Қазақстанның спортшылары Олимпия ойындарындағы өздерінің алғашқы медалін дәл осы жеңіл атлеттер сайысында жеңіп алғанын көзі қарақты көрермендер жақсы біледі. Сонау 1960 жылы Римде алауы тұтанған ғаламдық доданың 4х100 эстафеталық сайысында құрамында Ғұсман Қосановтай қазақтың серке ұлы бар КСРО құрамасы тек немістерден ғана қалып қойып, күміс медальді еншіледі.
Негізі, Ғұсман Қосановтан да бұрын төртжылдықтың басты додасында жүлде алған жерлестеріміз бар. Олар – Владимир Сухарев пен Анатолий Самоцветов. Сухарев 1952 жылы Хельсинки мен 1956 жылы Мельбурнде өткен Олимпиаданың қысқа қашықтықтағы эстафеталық сайысында күміс жүлдені иеленді. Сол кездері Мәскеуде тұрғанымен, оның туып-өскен жері – Жамбыл облысының Қордай ауданы. Жасыл құрлықта балға лақтырудан қола жүлдеге қол созған Самоцветов Сарқан ауданының Қарғалы ауылында дүниеге келіп, Талдықорған қаласында оқып жүрген кезінде кәсіби спортшы ретінде қалыптасты. Сондықтан олар да бізге бөтен емес.
50 шақырымдық спорттық жүрісте Вениамин Солдатенко (1972 жыл, Мюнхен, күміс), желаяқтардың эстафеталық сайысында Николай Колесников (1976 жыл, Монреаль, қола), Владимир Муравьев (1980 жыл, Мәскеу, алтын. 1988 жыл, Сеул, алтын), Виталий Савин (1988 жыл, Сеул, алтын), диск лақтырушы Татьяна Лесовая (1980 жыл, Мәскеу, қола), сырықпен секіруші Григорий Егоров (1988 жыл, Сеул, қола) сынды саңлақтарымыз әр жылдары алауы тұтанған Олимпия ойындарында жеңіс тұғырына көтерілді.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңге тоқталсақ, 2000 жылы Сиднейде 100 метрге кедергілер арқылы жүгірген Ольга Шишигина алтыннан алқа тағынса, 2004 жылы Афиныда онсайысшы Дмитрий Карпов қола медальді иеленді. Ал үш қарғып секіруші Ольга Рыпакова айтулы жарыста үш рет жеңіс тұғырына көтерілді. Атап айтсақ, 2008 жылы Бейжіңде жүлде алған қос спортшы допинг қолданғаны үшін жарыстан шеттетіліп, күміс жүлде жерлесімізге бұйырды. 2012 жылы Лондонда Ольга алтын алса, 2016 жылы Рио де Жанейрода қола медальді мойнына ілді.
Әлем чемпионатына келер болсақ, 1983-1991 жылдар аралығында айтулы жарыс үш мәрте ұйымдастырылды. 1983 жылы Хельсинкиде тұсауы кесілген бәсекеде Кеңестер Одағы құрамында өнер көрсеткен қарағандылық желаяқ Владимир Муравьев эстафетада қола медальді иеленді. Келесі жарыс 1987 жылы Римде өтті. Бұл жолы Одақтың желаяқтары тек америкалықтардан ғана қалып қойып, күміс медальді еншіледі. Сол команданың сапында біздің Владимир Муравьев те өнер көрсетті. Сондай-ақ қызылжарлық марафоншы Зоя Иванова күміс алса, үш қарғып секіруде шымкенттік Олег Сакиркин қолаға қол созды.
Қазақстан дербес команда ретінде әлемдік додаға 13 мәрте қатысып, 8 рет жүлделі орынды иеленді. Атап айтсақ, 1993 жылы Штутгарттағы сырықпен секіру сайысында Григорий Егоров күміс медальді еншіледі. 1995 жылы Гетеборгта 100 метрге кедергілер арқылы жүгірген Ольга Шишигина күміс алса, 2001 жылы Эдмонтонда қолаға қол созды. 2003 және 2007 жылдары Сен-Дени мен Осакадағы онсайысшылардың сайысында Дмитрий Карпов үшінші тұғырға табан тіреді. Үш қарғып секіруші Ольга Рыпакова 2011 жылы Тэгуде екінші сатыға табан тіресе, 2015 және 2017 жылдары Бейжің мен Лондонда жалауы желбіреген жарыстарды үшінші орынмен қорытындылады.
Соңғы үш Олимпия ойындарының нәтижелеріне зер салсақ, мынадай көріністің куәсі боламыз. 2008 жылы Бейжіңдегі доданың жеңіл атлеттер сайысында үздік бестікті мына командалар құрады:
1. АҚШ (7 алтын+9 күміс+7 қола)
2. Ресей (6+5+7)
3. Кения (6+4+4),
4. Ямайка (6+3+2)
5. Эфиопия (4+1+2)
Соның нәтижесінде Қытай еліндегі жарыстың жалпы командалық есебінде жоғарыда аталған командалар мынадай орындарға жайғасты: АҚШ – 2, Ресей – 3, Кения – 13, Ямайка – 14 және Эфиопия – 18.
2012 жылы Лондонда алауы тұтанған Олимпия ойындарының жеңіл атлеттер бәсекесіндегі үздік бес команда мыналар:
1. АҚШ (9+12+7)
2. Ресей (6+3+5)
3. Ямайка (4+4+4)
4. Ұлыбритания (4+1+1)
5. Эфиопия (3+1+3)
Ұлыбритания астанасында өткен Олимпиаданың жалпы есебінде бұл командалар мынадай орындарға жайғасты: АҚШ-1, Ұлыбритания – 3, Ресей – 4, Ямайка – 18 және Эфиопия – 23.
2016 жылы Рио де Жанейродағы жеңіл атлеттер сайысында мына командалар алдыңғы лектен көрінді:
1. АҚШ (13+10+9)
2. Кения (6+6+1)
3. Ямайка (6+3+2)
4. Қытай (2+2+2)
5. ОАР (2+2+0)
Бразилияда өткен Олимпия ойындарының жалпы есебінде айтулы командалар мынадай орындарды олжалады: АҚШ – 1, Қытай – 3, Кения – 15, Ямайка – 16 және ОАР – 30.
Міне, жоғарыдағы көрсетілген деректерден көп жайтты аңғаруға болады. Яғни, жеңіл атлеттер сайысында табысты өнер көрсеткен командалардың жалпы командалық есепте барынша жоғары орындардың бірін иеленуге мүмкіндіктері зор. Олай болса, Қазақстанда да осы спорт түрін дамытуға барынша күш салу қажет. Жасыратыны жоқ, бүгінгі таңда біздің елде әлемдік деңгейдегі жарыстарда жүлде алуға күш-жігері жетіп жүрген жалғыз ғана «спорт падишасының» өкілі бар. Ол – Ольга Рыпакова. Егер үстіміздегі жылдың 30 қарашасында 34 жасқа толғалы отырған Шығыс Қазақстан облысының тумасы үлкен спорттан қол үзген жағдайда оның орнын басатын лайықты ізбасарлар көрінбейді. Иә, халықаралық жарыстарда жүлде алып жүрген Виктория Зябкина, Элина Михина, Ольга Сафронова сынды жеңіл атлеттердің аяқ алысы жаман емес. Алайда олар тек құрлықтық деңгейдегі додаларда ғана жүлде алумен шектелуде. Тіптен, биыл Джакартада өткен Азия ойындарында өнер көрсеткен бір топ отандық жеңіл атлеттер арасынан жалғыз Ольга Рыпакова ғана алтыннан алқа тағынды. Ал өзге мықтыларымыз күміс немесе қола медальді қанағат тұтты. Осы жайттың өзі Қазақстанда осы спорт түрінің даму барысы әлі де дұрыс жолға қойылмағанын аңғартса керек.
Ғалым СҮЛЕЙМЕН,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ