Арыз-шағымдарды тиімді қараудың маңыздылығы ескеріліп, ашық прокуратура жобасының аясында сәуір айынан бастап Бас прокуратура жанынан Азаматтарды қабылдау орталығы ашылып, халыққа қызмет көрсетілуде. Жыл соңына дейін осындай орталықтарды өңірлерде де ашу жұмыстары жүргізілуде. Орталықта прокурорлар қабылдау жүргізіп, азаматтардың бұзылған құқықтарын қорғап, кеңес беруде және шағымдарды жазуға көмектесуде. Орталықтың жауапты қызметкерлері айына бір рет Бас прокурордың жеке қабылдауын ұйымдастырады.
Бас прокуратура басшылығының қабылдауына жазылу Call-орталығына шалынған қоңыраулар, порталдарға («115.kz», «egov.kz») түскен электронды және қағаз форматы өтініштер бойынша жүзеге асырылады. Бұл ретте Бас прокурордың қабылдауына жазу арыз берушіге Бас прокурор орынбасарының сол мәселе бойынша өтінішті қанағаттандырудан бас тарту туралы жауабы бар болғанда ғана жүргізіледі. Сондай-ақ, шешім қабылдау процесіне араласпау мақсатында сотқа дейінгі тергеп-тексеру сатысындағы және соттардағы істер бойынша қабылдау жүзеге асырылмайды.
Бұдан басқа, сол мәселе бойынша бұрын Бас прокурормен жауап берілген және сот актілеріне шағым беру мерзімін өткізіп алған адамдар Бас прокурордың қабылдауына жазыла алмайды. Биыл осы кезге дейін Бас прокурордың жеке қабылдауында барлығы 84 азамат пен заңды тұлғалардың өкілдері болған. Ал Бас прокурордың орынбасарлары 92 азамат пен заңды тұлғалардың өкілдерін қабылдаған.
Сот актісімен немесе мемлекеттік орган басшыларының әрекеттерін даулау мәселесі кейбір жағдайларда жергілікті прокурорлармен дұрыс шешілмеген соң, Бас прокурордың қабылдауына жүгінуші азаматтардың саны да көбейе түсуде. Биылғы жылы өтініштерді тиісті деңгейде қарамағаны үшін прокуратура органдарының 13 қызметкері тәртіптік жауапкершілікке тартылды.
Заман талабына сай қай салада болсын жаңа технология-лар қолданылуда. Бейнеконференцбайланыс құралының көмегімен қабылдауға жазылған азаматтар «оn-line» режімінде Астана қаласына келмей-ақ, Бас прокурормен сөйлесіп, өтініш мәнін баяндауына мүмкіндік бар. Осындай тәртіппен өңірлерден 5 азамат жүгінген.
Аталған жеке қабылдауда 10 шағым қанағаттандырылған. Барлығы 4 азаматтық, 2 қылмыстық іс бойынша сот актілерінің заңдылығын қадағалау жайлы өтініштер қолдау тапқан. Мәселен, лауазымдық өкілеттігін теріс пайдаланғаны (ҚК-нің 307-бабы 1-бөлігі) және қызметтік жалғандық жасағаны (ҚК-нің 314-бабы 1-бөлігі) үшін сотталған Г.Мотина Бас прокурордың жеке қабылдауына жүгінген.
Бас прокуратураның қызметкері Сырым Ақбаевтың жете зерделеуімен Г.Мотинаның мемлекет мүддесіне залал келтірмегені, ақша қаражаттарын ұйымның мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келетін іс-шараларға жұмсағаны анықталған. Ал ол «Колос» балалар мәдени-сауық орталығы» МК ҚК-ның директоры бола тұра мүгедек балалар шарасына бөлінген қаражатты басқа мақсатқа жұмсады деген желеумен сотталған.
Жәбірленушіге қала әкімдігі тарапынан қандай да болмасын материалдық залал келгендігі жөнінде талап қойылмаған. Сотталған, Г.Мотина барлық іс-шараларға қаражат бөліне бермегенін, сондықтан аталған іс-шараларды өткізу үшін ақшаны басқа көзден алғанын теріске шығармаған және басқаша істеуге мүмкіндігі болмағанын көрсеткен. Әкімдік аталған іс-шараларды жоспарға енгізбеген, қаражатты мемлекеттік мерекелер мен атаулы күндерді өткізуге бөлмеген. Сондықтан, Г.Мотина өзінің міндетін атқару үшін осындай қадамдар жасауға мәжбүр болған.
Ал оның жалған құжаттарды жасау себебі қала әкімдігінің жоспардан тыс іс-шараларға қаражатты бөлу бойынша жұмысты тиісті түрде ұйымдастырмауынан болған. Сотталған Г.Мотинаға қатысты үкімді Бас прокурор қарап, оның әрекетінде қылмыс құрамы болмағаны анықталады. Сөйтіп, Жоғарғы Сот сотталған Г.Мотинаны ақтады.
Сонымен қатар, У.Ерғалиеваның Астана қаласы әкімдігінің әрекеті жайлы өтініші қаралып, оның тұрғын үй кезегіне қатысты құқығы бұзылғандығы анықталды.
Оның өз кезегін мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйге мұқтаждар тізіміне ауыстыру туралы қаулыны заңсыз деп тану жөніндегі талабы сотпен қанағаттандырусыз қалдырылған.
У.Ерғалиева «Тұрғын үй қарым-қатынастары туралы» заң талабына сәйкес тұрғын үйге мұқтаж мәртебесін жоғалтпаса да, әкімдік оның кезегін неғұрлым кеш мерзімге ауыстырған. Бас прокурордың наразылығымен сот актілерінің күші жойылып, У.Ерғалиеваның тұрғын үй кезегі қалпына келтірілді. Сонымен қатар, ӘҚБтК-нің 610-бабы 1-бөлігімен (жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету ережесін бұзу) әкімшілік жауаптылыққа тартылған С.Тузиков жеке қабылдауға жүгінген. Бас прокурор арызданушыны тыңдап, оның уәждері дәлелді деген қорытындыға келіп, кассациялық наразылық дайындауды тапсырды. Әкімшілік іс құжаттары зерделеніп, бірінші және апелляциялық сот сатылары (Жамбыл облысы) барлық мән-жайларға құқықтық баға бермегені, С.Тузиковтың дәлелдері назарға алынбағаны анықталды. Сөйтіп, сот актілеріне наразылық келтіріліп, ол қанағаттандырылып, іс жаңадан қарауға жіберілді.
Осы аталған мысалдар Бас прокурордың арызданушылармен жеке кездесу барысында олардың түйінді мәселелерін тарқатуға мүмкіндік беріп отырғанын көрсетеді. Бас прокурор арыз-шағымдарды қарау прокурорлардың негізгі міндеттері екенін, оған салғырт қарауға болмайтынын ұдайы ескертіп, адам құқығын қорғауды қатаң талап етуде. Осы мақсатта ол әр жеке қабылдау кезінде прокурорларға арызданушылармен әңгімелесіп, мәселенің төркініне көз жеткізіп, олардың пайымына жете назар аударып, заң тұрғысында баға беріп, жаңа көзқараспен қарауды және жағдайға талдау жасауды ұсынады. Жеке қабылдаудан түскен өтініштерді жан-жақты, толық және шынайы қарау үшін оны бұрын қараған қызметкерлерге бермеуді тапсырады.
Алайда, Бас прокурордың барлық наразылықтары сотпен қолдау табады деген қате түсінік болмау керек. Себебі, негізінен наразылықты Жоғарғы Сот қарап, өз құзыретінің шегінде шешім қабылдайды. Наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған жағдайда заңды күшіне енген сот шешімін талқылауға ешкімнің құқысы жоқ және ол талқылануға жатпайды.
Сағатбек СҮЛЕЙМЕН,
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының аға көмекшісі
