Үлкен пәлсафамен астарлағанда, жол – адамзаттың ұлы өмір сапары. «Жол мұраты – жету» болса, тұтас халықтар да, жеке адамдар да мүдделі мақсатына сан асулы шырғалаң жолдардан өтіп барып, сол ұзақ жолда небір қиындық әуселелерін кешіп барып жетпек. Бір сәт Қазақ елінің айырылып қалған аңсарлы тәуелсіздікке көзайым болып қайта қауышқанға дейін қанша тар жол, тайғақ кешуден өткеніне ой жүгіртіп, көзге елестетейікші. Сонда біз қазақ жолының, халық жолының қасиеті мен қасіретін теңдей ұғынар едік. Соған сай салмақтанар едік. Арзан күлкі, артық қылжаңға жол бермес едік.
«Мың шақырымдық алыс жол алғашқы қадамнан басталады» дейді қытайдың қанатты сөзі. «Жол – жүрсе бітеді» деп қайырады қазақ. Ақ тілеулі, кең пейілді халқымыз қашанда ұзақ сапардың басталатын алғашқы қадамына, жол басына айрықша мән берген, соның сәттілігін жақсы ырымға балаған, жақсылыққа жорыған. Қарап тұрсақ, қаз басып, тәй-тәйлап жүріп кетер кішкене баланың тұсауын кесу жоралғысы біздің қазаққа ғана тән, сол періште сәбидің алдағы бүкіл өмір сапарына, ғұмыр жолына сәттілік тілеу емес пе. Сол иір-шиыр бұралаң жолдарда сүрінбеуін, әрбір қадамын нық басуын тілейді.
Иә, адам үшін жолдың ең ұзағы да, ауыры да өмір жолы. Осы жолдың азапқа айналмауы, абыройлы болуы кім-кім үшін де басты мұрат, әрі-беріден соң адамдығына, ар-ожданына сын, қажыр-қайраты мен ақылына серт. Дәл осы арада «Шарлаған жолым жатыр жер бетінде, Көрінер көлеңкесі келбетімде. Қай жерде үзіледі қайран сапар, Түйін боп өмірімнің бір шетінде» деп тебірене толғанған Қасым ақынның жыр жолдарына толқи қосылмасқа шарамыз қайсы?! Мінеки, байқасаңыз, өлең-жырдың да бір өлшемі жол екен-ау. Ендеше, жолдың қадір-қасиетін, біздің күнделікті тыныс-тіршілігімізде қаншалықты қажеттілігін осыдан-ақ біле беріңіз.
Ата қазақтың ең тамаша, қысқа да нұсқа, дәстүрлі ақ тілеуі «Жол болсын!» деген «қазақтың дәл өзіндей қарапайым» сөздермен әдіптеледі. Жол жүретін адамға, алыс жаққа оқуға, қызметке кетіп бара жатқан жастарға ақ жол тілейді. Сол жолдағы қадамы құтты болуын, гүл бітуін тілейді. Бұрынғыдан келе жатқан жол осы. «Жолы болар жігіттің жеңгесі шығар алдынан». Жайсаң да жайдарман жігіттердің жақсы көретін, көбірек айтатын мақалы бұл. «Өзің бір жолы болғыш жігіт екенсің!» деп сүйсінеміз алғыр жігіттерге.
«Жол болсынның» ішінде бәрі бар. Тілек те, ниет те, сәлем де. Қазақтың ата сәлемін де әсіресе ақсақалдар осылай айшықтап жатушы еді, жарықтықтар. Біздің бала кезімізде үлкен кісілер бір-бірімен кездесе қалғанда әуелі «Жол болсын!», «Әлей болсын!» десіп жөн сұрасатын, мал-жанның амандығын білісетін, алдағы сүре әңгімеге осылай бастау жол салатын. Ата-бабадан қалған осы ілтипат, ізеті мол жол-жобаны ұмытып бара жатырмыз ба, қалай өзі?
Жол, жол... Ауыл іргесіндегі орман ішінде жалғыз аяқ жолдар болушы еді. Жалғыз аяқ жолмен өрлеп Қақпақтас деп аталатын шоқы таудың басына шығушы едік. Көз жетер көкжиектерді алғаш солай шолған болатынбыз. Жалғыз аяқ жол сүрлеу, соқпаққа жалғасатын. Ат-арбамен шөп шабуға барғанда айдау жолға түсетінбіз. Ауыл-ауылдардың арасында шаңға көмілген қара жолдар жататын. Бұл қазақ тастақты жолды да, батпақты жолды да, қия жолды да, күрпілдек жолды да көрген. Қазақтың кең даласында не көп, жол көп. Олардың атауы сан түрлі. Қатқақ жол, қабырға жол, бұралаң жол, төте жол. Жайлау жолы... «Бір жол бар алыс, алыс та болса жақын. Бір жол бар жақын, жақын да болса алыс» деген жолға қатысты мағыналы мақалды шығарған да қазақ.
Бұрынғы замандарда Бурабай-Көкшедегі Хан ордасынан қасиетті Түркістанға баратын атақты Абылайдың қара жолы болыпты. Білетін адамдар сол жол сілемдері әлі де бар, бағдарын сызып, картаға түсіруге болады дейді. Хан Кене бастаған ұлт-азаттық көтерілісінің ізімен ізерлей сапарлаған, жаны жәннатта болғыр марқұм Нұрмұханбет Ысқақов деген азамат ағамыз. «Кенесары ханның жорықты жолдарымен» деген тамаша танымдық кітап жазып, бастырып еді. Міне, осындай тарихи жолдар да бүгінгі де кейінгі ұрпақтың көкірек пен көңіл көзінен әсте таса қалмауы керек деп ойлаймыз.
Атасалтымыздың ғибраттылығы сонда, жолы үлкен кісіні артықша сыйлап, төрге отырғызады. Үйге келген қонақтың жолын береді. Көргенді адам жолдан жаңылмайды. «Әкесі тұрғанда баласы сөйлегеннен без, ағасы тұрғанда інісі сөйлегеннен без» дейтін жолымыз да бар. Қазақтың өз жолы, қазақты қазақ етіп тұрған жол. Осы қазақ жолын әсте ұмытпаған абзал.
Баба тарихымызда «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» болған. Әз Тәукенің низамды жолы. Абылайдың ақ жолы, Кенесарының ерлік жолы, Абайдың даналық жолы, Алаш арыстарының азаттық жолы – бәрі де қазақты жарқын болашаққа бастаған құтты жолдар. Тәуелсіздік жолындағы халқымыз, Көк байрақты еліміз өз жолынан мәңгілік таймауын тілейміз.
ҚорғанбекАМАНЖОЛ,
«Егемен Қазақстан»
