Өткен ғасыр басында алашшыл ақын Сұлтанмахмұт Торайғыровтың «Алаш туы астында, күн сөнгенше сөнбейміз!» дейтін жалынды жырын тақырып етіп алған туындының бас кеңесшісі танымал ғалым Мәмбет Қойгелді болса, фильм режиссері – Ерген Тоқмұрзин. Ал деректі шығарманың сценарий авторы және оқиғалар тізбегіне жан бітіріп, өткен тарихты тәпсірлеп жеткізуші журналист – Болат Мүрсәлім.
Тарихи, саяси, әлеуметтік құндылықтардың ара жігін аша түсу үшін фильмді түсірушілер Алаш қайраткерлерінің ізі қалған Семейдегі «Алаш қаласы» аумағында, Мәскеудегі Кремль, Санкт-Петербургтегі Дума отырыстары өткен Таврия сарайында, Смольныйда, қазақ зиялылары көптеп білім алған Петербор және Қазан университеттерінде, Уфадағы Мемлекеттік мәжіліс өткен бұрынғы «Сібір» қонақүйінде түсіру жұмыстарын жүргізіпті.
Барлығы 52 минуттан тұратын деректі фильм: «Оян, қазақ!», «Жарияланбаған автономия» және «Қатерлі өткел» атты үш бөлімнен құралған. Әр бөлімнің өзіндік жүгі бар. Фильм авторлары «Алаш қайраткерлері неге тәуелсіздікті емес, автономияны таңдады? Алаш әскері қалай құрылды? Алаш автономиясы құрылды ма, жоқ па?» деген сияқты сұрақтарға жауап іздейді. Соңғы «Қатерлі өткел» бөлімінде Алаш қайраткерлерінің қазақ шекарасын шегендеуі, Голощекин қырғыны, сталиндік репрессия сияқты оқиғалар назарға алынады.
Сөз аяғын алаштанушы ғалым М.Қойгелдінің «Алаш идеясы – тәуелсіздік мыңжылдықтар бойы жасай беретін болса, онда ең соңғы қазақ өлгенше бірге болатын мәңгілік идея» деген пайымымен түйіндегенді жөн көрдік.
Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
