Облыс орталығы мәртебесін иемденген күмбезді шаһардың кемел келешегін ойлаған Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Мен Түркістанға келген сайын ерекше тебіренемін. Мұнда исі қазақтың хандары мен сұлтандары, батагөй билері, батыр, бағландары мəңгіге тыныс тапқан. Бабаларымыздың аруағы баршамызды желеп-жебеп жүрсін дегім келеді» – деген ерекше толғанысын арнады. Қадір тұтқан Елбасына деген елдің ыстық ықыласындай мамыра-жай күй кешкен қаланың тайлы-тұяғы қалмастан бұл күні «Әзірет Сұлтан» кесенесінің маңынан табылды.
Былтыр ғана түркі әлемінің мәдени астанасы атанған Түркістандағы Елбасының жұмыс кестесі әдеттегінше жаңа қаланың орналасу жоспарынан, «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің аумағында орналасқан Қожа Ахмет Ясауи мавзолейін аралап көруден басталды.
Осында Мемлекет басшысына Түркістанның тарихи-мәдени орталығын қайта жаңғыртуға байланысты «Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің даму жоспары таныстырылды. Жоспарға сәйкес, танымдық және рухани туризм үшін қолайлы жағдай жасау көзделген. Осыған орай, әрбір турист музей аумағында орналасқан тарихи және айтулы орындарды аралап көруге мүмкіндік тумақ.
Алғашқы кезекте Түркістанның ежелгі қоныстарының бірі – Күлтөбе қаласы қайта жаңғыртылатын болады. Әбілмәмбет және Тәуке хандардың ордалары мен резиденциялары ортағасырлық мешітімен бірге және басқа да бірқатар нысан толық қайта қалпына келтірілмек.
Халқымыздың рухани қазынасы саналатын, ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мәдени мұра тізіміне енген «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі – тек қазақ ұлтының ғана емес, әлем мәдениетіне үлес қосушы жәдігерлер санатында. Бұл – Қазақстан мен Орталық Азия аймағы үшін ғана емес, бүкіл әлем қауымдастығы үшін маңызы зор мәдени-тарихи нысан екендігінің бірден-бір айғағы.
Мемлекет басшысының биылғы «Төртінші өндірістік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауы – бұған дейінгі жарияланған Жолдаулардың заңды жалғасы, идеясы терең, сабақтастық қағидаттарын ұстанған өзекті құжат. Осы орайда «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі Елбасының жыл сайынғы Жолдауларында көрсетілген міндеттерді жүзеге асыруға қаншалықты өзіндік үлесін қосуда деген сауал мазалайтыны ақиқат. Мәселен, Жолдауда айтылған 10 бағыттың бірінде сөз болған жаңа технологияларды жұмыс барысында енгізуге сай музей аумағында орналасқан барлық ескерткіштерге штрих-кодтар (QR-код) қойылды. Келуші туристер осы штрих-код арқылы ескерткіш туралы мағлұматтармен үш тілде мағлұмат ала алады. Демек, мұнда аяқ басушылар Қожа Ахмет Ясауи кесенесімен қоса, Рәбия Сұлтан бегім, Есім хан, Гауһар ана, «Үкаша ата» мазарын, Қылует жерасты мешіті мен шығыс моншасы және көне Сауран қалашығының тарихымен етене танысады. Одан соң, «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі құрамына кіретін ескерткіштер бойынша 3D-тур виртуалды жобасы әзірленіп, іске қосылғанын да айта кеткен жөн. Бұл туристерге әлемнің қай түкпірінде болмасын, ғаламтор арқылы қорық-музей сайтынан 3D-тур арқылы қорық-музей ескерткіштері туралы толықтай ақпарат алуға, музейдің ішіндегі жәдігерлер, архитектуралық құрылымдарымен кең танысуға мүмкіндік бар. Сондай-ақ қорық-музейге жерленген хандар мен сұлтандар, батырлар мен билер тізімінің электронды нұсқасы әзірленді. Оған ақпараттық киоск орнату арқылы қол жеткізіліп отыр. Енді азаматтардың осы тізімге, сондай-ақ жерленген тұлғаларға қатысты қандай да бір ұсынысы болып жатса, оны компьютер арқылы түзету оңайға соқпақ. Мұнда сондай-ақ осы ақпараттық киоскіге жерленген игі жақсылардың қысқаша өмірбаяны, олардың тарихтағы алған орны, басқа да тиісті ақпарат енгізілді. Сонымен қатар келушілерді қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету үшін «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің кеңсе ғимаратының қабырғасына және билет сататын кассаға «жүгіртпе жол» орнатылды. Қазіргі таңда «жүгіртпе жол» арқылы қорық-музейдің жұмыс кестесі, өткізілетін іс-шаралар туралы келушілер толықтай мағлұмат ала алады.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласына орай «Қожа Ахмет Ясауидің 70 хикметі» кітабы латын әліпбиіне және орыс тіліне аударылып, жақын арада баспадан шықты. Сонымен қатар қорық-музейдің 40 жылдығына орай «100 аңыз», «Әзірет Сұлтан» қорық-музейіне 40 жыл» және «Түркістан жазирасының қыш ыдыстары» атты жаңа альбом-кітаптары жарық көрді.
«Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің жылдық жоспарына сәйкес жыл басынан бері музейде түрлі кездесулер, салтанатты мәдени іс-шаралар, дөңгелек үстел, конференция, көрмелер ұйымдастырылып келеді. «2018 жылғы «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі» қызметкерлерінің 2050 жылғы әріптестеріне жазған «аманат хат» капсуласын салтанатты түрде орнату рәсімі өткізілді.
Биыл «Әзірет Сұлтан» қорық-музейі 50-ге жуық көрме өткізді. Дегенмен, көрмелердің ең негізгісі мамыр айында өтті. Негізгі деп айтардай бар, қорық-музей өз тарихында алғаш рет шет мемлекетте көрмелер ұйымдастырды. Атап айтатын болсам, Түркия мемлекетінің Кастамону, Анкара, Бурса қалаларында «Ясауи мұралары және Түркістан» тақырыбында көрме ұйымдастырылды. Маңызды бастаманың басты мақсаты – шетелдіктерге елімізді, мәдениетімізді таныту. Таныта отырып туристер санын арттыру болып табылады.
Алдағы уақытта осы қазан айының 18-20 аралығында Қазақстан Республикасының елордасы – Астана қаласының 20 жылдығына және «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің 40 жылдығына орай «Ұлы Жібек жолы бойындағы ортағасырлық қалалар» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясын өткізуді жоспарлап отырмыз. Конференцияға отандық және шетелден келетін ғалымдар қатысатын болады.
«Әзірет Сұлтан» қорық-музейі археологиялық қазба-зерттеу жұмыстарын жүргізу лицензиясына ие болған бірден-бір ұжым есебінде, биыл қорық музейдің археологтары Түркістан қаласынан солтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде, Жаңақорған өзенінің жағалауында орналасқан Мергентөбе жерінде археологиялық қазба жұмыстарын бастады. Қазба нәтижесінде ежелгі обалар орны анықталды. Археолог мамандардың айтуынша, сыртқы тұрпаты ерекше бұл ескерткіштер өткен дәуірлерден өте құнды ақпараттар берді деп батыл айтуға тұрарлық.
Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасының «Қазақстанның киелі жерлері географиясы» жобасы бойынша «Қасиетті Қазақстан» орталығымен 100 киелі жердің республикалық тізімі жасалынғаны белгілі. Бұл тізімге «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің бірқатар нысаны енді. Олардың ішінде Қожа Ахмет Ясауи, Рәбия Сұлтан бегім, Есім хан кесенелері мен Қылует жерасты мешіті, Күлтөбе, Жылаған ата, Үкаша ата мазары мен құдығы, Гауһар ана кесенесі, Сауран қалашықтары бар. Сондай-ақ осы тізімге Қожа Ахмет Ясауидің анасы Қарашаш ана мен әкесі Ибраһим атаның мазарлары да енгенін айтқым келеді. Ендігі басты міндет – киелі жерлерімізді кеңінен насихаттап, туристерді тарту. «Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы аясында Ұлытау төріндегі жәдігерлер кешенін, Қожа Ахмет Ясауи музейін, Тараздың ежелгі ескерткіштерін, Бекет ата кесенесін, Алтайдағы көне қорымдар мен Жетісудың киелі мекендерін және басқа да жерлерді өзара сабақтастыра отырып, ұлт жадында біртұтас кешен қалыптастыру үшін көшпелі көрме, экспедиция ұйымдастыруды көздеп отырмыз.
Нұрболат АХМЕТЖАНОВ,
«Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейінің директоры
