Келген адам кеткісі келмейтін Лепсінің жағасында батырдың рухына арналған ас өтті. Күні өктемдеу көршісіне қарап қалған сонау бір замандарда да қазақ қол үзе қоймаған – бәйге мен көкпар, күрес пен айтыс төңірегіндегі қызықтың бәрі сонда. Қай ауызға құлақ төсесең де батырдың ірілігін айтады, ерлігін айтады. Күрес финалға жақындаған сайын кезегі жиілеп кеткен балуандарға жанашырлық танытып, «сәл үзіліс жасап дем алдырмай ма», деген сөздер әр тұстан естіліп қап жатты. Сонда, біздің қапталымызда отырған күнқақты қоңыр қазақ: «Бұл күресің Қабанбай атаңның 103 жекпе-жегінің жанында не дейсің, шыдайды ештеңе жоқ», деп кесіп тастады. Күн астында көлеңке іздеп кеткен түрімізден ыңғайсызданғандай «мынадай күннің астында күрестіріп қойғаны обал-ақ болды-ау» деп тұр едік, мына сөзден кейін күреске түсу де анау айтқандай қиын шаруа еместей көріне бастады. Енді келіп аттарды ойладық. Қапырық ыстықта өкпесі күйіп... Ағамыздың сөзі есімізге тағы түсті. 103 жекпе жек өткізген батыр қанша жорыққа қатысуы мүмкін?! Ат шыдатпаған алып батырды көтеріп күн-түн демей, ыстық-суық демей жортып баққан әйгілі Қубас атты ойладық. Оның жанында... Рас, батырдың соңынан ерген аңыз бен дерекпен салыстыра берсең бүгінгі тіршілігің тым сұйық, тым қарабайыр көріне бастайды екен...
Лепсінің жағасындағы той арырақтағы ақшаңқан үйлерімен, берідегі 3 шақырымдық бәйге айналмасымен, оның ішіндегі көкпар ойындары өтетін алаңымен көз тартады. Бәрі көз алдыңда. Тай жарыстан бастап аламанға дейінгі бәйге түрлері әр айналым сайын жиналған жұртты бір қиқулатып өте шығады. Арырақта көкпар ол қызып жатыр. Көрермендер отырған ақ шатырларға ең жақын орналасқан күрес кілемінде балуандардың жағаласы жүріп жатыр. О баста ойладық, бәйгенің 6 түрі, көкпар, күрес, концерттік бағдарлама.., бәрі қосылып, кеш бата бір-ақ аяқталар деп. Сөйтсек, өте жинақы ұйымдастырылған тойды түс ауа аяқтауға болады екен.
Тойдың салтанатты ашылуы – Алматы облысы әкімінің орынбасары Жақсылық Омардың алғысөзімен басталды. Одан соң тойды ұйымдастырушы аудан – Алакөлдің әкімі Әлібек Жақанбаев той қонақтарын құттықтады. Тойдың негізгі ұйымдастырушысы «Zhersu» корпорациясы директорлар кеңесінің төрағасы, меценат Бауыржан Оспанов, Мәскеу Олимпиадасының чемпионы Жақсылық Үшкемпіров, кәсіпқой бокстан әлем чемпионы Қанат Ислам, айтыскер ақын Балғынбек Имашев бастаған бірқатар ақындар дүбірлі тойдың құрметті қонағы ретінде қатысты.
Жеңімпазы алдымен анықталған спорт түрі – қазақша күрес болды. Салмақ дәрежелері де әр тектес. 90 келіні төңіректеп жүрген жігіттерден бастап 140 келіден асып жығылатын балуандардың арасынан түйе балуан болған – үштөбелік Жігер Сәкенұлы. Салмағы 100 келіге жете қоймайтын балуан үйіне көлік мініп қайтты. Финалда Жігерге жол беріп қойған Алматыдан Әлімжан Жұмахметов екінші орын, Қабанбай ауылының балуаны Тоқтар Қарақатеров үшінші орын алды.
Бәйге 6 түр бойынша өтті: Тай жарыс, құнан жарыс, құнан жорға, жорға, топ бәйге, аламан. Тай жарыс – 3 шақырым. Бас бәйге – Қордайдан келген болашақ сәйгүлік Арабелланың иесі Серік Сатыбадиновтің қанжығасында кетті. 7,5 шақырымдық қашықтыққа жүгірген құнандар арасынан ақсулық Ақсу (иесі Қанат Әбдірахманов) атты жүйрік мәрені бірінші кесті. Құнан жорғаға 4 үміткер қатысып, бас бәйгені Асылбек Сейітжамаловтың Француз атты құнаны алды. Бұл шағын бәйгелерге ақшалай жүлде тігіліпті. Ал бәйгетөбенің сәнін келтіріп, қиқуын қоздырған жорға, топ бәйге, аламанның бас бәйгесі – көлік. Топ бәйгені сөреге Қарагөз атты жүйрік бастап келді. Қарасайлық Артығали Мирасов баптапты. 26 аттың ішінен мәреге үшеуі ғана жетті. Жорға жарыстың бас жүлдесін Рүстем Жексенбаевтың Қаракөз атты тұлпары алды. 21 шақырымдық аламанда топ жарған – Алакөл ауданының атынан додаға түскен Кеңесбек Оспановтың Бараны. Екінші, үшінші болып келген жүйріктер ақшалай сыйлықпен марапатталды.
Анығында, Қабанбайдың тойы бір күн бұрын Лепсі қаласында басталды. Қабанбай ауылында кешқұрым өткен ақындар айтысын айтпай кетуге болмайды. Соңғы кездері республикалық айтыс аламанынан көп көрінбей кетті деп жұрт жиі іздейтін Айтақын Бұлғақов, Балғынбек Имашев, Жандарбек Бұлғақов, Айнұр Тұрсынбаева, Сара Тоқтамысова, Талғат Мықи, Сырым Әуезхан, Мұрадым Мирлан секілді ақындар өнер көрсеткен. Тақырып шартты түрде батырдың 325 жылдығы болғанмен, ақындар еркін көсілді. Біз жоғарыда келтірген тізімдегі құрметті қонақтар мұнда да қатарын бұзбай қатысып отырды. Негізгі тілге тиек еткен мәселе – «Келген адам кеткісі келмейтін» Алакөлдің жолы. Айтылмай жүрген кеп емес, бірақ, ойнатып айтатын ақындардың аузынан естігенде мүлде басқаша әсер етеді екен. Қабанбай аймағын қайтадан дербес аудан жасау жөнінде де ұсыныстан гөрі, тілекке келіңкірейтін сөздер айтылып қалып жатты. Расында, орталыққа бару үшін біраз жер шалып қайтуға мәжбүр ауыл тұрғындарын бір қиқулатқан сөз де осы болды. Төрт жұпқа бөлініп айтысқан ақындар ешқандай жүлдеге таласқан жоқ. Тойдың қонағы ретінде қатысып, «Ақындарға көрсеткен құрметіңді, Отыз тіспен еліме таратамын», деп, алғыс айтып, алғыс арқалап қайтты.
Екі күніміз өткен Алакөл ауданы жерінің қасиетін соншама ат қанша айналса да шөкімдей шаң ұшпаған бар болғаны 3 шақырымдық бәйге алаңына қарап-ақ танығандайсың. Киіздей ұйысқан шөбі, көк-жасыл тауы, таудан ғана бастау алатын асау өзені... екен ғой бабаларды атқа мінгізіп, жаннан кештірген. Ентелеген дұшпанмен қысқа күнде қырық шабысқан, алақандай жер үшін қанын төккен, жанын қиған батырдың тойы – Қазақ даласында, атамекенде өтті.
Алмас НҮСІП,
«Егемен Қазақстан»
Алматы облысы
Суретті түсірген
Аслан Қажеке
