Бұл жерлерде балық өсіру мен балық аулауды қарқынды дамытуға қолайлы жағдайлар бар. Кеңес Одағы тұсында республикада арнайы балық шаруашылығы министрлігі құрылып, жүйелі мемлекеттік саясат қалыптасқан болатын. Балық аулау мен балық өнімдері өндірісінің жалпы көлемі кей жылдары 111 мың тоннадан асты. Мыңдаған адамдар осы салада тұрақты жұмыспен қамтылып, табысты еңбек етті.
Қазір балық шаруашылығының осы мүмкіндігі толық пайдаланылмауда. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап экономиканың жетекші саласы болған балық шаруашылығына жете көңіл бөлінбегендіктен құлдырауға ұшырады және әлі де осы жағдайдан шыға алмауда. Мұның негізгі себебі балық дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану жөніндегі мемлекеттік саясатты белгілейтін бағдарламаның болмауы деп есептейміз. Балық шаруашылығын дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы саланың қалыптасуына белгілі бір деңгейде қозғау салғанымен, жалғасын таппады. 2007-2015 жылдарға жоспарланған балық шаруашылығын дамытудың тұжырымдамасы да толық іске аспай, Үкімет қаулысымен мерзімінен бұрын күші жойылды.
Балық шаруашылығын мемлекеттік басқару функцияларын жүзеге асыруда тұрақтылық жоқ. Осы салаға жауапты мемлекеттік орган ретінде 2003 жылы құрылған Балық шаруашылығы комитеті бірнеше рет бір министрліктен екінші министрлікке ауыстырылды, қайта-қайта құрылымдық өзгерістерге ұшырады, соңында мүлдем таратылып жіберілді. Тәжірибелі, білімді мамандар корпусы жоғалды. Салаға керек мамандарды дайындайтын мамандандырылған арнаулы оқу орындары жабылып қалды. Осының себебінен өзіндік ерекшелігі көп балық саласына қажет мамандар жетіспейді.
Нормативтік құқықтық актілерді дайындау мен қабылдауға байланысты да түйінді мәселелер бар. Балықтарды пайдалану орындары мен мерзімдерін белгілеу кезінде су айдындарының және олар орналасқан жерлердің табиғи ерекшеліктері ескерілмейді. Бұл балық шаруашылығы су айдындарын бассейндік принциппен топтастыру кезінде су бөліністері бөлек өзендерді бірге қосуға себеп болуда. Ресей Федерациясымен шекаралас Қиғаш өзені – Еділ өзенінің саласы. Бірақ оны Жайық – Каспий бассейніне қосқан. Екі өзеннің ерекшеліктерін есепке алмау негізсіз шектеулер мен балық аулаушылар үшін қолайсыз жағдай туғызып отыр.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес балықты алып қою лимиті ағымдағы жылдың 15 ақпанынан келесі жылдың 15 ақпанына дейінгі кезеңге, бір жылға беріледі. Лимит жыл сайын қаралып бекітілетіндіктен балық бизнесіндегі кәсіпкерлер ұзақ мерзімді жоспар құрып, инвестиция салуға құлықты емес. Сонымен бірге уақыттың тығыздығынан лимит бөлу туралы нормативтік акт көп жағдайда мерзімінен кешігіп шығады. Бұл балықшылардың көктемгі маусымда бір айға дейін мерзімдерін жоғалтып, зиянға ұшыратады, лимит те толық игерілмейді.
Балық қорын қорғау пәрменді және тиімді іс-шаралар кешенін қажет етеді. Балық өсімін молайту, пайдалану, заңсыз балық аулаудың алдын алу, су объектілерін, балық шаруашылық мелиорациялау жұмыстарын толық қаржыландыру қажет.
Соңғы жылдары Кіші Арал теңізінің қалпына келуіне байланысты балық шаруашылығы жақсы қарқынмен дамуда. Бірақ Көкарал су тоспасының балық өткізбейтін құрылғы мен балық өрлейтін жолдарының болмауы жыл сайын бірнеше мың тонна балықтың қырылуына әкеліп соқтыруда.
Осыған қатысты Үкіметке бірқатар ұсыныс жасап отырмыз. Атап айтар болсақ, балық шаруашылығын дамыту, балықтың түрлерін сақтап көбейту және балық қорын ұтымды пайдалануды тиімді іске асыру үшін арнайы салалық бағдарлама қабылдау керек. Тағы бір өзекті мәселе – балық шаруашылығына жауапты дербес орталық мемлекеттік орган құру. Балық шаруашылығына қатысты нормативтік құқықтық базаны жетілдіру де көкейкесті. Сонымен қатар, балық өңдеуші кәсіпорындарға, балық өсірумен айналысатын шаруашылықтарға мемлекеттік қолдау көрсету де назардан тыс қалмаса екен деген тілек бар.
Сәрсенбай ЕҢСЕГЕНОВ,
Сенат депутаты
