Еңбекте егемен ел тарихы төрт кезеңге бөлініп қарастырылған. Кітаптың өн бойынан Елбасы туындыларының тұрақты діңгегіне айналған стратегиялық зерденің айшықты көріністерін анық байқаймыз. Автор өзі қарастырып отырған мәселеге шығарманың әр бөлімінде қайта-қайта оралып, оның әр тарихи кезеңдегі нақты болмысына толыққанды талдау жасайды. Әр құбылыс өз шеңберімен ғана шектеліп қалмай, қоғамның басқа да салаларындағы сан алуан құбылыстармен шендестіріле зерделенеді. Мәселен, кітаптың 1-бөлімінде жаңа білім жүйесінің іргетасын қалау мәселесі нарықтық экономика үлгісінің негізін қалау мәселесі аясында қарастырылса, 2-бөлімде білім саласындағы, оның ішінде жоғары мектептегі өзгерістер уақыты тұрақтану мен экономикалық өсу үрдістерімен байланыстырыла талданады.
Сол сияқты 3-бөлімде атап көрсетілген 2000-2010 жылдары білім, ғылым, мәдениет, спорт салаларында қол жеткізген жетістіктерді қамтитын зияткерлік өрлеу индустриалық-инновациялық даму стратегиясымен, жалпыұлттық келісімнің қазақстандық моделінің жасақталуымен байланыстырыла түсіндіріледі. Қазіргі кезеңді қамтитын, «Қалыптасқан мемлекет. Қазақстанның үшінші жаңғыруы» деп аталатын 4-бөлімде адам капиталының жаңа сапасын, демек білім беру ісінің жаңа сапасын қамтамасыз ету мәселесі мен жаңа экономика құру мәселесінің бір-біріне тәуелді егіз мәселелер екендігіне айрықша назар аударылған. Осының бәрі парасатты саясаткердің тәуелсіздік жылдарының әр кезеңіндегі қоғам өмірінде қалыптасқан нақты жағдайлар берген мүмкіндіктерді адамдардың нақты жасампаздық қабілеттерін іске қосу арқылы жүзеге асыру жолдарын жаза баспай таңдауының, әр істің «ретін табудың» жарқын үлгісі іспеттес. Бұл Президент жиі қайталайтын прагматизм қағидатын шебер іске асырудың да айқын көрінісі. Және бұл жеке бастың қамын ғана күйттейтін, өзімшіл пайдакүнемдік емес, кітап авторы өз арнауында жеткізе айтқан «ұлы қолдаушысы, келешегіне өзінің қазақстандық жолымен қарыштаған жасампаз халқының» мүддесін көздеп, намысын жыртатын әлеуметтік нышандағы прагматизм.
Кітап – бірыңғай жағымды жайттарды тізбектеген альманах емес, ойлы көпшілікке арналған трактат. Сондықтан да мұнда қол жеткізген жетістіктер мен кездестірген қиыншылықтар, сыртқы және ішкі қауіп-қатерлер, күрмеуі қиын, қайшылығы мол заманның күрделі мәселелері кеңінен қарастырылған. Олардың бәрі автордың жеке тәжірибесінен түйген негізді ой-толғамдарына сүйене отырып талданып, сарапталған. Жаңа экономикаға негізделген саяси, әлеуметтік, рухани жаңғыру барысындағы қайшылықтар аталып қана қоймай, оларды шешудің нақты жолдары көрсетілген. Ядролық қарусыз әлем жолындағы көшбасшылық және мемлекет қауіпсіздігін нығайтуда болсын, ұлтаралық және дінаралық келісімнің дара үлгісін қалыптастыруда болсын немесе эволюциялық жолмен азаматтарымыздың бақуатты өмір сүруін қамтамасыз етуде болсын жеткен жетістіктерімізден туындайтын «қазақстандық даму жолының» ерекшеліктері екшеліп, дәйекті дәлелденген.
Иә, Тұңғыш Президент тәуелсіздік жылдары халқына «аспандағы Айды алып беремін» деген жоқ. Керісінше, әуел бастан жақсы өмірге қол жеткізу барша халықтың ынтымақты бірлігі мен келісімінің, ерен еңбегі мен төзімділігінің, билікке, жарқын болашаққа деген сенімінің арқасында ғана мүмкін екендігін ашық айтты. Көшбасшының көрегендігі, жұдырықтай жұмылған барша қазақстандықтардың жанқиярлық қарекетінің нәтижесінде Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарында Президент халқына уәде еткен «берекелі заман ақыры орнады». Сөз жоқ, «алдымен, экономика, содан кейін – саясат» қағидаты мемлекетіміздің материалдық іргетасын қалаудың негізі болғаны анық. Сонымен бірге Қазақстан қоғамының қазіргі келбетін сомдауда, Президент осы еңбегінде атап көрсеткеніндей, «бұрын-соңды болмаған зияткерлік өрлеудің» де қомақты үлесі барлығы даусыз. Автор өз кезегінде бұл өрлеудің білім, ғылым, мәдениет, спорт салаларындағы жоғары жетістіктер негізінде мүмкін болғанын таратып айтады. Айтып қана қоймай, бұл салалардың бүгін атқарар басты миссиясы ретінде «адам капиталының жаңа сапасын» қалыптастыруды атайды. Бұл міндет Елбасының Қазақстан халқына биылғы Жолдауында қойылған он міндеттің жетіншісінің негізін құрап отыр.
«Тәуелсіздік дәуірінің» алтын арқауы ретінде «адам капиталына арқа сүйеу» қағидатын атауға болады. Бұл қағидат кітаптың өн бойында, қандай да болсын қоғамдық сала мәселелерін талдауда менмұндалап тұрады. Мұның себебін автордың мына түйінінен айқын аңғарамыз: ««Адам капиталына арқа сүйеу» қағидаты біздің адам мен оның ерекше мүмкіндіктеріне (шеберлігіне, дарынына, білігіне, құзыретіне, тәжірибесіне) негізделген саяси және азаматтық дүниетанымымыздың... елдің болашағын нақтылайтынына деген сеніміміздің кілті іспетті. «Адам капиталына арқа сүйеу» мемлекеттің прогрессивті көзқарасын ғана емес, сондай-ақ оның – осынау капиталдың нақты өзіне – өз азаматына деген жауапкершілігін де көрсетеді». Шын мәнінде, аса мазмұнды, терең мағыналы анықтама-қағидат. Түптеп келгенде, әрбір білім беру мекемесінің, онда еңбек ететін әрбір қызметкер қарекетінің нәтижесі шәкірттеріміздің аталған ерекше мүмкіндіктерін жүзеге асыру арқылы олардың дарынын ашып, шеберлігін, білігін, құзыретін, тәжірибесін қалыптастыру деңгейімен өлшенбек.
Кітаптың автордың өз алғысөзінде жазғанындай «біздің Отанымыз – Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы онжылдықтардағы даңқты тарихын білуге және түсінуге, елімізді мақтан етіп, ел болашағын жасайтын жасампаздар қатарына қосылуға көмектесетініне» сенім мол. Туындының әлемдік және отандық үрдістер мен трендтер туралы мағлұматтарға бай мазмұны, оларға берілген терең де жүйелі талдау, оқырманын жетектеп отыратын әсерлі баяндау тәсілі мен ұғынықты шұрайлы тілі оны әрбір білім-ілімге құмар жастың оқып қана қоймай, тоқуға шақырар жансерігіне айналдырары сөзсіз. Сондықтан да еңбек оқушылар мен студенттерге оқытылатын «Қазіргі заманғы Қазақстан тарихы» курсының оқу құралы ретінде пайдалануға сұранып тұр. Хакім Абай өсиет еткендей: «Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады».
Кітаптың қорытынды беттерінде Елбасы 2017-2050 жылдарға арналған межелерді белгілеп берген. Соның бірі – «ұлттық білім беру деңгейін әлемдік деңгейге көтеру және оны еліміздің бүкіл азаматтарына қолжетімді ету». Біздің университет ұжымының бар қарым-қабілеті осы жауапты да асқаралы міндетті абыроймен орындауға жұмылдырылмақ.
Бауыржан ЕРДЕМБЕКОВ,
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінің ректоры, филология ғылымдарының докторы, профессор
АҚТӨБЕ