жасаған Пре­мьер-Министрдің орынбасары – Индустрия және жаңа технологиялар министрі Әсет Исекешевтің айтуын­ша, үдемелі индустриялық-иннова­циялық дамудың мемлекеттік бағдар­ламасы іске қосылған біржарым жыл уақыттан бері ел экономикасының өскелең әлеуеті, инвестиция тарту мүмкіндіктері көптеген елдерге та­ныст­ырылған. Жиырмадан астам шетелдік инвесторлардың қатысуымен халықаралық бизнес-форумдар өт­кізіл­ген. Өткен жылы ғана Қазақ­станға 5 мыңға жуық шетелдік инвесторлар келіп, біздің жағдайы­мызбен танысса, биылғы жылдың 8 айының ішінде ғана олардың саны 10 мыңға жеткен. Солардың арасын­да Францияның, Оңтүстік Кореяның, Қытайдың ірі компанияларымен ке­ліс­сөз жүргізуде табысты нәтиже­лерге қол жеткізілді. Мұндай жұмыс Германия, Жапония және Таяу Шығыс елдеріндегі ком­паниялармен де қызу жолға түсті. 2010 жылы әлемнің 12 тілінде ақпараттар мен мәлі­меттер беретін ұлттық инвестициялық веб-сайт іске қосылды. Бұл сайт­та бизнеске қа­жет­ті барлық ақпа­раттар, со­ның ішінде, әрбір өңір­дегі комму­налдық қызмет баға­сына дейін берілген. 8 айдың ішін­де бұл сайт­қа әлемнің 140 елінен 43 мыңнан астам кіру тіркелген екен. Солар­дың ішінде 100-ге тарта әлеуетті шетелдік ин­вес­тор­лар­дың сұ­рақ­тарына нақ­ты жауаптар берілді. Инвестициялық заң­­дылықты одан әрі жетілдіре түсу мақса­тын­да арнайы эконо­ми­калық аймақтар ту­ралы жаңа заң қабыл­данды. Сөйтіп, еліміз­дің шетелдік инвес­тор­ларға танымал­ды­ғы арта түсуде. Міне, осындай жан-жақты, әр­тарапты жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде бүкіл әлемді дағдарыс меңдеп, тікелей шетелдік инвес­ти­циялардың ағымы екі еседей тө­мендеген 2007-2009 жылдардың өзін­де Қазақстан шетелдік тікелей ин­вестициялардың рекордтық көле­мін тартуға қол жеткізе алды. Соның ішінде үдемелі индустрияландыру бағдарламасы іске қосылған соңғы кездері өңдеу өнеркәсібіне келіп жатқан инвестициялардың көлемі арта түскендігі байқалады. Мәселен, металлургия саласына келген шетелдік тікелей инвестициялар көлемі 12 пайызға, электр қуатын өндіру мен электронды құрал-жабдықтар өнді­ріс­терінде 16 пайызға өсе түскен. Қазіргі күні инвестиция тартудың әдіс-тәсілдерін одан әрі жетілдіре түсу мақсатында бізге бәсекелес бо­латын елдердің тізімі жасалып, олар­дағы осы мәселенің жолға қойылуы зерттелінді. Мұндай бәсекелестер арасында бізбен көршілес және бір аумақта өмір сүретін Ресей, Украина, Әзербайжан, Грузия, Өзбекстан секілді елдер бар. Қазіргі күндері шетелдік тікелей инвестициялар үшін тартыс әлем елдерінің арасында барған сайын күшейіп келеді. Себебі, Еуропа елдеріндегі ахуалдың нашарлауына бай­ла­нысты оның ауқымы төмендей түседі деген болжамдар бар. Мәсе­лен, көптеген білікті сарапшылар 2012 жылы әлем экономикасындағы жағдай қазіргіге қарағанда ауырлай түсетіндігін айтып отыр. Солардың кейбіреуінің сөздеріне құлақ түре кетейік. Ұлыбританияның бұрынғы қар­жы министрі А.Дарлинг: «Грекия­ның мемлекеттік қарызының шамадан тыс ұлғаюы бұл елдің дефолттан қашып құтыла алмайтындығын көр­сетеді. Сондықтан еуромаймақ елде­рі­нің басшылары тиісті шараларды дереу қабылдауы қажет. Менің ойымша, олар бұл қатерді тым кеш түсініп отыр. Еуропалық көшбасшы­лар 2008 жылғы қаржы дағдары­сынан ешбір қорытынды шығара алмаған секілді. Әйтпесе, қазіргі қатердің алдын алуға әбден болар еді деп есептеймін. Өкінішке орай, біз оған тым кешігіп қалып отырмыз. Ал АҚШ президенті Барак Обама Еуропаның ортақ ақшасы болғаны­менен оның ортақ экономикалық сая­сатының қалыптаспағандығын айт­қан. Оның пікірінше, бұл жағдай алдағы уақытта үлкен проблема­ларды тудыра беретін болады. «UBS» компаниясы шикізат ры­ноктары талдау бөлімінің басшысы Д.Шнидер: «Әлемдік экономиканың қазіргі жағдайы осыдан 6 ай бұрын­ғыға қарағанда ауырлау болып отыр. Осы жағдайға байланысты негізгі шикізат индекстері қазіргіден 10-15 пайызға төмендейтін болады. Әрине, бұл төмендеудің түбі емес. Жағдай оңалмаса бұл құлдырау одан әрі жалғаса бермек». Әлемнің экономикалық жағдай­лары туралы айтылған мұндай қауіп-қатерге толы пікірлерді одан әрі жалғастыра беруге болады. Ал мұның біздің елімізге де әсер ететіндігі айқын. Үкімет отырысында міне, осын­дай факторлардың әсерінен үстіміз­дегі жылы елімізге келетін шетелдік тікелей инвестициялар ағымының азаю қаупі жоқ емес екендігі де баса айтылды. Әрине, не болса да «көппен көр­ген ұлы той» дейміз. Бірақ қамсыз отыруға тағы болмайды. Сондықтан Үкімет еліміздің шикізаттық емес секторына инвестиция тартудың ұлттық жоспарын әзірледі. Ол төрт тараудан тұрады. Осы мәселеге байланысты өз сөзінде Әсет Исекешев инвестиция тартудағы еліміздің бәсекелестерін зерттеп, олар қолданатын неғұрлым тиімді әдіс-тәсілдерді енгізу жөнінде шешім қабылданғандығын айтып өтті. Соның бірі инвесторларға қолдау көрсетудің қосымша шара­ларын қарастыратын «Арнаулы режім» тәртібін енгізу болып отыр. Бұл режім негізінен стратегиялық-инвес­тициялық жобаларға қатысты қолда­нылатын болады. Мұндай жоба­лардың тізімін Үкімет өз қау­лысымен бекітеді. Стратегиялық инвестициялық жо­баларды іріктеудің тиісті өлшемдері жасалынған. Ол жоба «Инвестициялар туралы» заң талаптарына сәйкес келуі тиіс. Екіншіден, салынатын инвестицияның көлемі 50 миллион доллардан жоғары болуы керек және іске қосылатын жоба жоғары технологиялық өнімдер түрін шығаруға қабілетті болуы тиіс. Міне, осындай жағдайда олар мүлік және жер салығынан босаты­латын болады. Мұндай жеңілдіктерді қолдану мерзімі тиісті есептеулер арқылы айқындалады. Сонымен қатар, мұндай жобалар мемлекеттік тапсырыстармен де қамтамасыз етіледі. Мұнымен қоса, кейбір жағдай­ларда әлеуметтік тұрғыдан маңызды деп табылған өңірлерде орналасатын жобаларға өнеркәсіптік субсидиялар беру мәселесі де қарастырылып отыр. Қазіргі күні елімізбен ынтымақ­тастық орнатқысы келетін көптеген инвесторлар елдің өңдеу саласына өздерінің инвестиция салуға әзір екендігін, бірақ сол инвестиция­ларын қайтарып ала аламыз ба деп қауіптенетіндігін, бұған Қазақстан заңдылығының тұрақтылығын қам­та­масыз ететін тиісті нормалардың жетілдірілмей отырғандығы себеп болатындығын келтірген. Мәселен, елімізде соңғы уақыттардан бері жұмыс істей бастаған  100 жаңа инвестордың 80-і осындай қауіп білдірген. Сондықтан «Инвестициялар туралы» заңға осының алдындағы 1994-2004 жылдар аралығында жұ­мыс істеген заң тұрақтылығы ту­ра­лы норманы қайта енгізу ұсынылады. Тек бір ерекшелігі, бұрын бұл норма шикізаттық саладағы инвесторлар үшін де қолданылған болатын. Әри­не, ол кезде елімізде үдемелі ин­дустриялық-инновациялық даму бағ­дарламасы секілді арнаулы стра­тегиялық құжат болған жоқ. Енді осы құжаттың негізінде мұндай ынталандыру факторын шикізаттық сектордағы инвесторларға емес, тек қана өңдеу саласына келетін инвес­торларға қолдануға болар еді. Өйт­кені, шикізаттық секторға қараған­да өнімді өңдеу саласының тәуекелі қашанда зор болып келеді. Оның үстіне мұнда салынған қаржының қайтарымы да ұзақ мерзімді құрай­ды. Міне, осыны ескере отырып бұл норманы 10 жыл мерзімге дейін қайтадан қолдану қажет болып отырған секілді. Әрине, жаңадан іске қосылатын бұл жоспар аясында қарастыры­латын шаралар жоғарыда айтқаны­мызбен ғана шектеліп қалмайды. Жоспардың инвесторлар үшін басқа да жағымды жаңалықтары бар­шылық. Сонымен қатар, жоспарды нақты жүзеге асыру үшін оның нақты көрсеткіштері де белгіленген. Мәсе­лен, 2014 жылға таман шикізаттық емес секторға келетін инвестиция көлемін базалық жыл болып табы­латын 2009 жылға қарағанда 15 пайызға өсіру жоспарланып отыр. Мұндай жағдайда 2011 жылдан бастап салаға келетін тікелей инвес­тициялардың көлемі әр жыл сайын 3,8-4 пайыз аралығында өсіп отыруға тиісті. Сонымен қатар, инвестиция тартудағы жауапкершілік министр мен әкімге, сонымен қатар шетелдік елшіліктерге тікелей жүктелетіндігін айтуға болады. Бұл тарап олардың қызметін бағалаудағы рейтингтік көрсеткіштерге қосылады. Сөйтіп, ел экономикасын одан әрі дамыту, оның бәсекелестік қабілетін арттыру, осы арқылы халықтың өмірі мен тұрмысын жақсарта түсу үшін біздің өскелең елімізге шетелдік тікелей инвестициялар ауадай қажет. Қазіргі күні оның жолдары мен тәр­тібі, басымдық берілетін салалары толық айқындалып отыр. Сұңғат ӘЛІПБАЙ.