– Елші мырза, Қазақстан мен Түркия арасында дипломатиялық қарым-қатынастардың орнағанына биыл 25 жыл толды. Ширек ғасыр уақыт екі мемлекет үшін маңызды тарихи кезең деуге болады. Осы орайда, бауырлас елдің елшісі ретінде екіжақты байланыстың даму барысын қалай бағалайсыз?
– Түркия Республикасының осыдан 26 жыл бұрын Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін мойындаған алғашқы мемлекет екенін үлкен мақтанышпен және қуанышпен атап өткім келеді. Екі мемлекет арасында дипломатиялық қатынастар орнағанының 25 жылдығы сынды атаулы датаға орай сұхбат беру мүмкіндігін ұсынғаны үшін «Егемен Қазақстан» газетіне көп рахмет.
Жалпы, ширек ғасырдан астам уақыт аралығында Қазақстан Түркияның Орталық Азия мен байтақ Еуразия кеңістігіндегі ең маңызды стратегиялық саяси және экономикалық серіктесіне айналды. Екіжақты қарым-қатынас аясының кеңеюі 2009 жылы Анкарада қол қойылған Стратегиялық серіктестік туралы шартқа ұласты. Екі мемлекеттің президенттерінің тең төрағалығымен құрылған Жоғары деңгейдегі стратегиялық ынтымақтастық кеңесі стратегиялық серіктестігіміздің құрылымдық тетіктері болып табылады. Осы Кеңестің үшінші отырысы жақын арада өтеді деп жоспарланып отыр.
Экономикалық ынтымақтастық жөнiндегi үкiметаралық комиссия да Қазақстан-Түркия байланыстарын нығайтуға бағытталған. Комиссияның тең төрағалық қызметін екі мемлекеттің үкімет басшыларының орынбасарлары атқарады. Соңғы рет Комиссияның отырысы өткен жылы Түркияда өткен болатын, алдағы тамыз айында Астанада кезекті мәрте басқосу өткізу үшін тиісті жұмыстар жүргізілуде.
Қазақстан мен Түркия тек екіжақты ғана емес, барлық түркі әлеміне бағытталған ынтымақтастықты арттыру мақсатында ортақ бастама көтеріп келеді. Түркі кеңесі, ТүркПА, ТҮРКСОЙ және Халықарарлық Түркі Академиясы сынды халықаралық ұйымдар біздің елдеріміздің түркі әлемінің ұйытқысы ретіндегі рөлінің жарқын көрінісі деп санаймын.
Ортақ тарихи және мәдени құндылықтарға негізделген екіжақты қарым-қатынастарымыз тек ресми деңгеймен шектелмейді. Қазақ және түрік халықтарының байланысы күн өткен сайын ғылыми салада, жеке секторлар арқылы әлеуметтік салада күшейіп келе жатыр. Біз бір-бірімізбен рухани тұрғыда жақын, дос және бауырлас елдер ретінде қуанышымызды бөлісіп, қайғымызды бірлесіп көтереміз.
Өзіңіз білесіз, 2016 жылдың 15 шілдесінде Гүлен жетекшілік жасайтын «Фетхуллахшыл лаңкестік ұйымы» (FETÖ) төңкеріс жасауға талпыныс жасаған еді. Осы оқиғадан кейін Түрік халқына, Түркияға қолдау көрсеткен алғашқы елдердің бірі Қазақстан болды. Түркияға бірінші болып Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев мырза сапар жасады. Президент Назарбаев мырзаның және Қазақстанның осы қолдауын Түркия ешқашан ұмытпайды, қазақ еліне және оның Президентіне әрдайым құрметпен қарайды. Біз Президент Назарбаевты түркі әлемінің ақсақалы ретінде ерекше құрметтейміз!
– Түркия мен Қазақстан арасындағы экономикалық қарым-қатынастарды қалай бағалайсыз? Сауда және инвестиция саласында өзара ынтымақтастықты одан әрі күшейтудің жолдары қалай деп ойлайсыз?
– Түркия мен Қазақстанның сауда-экономикалық саладағы әлеуеті өте жоғары. Біздің ел Қазақстанды аймақтағы ең маңызды стратегиялық және экономикалық әріптестердің бірі, байтақ Еуразия кеңістігіне ашылатын қақпа деп санайды. Сол сияқты, Түркияны Қазақстан мен Орталық Азия өңірі үшін Еуропаға ашылатын қақпа, одан да ауқымдырақ қарасақ Батыс елдеріне ашылатын қақпа ретінде қарастыруға болады.
Соңғы 2-3 жылда болған жаһандық рецессия алдыңғы жылдармен салыстырғанда екі ел арасындағы сауда көлемінің төмендеуіне әсер еткені рас. Дегенмен, дүние жүзін шарпыған экономикалық проблемаларға қарамастан, 2016 жылы екі ел арасындағы сауда айналымының көлемі 2,5 млрд долларды құрады. Бұл жақсы көрсеткіш. Қазақстанның шет мемлекеттермен арадағы тауар айналымының көлемін назарға алатын болсақ, Түркия алғашқы он елдің қатарында тұрғанын атап өткен жөн.
Энергетикалық секторды айтпағанда, экономиканың мердігерлік, құрылыс, инфрақұрылымдық жобалар, қызмет көрсету сынды басқа да секторларында Қазақстанда ең көп инвестициялық жобаларды жүзеге асырған елдердің бірі – Түркия. Еліміздің жеке компаниялары Қазақстандағы мердігерлік жобаларға, инфрақұрылымды жаңартуға, қала құрылысына 21 миллиард АҚШ долларына тең инвестиция салып, соның арқасында 475 жобаны жүзеге асырыпты. Меніңше, бұл айтарлықтай жақсы нәтиже.
Қазақстан да, Түркия да өздерінің қазіргі экономикалық әлеуметтерін пайдаланып, алдағы уақытта сауда-экономикалық қатынастардың ауқымын арттыра түсуге мүдделі болып отыр. Таяу болашақта екіжақты сауда айналымының жылдық көлемін 10 миллиард долларға дейін жеткізу, бірлескен кәсіпорындардың санын көбейту, инвестиция көлемін арттыру көзделіп отыр. Бұл – екі елдің президенттерінің өзара келіскен, алға қойған мақсаттары. Оны жүзеге асыру үшін біздің елдеріміздің адами ресурсы да, қаржылай мүмкіндігі де жеткілікті екеніне бек сенімдімін.
Қазақстан энергетика секторымен шектеліп қалмай, елдің экономикасын әртараптандыруды алға қойып отырғанынан хабардармыз. Ол үшін «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамыту бағдарламасының аясында ауқымды жұмыстар атқарылып жатқанына куәміз. Аграрлық сектор, шағын және орта бизнес, сондай-ақ қызмет көрсету салаларын дамытудың болашағы зор екені қазірдің өзінде байқалып отыр. Осы орайда, Түркияның мемлекеттік ведомстволары мен жеке секторлары бұл мәселелер бойынша аталған салаларды дамыту үшін өз тәжірибесімен бөлісуге қашанда әзір екенін атап өткім келеді.
Алдағы уақытта Каспий арқылы өтетін, Шығыс пен Батыстағы ірі нарықтарды жалғайтын көлік дәлізі тек экономикалық қана емес, мәдени-әлеуметтік маңызға ие болады деп болжанып отыр. Көлік, логистика, теңіз порттарын басқару, туризм, визалық, кедендік және көліктік инфрақұрылымды дамыту сынды салалар Қазақстан мен Түркияның екіжақты тиімді байланысын одан әрі нығайта түсетіні сөзсіз. Сонымен қатар, Қазақстан мен Түркияның, Орталық Азияның басқа да мемлекеттерінің аумағы арқылы өтетін жаңарған Ұлы Жібек жолының бойында аса ірі әлеуметтік-экономикалық ынтымақтастық дүниеге келеді деп сенемін.
– Биыл Қазақстанда Елбасы Н.Назарбаевтың бастамасымен Конституциялық реформалар жүзеге асырылды. Жалпы, біздің еліміз үшін аса зор мәнге ие болған осы оқиғаға қатысты ұстанымыңыз, көзқарасыңыз қандай?
– Қазақстан ширек ғасыр ішінде Н.Назарбаевтың басшылығымен барлық салада зор жетістіктерге қол жеткізді. 25 жылда экономикада, әлеуметтік салада, білім беру саласында, мәдениетте маңызды реформалар жүзеге асырылды. Сыртқы саясаттағы шебер саясатының арқасында сіздердің елдеріңіз аймақтық және жаһандық аренада жоғары абырой-беделге ие болды. Ал Түркия Қазақстанның қай салада болсын алға басуына барынша қолдау көрсетіп келеді. Президент Назарбаевтың Конституциялық реформа туралы бастамасының да табысты жүзеге асырылғанына куә болдық. Қазақстан Конституциясына енгізілген өзгерістер, осыған байланысты жүргізілген реформалар елдің саяси тұрақтылығына, экономикалық және әлеуметтік жаңғыру бағытындағы талпынысына оң ықпалын тигізетін маңызды қадам деп бағалаймыз.
– Сирияда қалыптасқан ахуалды реттеу бойынша кепілгер елдердің бірі ретінде, Түркия «Астана процесінен» қандай нәтиже күтеді?
–Жеті жылдан бері жалғасып жатқан Сирия дағдарысы үлкен гуманитарлық апатқа, елдің күйреуіне себеп болды. Түркия іргелес орналасқан мемлекет ретінде, Сириядағы ахуалдың теріс әсерін жақыннан көріп отыр. 7 жыл ішінде тоз-тоз болып елінен басқа жаққа қоныс аударуға мәжбүр болған 3 миллионнан астам сириялық босқынды қабылдап, оларға пана болып отыр. Біз көрші елдегі қарулы қақтығыстың неғұрлым тезірек аяқталғанын, елде бейбітшілік пен тұрақтылықтың орнағанын қалаймыз.
Астана процесінің бес раундында Сириядағы атысты тоқтату режімін іске қосу, БҰҰ-ның Женевадағы келіссөздерінің табысты өтуіне үлес қосу бағытында маңызды жұмыстар атқарылды. Женевадағы келіссөздерін толықтыратын қосымша арна ретінде Астанада процесінің өтуі Қазақстанның халықаралық аренадағы абыройын биіктете түсетініне сенімдімін.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Арнұр АСҚАР,
«Егемен Қазақстан»
