Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында өткен Қазақстан ғалымдарының форумы отандық ғылымның, еліміздің ғылыми-техникалық және инновациялық даму болашағын жаңаша ұғынуға мүмкіндік берді. «Біз Тәуелсіздік алғаннан бері ғылымды өркендетуге күш салып келеміз. Елдігімізді дамытуға ғалымдар үлкен үлес қосуда. Олар ғылымды дамытып, жаңа мектептер қалыптастырды. Сондықтан, тәуелсіздік жылдарындағы біздің басты жетістіктеріміздің бірі – ғылыми әлеуетімізді сақтап қалуымыз болды», деді осы жиында сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Ә.Назарбаев.
Өндірісі өркендеген облысымызда ғылымның белсене араласуын күтіп тұрған салалар аз емес. Түсті металлургияның, құрылыс материалдары өнеркәсібінің, ауыл шаруашылығының, мәшине жасау саласының заман талабына сай дамуына ғылым жетістіктерін енгізу Қазақстан экономикасын ырғақты дамытып, әлеуметтік ахуалды онан әрі жақсартуға септігін тигізер еді.
Ел мүддесінен туындаған міндеттерді жүзеге асыру мақсатымен Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті ғылыми-зерттеу, білім беру және инновациялық үдерістердің басын біріктірудің жаңа жолдары мен механизмдерін талдау жасап, іске асыра бастады. Аймақтың және тұтас республика экономикасының маңызды тармағы ретінде жоғары оқу орнын зерттеуші университетке айналдыруды көздейді. Ол үшін барлық алғышарттар бар. Техникалық университеттің ғылым-білім беру қызметі экономиканың базалық салаларымен, үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасымен тығыз байланыста. Университет ірі өнеркәсіп орындарымен ынтымақтастық келісім-шарт аясында әріптестік негізде жұмыс істейді. Білім мен ғылымның «университет – технопарк» ғылыми-білім беру моделін жүзеге асыруда басын біріктірудің жинақталған тамаша тәжірибесі бар. Заманауи талаптарға сай дамыған инновациялық инфрақұрылым жұмыс істеп тұр. Университеттің кампусын жоғары технологиялар аймағына айналдыруды көздеудеміз. Бұл аймақтың жобасымен былтыр күзде өткен Қазақстан мен Ресейдің VII аймақаралық ынтымақтастық форумына қатысқан екі мемлекет басшылары таныстырылған. Ғылыми-инновациялық жаңа нысандар салу мүмкіндігі туып отыр.
Мемлекеттік бағдарламада белгіленген сегіз басым бағыттағы саладан университет өзі шұғылданатын жеті ғылыми-зерттеу бағыты бойынша жұмыс істеуде. Олар: мәшине жасау, аспап жасау және технологиялық үдерістерді автоматтандыру; экономика және Қазақстанның инновациялық дамуы; экологиялық қауіпсіздік, табиғатты тиімді пайдалану мен табиғи ресурстарды барынша өңдеу; ақпараттық-коммуникациялық технологиялар; балама энергетика; нанотехнология мен жаңа материалдар; сәулет және жаңа құрылыс технологиялары.
Бұл шаруада қол жеткен жетістіктеріміз бар. Негізгі мақсатымыз – ғылымды көп қажетсінетін жаңа өндірістер жасау. Олар жаңа құрылыс материалдары мен компоненттері, жылу беретін сорғы қондырғылары, энергоресурстарды есептеудің интеллектуалды картасы бар құралдары, бериллий тотығынан жасалатын қыш бұйымдар, композициялық және қыш материалдары.
Студенттердің инновациялық жобаларын жүзеге асыру аясында биыл алғаш рет «Инновация-2011» жаңа байқауы өткізілді. Конкурсқа студенттерден 50-ден аса инновациялық идея түсті. Байқаудың қорытындысы республика Тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған ғылыми-практикалық конференция қарсаңында қараша айының соңында шығарылды. Алғашқы үш орын алған жүлдегерлер «Алтын Грифон», «Күміс Грифон», «Қола Грифон» медальдарымен және мақтау қағаздарымен марапатталып, гранттар берілді. Бұл жобалардың негізінде университетте үш инновациялық кәсіпорын ашу жоспарлануда. Оларға үш жыл мерзімге «Алтай» технопаркінде өндіріс алаңы беріледі. Бұл «Қазақстанның инновациялық дамуына – жастардың шығармашылығы!» ұранын іске асырудың нақты мысалы болмақ.
Зерттеуші ғалымдар мен студенттердің табысты жұмыс істеуі үшін бізде барлық жағдай бар. Университеттің инновациялық-зерттеу инфрақұрылымы уақыт талабына сай жасақталған. Технопарк пен студенттердің бизнес-инкубаторынан тыс білім ордасында «Іргетас» аймақтық инженерлік зертханасы төңірегіне шоғырланған ғылыми зертханалар мен орталықтар кешені бар. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі Б.Жұмағұлов «Іргетас» зертханасының жұмысымен танысқанда:
– «Іргетас» инженерлік зертханасында атқарылып жатқан жұмыстардың өндірістік кәсіпорындар үшін ерекше маңызы бар. Бүгін ғылым өнеркәсіп кәсіпорындарымен тығыз байланыста және инновациялық құрамдастықта болуы керек, – деген.
Таяуда университет технопаркі мен Ұлттық инвестициялық қор бірлесіп, «Техникалық диагностика, сертификаттау және энергоаудит», «Автомобиль жолдарын пайдалану сенімділігі» атты екі инновациялық бағыттағы зертхананы іске қоспақ.
Университет қызметінің басты бағыттарының бірі халықаралық ынтымақтастық болып табылады. Қазір университет әлемнің 20 елінің елуден астам жоғары оқу орнымен және компанияларымен бірлесе жұмыс істеп келеді.
Біз шетелдік әріптестерімізбен бірқатар бірлескен бағдарламалар мен жобалар бойынша жұмыс атқарып келеміз. Атап айтқанда, Хосео (Корея) университетімен инновациялық кәсіпкерлік, Отто фон Гуэрике университетімен техникалық физика мамандығы бойынша PhD докторантурасы, Миннесота университетімен ақпараттық жүйелер, Ұлыбританияның табиғаттану тарихы мұражайымен геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау, Германияның Клаусталь университетімен металлургия салаларында қоян-қолтық іс атқарудамыз. Сондай-ақ ШҚМТУ Шанхай ынтымақтастық одағы университетінің «IT-технологиясы» мамандығы жөніндегі Қазақстандағы базалық оқу орны болып отыр.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің бастамасымен және қаржылай қолдауымен биыл шетел университеттері мен ғылыми орталықтарының профессорларын, зерттеуші ғалымдарын жұмысқа тарту мүмкіндігіне ие болдық.
Жыл басынан бері университетімізде АҚШ-тың, Германияның, Италияның, Оңтүстік Кореяның, Жапонияның, Ресейдің, Чехияның профессорлары жұмыс істеді.
Тау-кен металлургия факультетінің студенттері мен оқытушылары Акита (Жапония) университеті минералдық және энергетикалық ресурстар саласындағы халықаралық зерттеу және білім беру орталығының ғалымдары Мизуто Тошио, Бешо Масахико, Такахаши Иошиюки және Тахакаши Шимпеидің Жапонияның және басқа елдердің кен орындары құрамының ерекшеліктері туралы дәрістерін қызыға тыңдады. Геодезия, жерге орналастыру және кадастр кафедрасының студенттері мен магистранттары, жас ұстаздары Штутгарт техникалық университетінің қолданбалы геодезия институтынан доктор Мартин Мецнердің дәрістеріне қатысты.
Шетелдердің жетекші ЖОО мен ғылыми орталықтарының интеллектуалдық пәрменіне кең жол ашылуы өзіміздің ғалымдарымыздың да өрісін кеңейтуге игі әсер етеді. Халықаралық «Цифрлық жер» қоғамының вице-президенті, халықаралық картографиялық ассоциациясының экс-президенті, ғылым докторы, профессор Милан Конечны (Чехия) цифрлық картография және жер кадастры көп мақсатты автоматтандырылған ақпараттық жер жүйесі пәндері бойынша оқыған дәрістерінің бергені мол болды. Оның дәрісіне Төтенше жағдайлар министрлігі Шығыс Қазақстан департаментінің қызметкерлері қатысып, дағдарыс жағдайларында ақпараттық технологияларды пайдалану жайында жақсы мағлұмат алды.
Флоренция университетінің профессоры, ғылым докторы Клаудио Борри техникалық бағыттағы білім беру бағдарламаларын аккредиттеу тақырыбына оқыған дәрісін аудитория жылы қабылдады. Америкалық ғалым көшелер мен үйлер салудағы жаңалықтарды көрсете отырып, бірнеше сабақ өткізді. Үстіміздегі оқу семестрінде Корея университетінің профессоры, Оңтүстік Корея ІТ-қоғамының президенті Чангдок Юнг ІТ-қоғамы туралы түсініктер жүйесіндегі өзгерістер туралы, ал америкалық доктор, профессор Янг Кьюн Ким АҚШ-тағы өткізгішсіз технологияларды өнеркәсіптік зерттеу тәжірибесі, Сан Паоло (Бразилия) университетінің профессоры Хосе Роберто жоғары жылдамдықтағы есептеу желілері, трафикті модельдеу жөнінде дәрістер оқып, практикалық сабақтар жүргізеді.
Жаһандану заманында өмір сүріп отырғандықтан, білім беру саласында өз қазаныңда ғана қайнай беру аздық етеді. Әрине, өзіміздің профессорлар мен оқытушылардың күшімен де шәкірт тәрбиелеп, диплом беруге болады. Бірақ әлемдегі үдерісті аңдамау, шетел ғалымдарының тәжірибесіне сүйенбеу дипломымыздың әлемдік бәсекеде осалдық танытуына әкеп соғады. Ал шеттен лектор шақырғанның жөні осы екен деп, кез келген профессорға да шақыру жібермейміз. Шетелден келетін әрбір ғалымның өз саласында әлемдегі алатын орнын анықтаймыз, ол туралы жан-жақты мағлұмат алып барып, ШҚМТУ-да сабақ беруін өтінеміз. Олардың дәрістеріне, өткізген тәжірибелік сабақтарына да талдау жасап, өз бағамызды береміз. Біздің басты талабымыз – әрбір шетелдік ғалым университетімізде оқыған лекцияларымен, практикалық сабақтарымен, оқулықтар шығаруға үлесімен, оқытушыларымызға ұсынған жаңалығымен із қалдыруы керек. Біз осындай биік талаптар қойып қана мемлекет беріп отырған қаржының қайтарымын аламыз. Декандар, кафедра меңгерушілері шетелдік әріптестерінің қызметіне жоғары жауапкершілікпен қарауының бір сыры осында.
Білім сапасын жақсартуда, іргелі ғылымды дамытуда жоғары оқу орындарының тәжірибе алмасуының, бір-бірінің жетістіктерін көзбен көруінің де рөлі зор. Үстіміздегі жылдың көктемінде облыс делегациясы Баварияның астанасына сапары кезінде біз Мюнхен техникалық университетінің басшылығымен келіссөз жүргізіп, әріптес екі жоғары оқу орнының ынтымақтастығын кеңейту жөнінде шешім қабылдағанбыз. Соның нәтижесінде мюнхендік профессорлар Вернер Ланг, доктор Герхард Хаусладен, доктор Йоханс Жунгвирт ШҚМТУ-да жұмыс істеп жүр.
Таяуда бавариялықтардың Шығыс Қазақстан облысына жауап сапары кезінде Баварияның Федерация және Еуропа істері жөніндегі мемлекеттік министрі Эмилия Мюллер ханым екі аймақтың ынтымақтастығының орталық буыны Мюнхен мен Шығыс Қазақстан техникалық университеттері екенін атап көрсетті.
Д. Серікбаев атындағы ШҚМТУ және жапондық ғалымдардың ынтымақтасуы «Іргетас» аймақтық инженерлік зертхана жасақталған кезде басталған. Алғашқыда жоғары дәлдіктегі зертхана қондырғыларын шығаратын атақты «Gеоl» фирмасы «Іргетасқа» осы заманғы электрондық микроскоптар, рентген дифрактометр және басқа қондырғылар әкеліп, орнатқан. Мамандарымызды бұл аспаптарда жұмыс істеуге үйретті. Соның нәтижесінде ШҚМТУ ғалымдары қысқа мерзімде алтынның наноматериалдарын, полиметалдар, сирек металдар, материалтануды зерттеу саласында тамаша нәтижелерге жетті.
Үстіміздегі жылы Акита университетінің делегациясы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетіне арнайы сапармен келген. Жапондық профессорлар ЖОО-ның оқытушылар және студенттерімен кездесіп, сапар қорытындысында екі жақ академиялық ұтқырлық, ғылым саласындағы ынтымақтастықты дамыту жөнінде меморандумға қол қойған.
Құрамында геология және тау-кен ісі кафедрасының меңгерушісі М.Мизерная, химия және түсті металлургия кафедрасының меңгерушісі Н.Куленова бар ШҚМТУ делегациясы Акита университетіне барып қайтты. Сапар мақсаты – ынтымақтастықтың перспективалы бағыттарын жалғастыру, оқытушылар мен студенттер арасындағы мәдени, білім беру және кәсіби өзара іс-қимылды одан әрі дамыту. Тараптар өзара мүдделі академиялық ұтқырлық, ғылыми-зерттеу ісіндегі ынтымақтастық, студенттер мен мамандарды оқыту бұған дейінгіден әлдеқайда қызу жүргізілуін қалайтынын білдірді.
Біз Токиода «Интерактив-Корпорейшн» компаниясының жетекші өкілдерімен өткен жиынға қатысып, ШҚМТУ-дың «Іргетас» инженерлік зертханасын заманауи қондырғылармен жасақтау мәселесін талқыладық, біздің мамандарымызды «Geol» фирмасының жоғары дәлдіктегі қондырғыларында жұмыс істеуге Жапонияда баулу мәселесі шешілді.
Біздер оқу орнымен танысқан соң, жапондық студенттер мен әріптестеріміздің алдында дәрістер оқыдық. Мен ШҚМТУ жайында жан-жақты мағлұмат беріп, «Тұтқыр сығылмайтын сұйықтың қозғалысын сипаттайтын Навье-Стокс теңдеулерін сандық шешу» деген тақырыпта дәріс оқыдым. Шетелдік әріптестерім бірқатар сұрақтар қойып, өткен ғасыр мен бүгінгі күндердің проблемасына айналған есепке қызығушылық танытты. Осы теңдеумен цунами қозғалысын сипаттауға болатынын атап өтті. Сондай-ақ М.Мизернаяның Орталық Азияның қатпарлы белдеулері құрылымындағы Үлкен Алтайдың геотектоникалық позициясы, Н.Куленованың ынтымақтастықтың болашағы туралы дәрістері де тартымды шықты. Қазір Акита университетінде біздің магистранттарымыз Арман Қожамбердинов пен Данияр Елғазинов оқып жүр.
Біздің делегация тарапынан Кенді Алтай мен Куроко (Жапония) полиметалл кен орындарының заттық құрамы мен геологиялық-құрылымдық ерекшеліктерін зерттеп, салыстыру; кремний өнімі өндірісі үшін өте таза концентраттар алу мақсатымен Шығыс Қазақстан мен Жапониядағы кварц және кремний кен орындарын зерттеу; көміртотықты кен орындарының заттық құрамын зерттеу; литий-бериллий минералдық шикізатының әрқилы типтерін өңдеудің перспективалы әдістерін жасау; литий мен бериллийдің жоғары сортты қосындыларын алудың тәсілдерін жасау, төмен сортты минералдық және техногендік шикізаттан мыс айырудың технологиясын жасау жөнінде ұсыныстар енгізілді. Акита университетінің президенті Нобору Иошимурамен білім беру және ғылыми әріптестік аясында қосымша келісім қабылданды.
Біз оқу мен тәрбиені ұштастыра жүргізгенде ғана сегіз қырлы, бір сырлы маман әзірлей алатынымызды естен шығармаймыз. Уақыт бізден жаңа әлеуметтік-тәрбие бағдарламасын талап етеді. Университетте студенттердің өзін-өзі басқаруы дамуда, кадр саясаты бүгінгі күннің ерекшеліктеріне сай жүргізілуде, моральдық және материалдық ынталандыру механизмі жетілдіріліп, шәкірттер мен жас ғалымдардың баспана мәселесі шешілуде.
«Қазақстан Республикасының 20 жылдығына – 20 жарқын іс ұраны» аясында биылғы 1 қыркүйекте 220 орындық студенттер үйі ашылды. Алдағы жылы 500 орындық студенттер жатақханасының құрылысын бастауды жоспарлап отырмыз.
Отандық және шетелдік компаниялардың біздің түлектерімізге деген сұранысы жыл сайын артып келеді. Түлектеріміздің 95 пайызы жұмысқа орналасатыны көп нәрсені аңғартса керек.
Шығыстағы техникалық білімнің қарашаңырағы – Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті ұжымы алдағы міндеттердің аса жауапты екенін есте ұстай отырып, заман талабына сай маман даярлауда жарты ғасырлық тәжірибесін, ғылымның жаңалықтарын оңтайлы пайдалану арқылы инженер кадрларын оқыту сапасын арттырып, отандық ғылымды одан әрі дамытуға үлес қоса береді.
Нұрлан ТЕМІРБЕКОВ, Д.Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінің ректоры, ҚР Ұлттық инженерлік академиясының академигі.
