«Жылқышы – мәртебелі мамандық» деп бастасақ, мақаламыз сонау кеңес кезеңінің сарынына ұқсап кететін сияқты. Бірақ белгілі атбегі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, «Ұлттық тағам» өндірістік кооперативінің жетекшісі Алтай Зинуллин мұны шын көңілімен айтады. Жоғарыдағы жобаны ұсынып, дәстүрлі қазақ жылқышыларын дайындауға мұрындық болып отырған да өзі.
Бір қызығы, Алтай ағамыздың айтуынша, жоғарыдағы ақылы курсқа оқуға ынта білдірушілер қатаң іріктеуден өтпек. Мәселен, болашақ жылқышының арақ ішуіне, темекі тартуына, малға қол көтеруіне, боғауыз айтуына қатаң тыйым салынады.
– Аға-ау, мұныңыз заңға томпақ емес пе? Шылым шегетіндердің арасында да жақсы адамдар бар ғой, – деймін әзілге шаптырып.
Тезек технологы
Сонымен Орал жоғары аграрлы техникалық колледжінде қандай мамандар дайындалады?
– Біз алғашқы курсты колледждің ветеринария, зоотехника бағытында оқып бітіргелі жатқан 4-курс студенттерімен бастасақ деген ниеттеміз. Әрине таңдау олардың өзінен болуы тиіс. Колледж жанындағы ресурстық орталық тарапынан ашылғалы отырған алты айлық курстың оқу құны – 30 мың теңге. Қазір біз үшжақты келісімшарт әзірлеп, оқу жоспарын құрып жатырмыз. «Жайылыс алқаптарын қалпына келтіруші», «Жайылыс алқаптарының маршрутын жасаушы», «Жайылыс алқаптарының экологиялық жағдайын қадағалаушы», «Жайылыс алқаптарын тиімді пайдаланушы» секілді мамандарды да даярлауға дайынбыз. Курс соңында бітірушіге мемлекеттік үлгідегі сертификат беріледі, – дейді колледж директорының оқу-өндірістік жұмысы бойынша орынбасары Бауыржан Ысқақов.
Бауыржан Балтабайұлының «шартқа қол қоюшы үш жақ» деп отырғаны – Орал жоғары аграрлы техникалық колледжі, Алтай Зинуллин басқаратын «Ұлттық тағам» өндірістік кооперативі және осы мамандарды қажетсініп, жұмысқа шақырып отырған шаруа қожалығы. Курс құнын, яғни 30 мың теңгені де осы шаруа қожалығы төлейді. Курста оқушы сабақтың алғашқы күнінен-ақ тұрақты қызметке орналасты деуге болады. Өйткені оқушы курсқа әу бастан-ақ шаруа қожалығының жолдамасымен келеді. Курстың практикалық кезеңінде оқушының жатын орны мен тамағы, тіпті еңбекақысы қожалық есебінен болады. Сондықтан келісімшартта курс аяқталған соң жас маманның осы шаруашылыққа міндетті түрде келуі анық көрсетілген. Яғни, оқып алып жұмыс таппай сенделіп жүру деген болмайды.
– Алтай аға, басқасы басқа, «тезек технологы» дегенде кішкене асырып айтып жіберген жоқсыз ба? – деймін көңілдегі күмәнімді білдіріп.
– Айтсам сенбейсіз-ау, Ресей Федерациясында жылқы тезегінен жасалған органикалық қиыршықтың 1 килограмы – 350-400 рубль тұрады. Біздің ақшаға шаққанда 1,5-2 мың теңге шығады. Жылқы тезегін, оның аяғының астында тапталған шөп-шаламын арнайы өңдеп, гельменттер мен паразиттері өлуі үшін 60 градусқа дейін қыздырып, сосын гранул-қиыршыққа айналдырады. Міне, осы қиыршық бау-бақша шаруашылығына, тіпті мал жайылымын тыңайтуға таптырмайтын тыңайтқыш. Оның ылғал сақтағыштығы керемет, құрамындағы табиғи калий мен кальций топырақ қабатын тыңайтып, өсімдікке өте қолайлы жағдай жасайды. Біз жылқы шаруашылығымен айналысатын қожалықтарда қымыз өндіретін, тері мен сүйек өңдейтін шағын цехтар ашуды да қолға аламыз, – дейді ғалым.
Ең төменгі жалақы – 150 мың теңге
– Осы жерде бір мәселе бар – ақылы курста алты ай оқып, сертификат алған соң ауылға барып мал бағамын дейтін жанкештіні қайдан табамыз?
– Мұның жолы оңай, – дейді А.Зинуллин. – Жылқышының еңбегі әділ бағалануы керек. Мәселен, біздің кооперативпен әріптес болып жүрген жылқы шаруашылықтарында жылқышының ең төменгі жалақысы – 150 мың теңге. Категориясы көтерілген сайын жылқышының жалақысы да жоғарылайды. Уақытымен демалады, жылқыға кезегімен шығады. Жылына бір айлық еңбек демалысы болады. Яғни, еңбек заңдылықтары қатаң сақталады. Шаруа қожалығы басшыларына қоятын қатаң талабым – жылқышы тек қана өз қызметімен, бие сауу операторы өз қызметімен, қымыз шебері өз жұмысымен айналысады. Бір адамды барлық жұмысқа жегуге қатаң тыйым салынады. Міне, осындай жағдайда мал бағуға құлшынып шығатын адам табу оңай болады...
Алтай Зинуллиннің айтуынша, 100-150 бие сауылатын бір фермаға кемінде 18 адам жұмыс қолы керек. Дәл бүгінгі таңда Батыс Қазақстан облысында жылқы шаруашылықтары мен ондағы автоматтандырылған қымыз цехтарына кемінде 100-ге жуық маман қажет. Мал тұқымын асылдандырумен айналысатын зоотехниктер, денсаулығын қадағалайтын веттехниктер де жетіспейді. Мұндай мамандарға көршілес Ақтөбе, Маңғыстау облыстарынан да сұраныс бар. Сондықтан Оралдан оқып шығатын мамандар жерде қалмайтынына ғалым күмәнсіз сеніп отыр.
Алтай ағаның айтуынша, бүгінде облыстағы 180 шаруа қожалығында жылқы бар. Оның 15-ке жуығы – асыл тұқымды жылқы шаруашылығы. Бәріне мал дәрігері де, селекционер-зоотехник те керек. Бұл қызметкерлерге тұрақты әрі көтерме жалақы төлеу үшін жылқы өнімдерін өңдеу, ең алдымен қымыз цехын ұйымдастыру қажет. Әйтпесе тек қана ет сатып, шаруашылықты ұстап отыра алмайсыз.
Ғалым өңірде жылқы санын көбейтіп, даланы қылқұйрыққа толтырып отырған шаруашылықтармен тығыз жұмыс істейді. Мәселен, Ақжайық ауданындағы «Ернұр Ж.» шаруа қожалығының иесі Жанғабыл Сатпаевта – 1500-дей, Болат Аткеевте – 1300-дей, бөкейордалық Мырзабай Боранбаевтың бағымында 700-ге жуық, Пшеничныйда – 1000 бастай жылқы бар екен. Мырзабай Нұрлыбайұлы автоматтандырылған қымыз фермасын қолға алғанына бірер жыл болған. Мұнда жылқылар арнайы аппаратпен сауылады, барлық жұмыс тізбекті жүйеге қойылған. Күн сайын 500 литрге жуық сүт алынады. Алтай Зинуллиннің өзі Сырым ауданына қарасты Ақырап ауылында «Көшімбет» шаруа қожалығын ұйымдастырып, қымыз фермасын ашуды көздеп отыр.
Жылқышы – бренд мамандық
Орал жоғары аграрлы техникалық колледжінің директоры Серік Мұхамбетәлиев сан ғасыр бойы ата-бабамыз қалыптастырған дәстүрлі кәсіпті заманауи мамандық ретінде көргісі келетінін жасырмайды.
Айтпақшы, жаңа мамандар дайындау ісіне А.Зинуллиннің жетекшілігімен ізденуші ғалымдар – Оралдағы ҚазИИТУ оқу орнындағы Экология және тіршілік қауіпсіздігі кафедрасының аға оқытушысы, менеджмент магистрі, аға ғылыми қызметкері, «Қымыз және жылқы етін өндіруде инновациялық технологияларды енгізу» ғылыми жобасын жүргізуші Балсекер Нұрғалиева мен осы кафедраның аға оқытушысы, аға ғылыми қызметкер, «Балалар тағамдарына арналған экологиялық таза бие сүтін өндіру» жобасын зерттеп жүрген Мөлдір Сүкенова да атсалысады екен. Жылқы шаруашылығында практикалық ғылыми жұмыспен айналысатын ғалымдармен қоян-қолтық бірге қызмет ету жас мамандар үшін баға жеткісіз мектеп болары анық.
Экологтар дабыл қағуда – бүгінде Қазақстанда мал жайылымдарының 48%-ы пайдалануға жарамсыз болып қалған. Кеңес өкіметі кезінде Қазақстанда небәрі 1,7 млн жылқы болса, қазір сәл-пәл өсіп, 2,3 млн басқа жетіпті.
– Қазақстанның 182 миллион гектар жайылыс алқабын үй және дала жануарларына еш зиян келтірмейтін әдістерді қолдана отырып, үйірлі жылқының басын 15-18 миллионға жеткізуге толық мүмкіндігіміз бар. Бұл ғылыми тұрғыдан әбден зерттелген мәлімет. Осы арқылы тағы бір мәселені – ұлттық экологиялық таза тағамдардың жалпы халыққа қолжетімді болуын қамтамасыз етер едік, – деп армандайды атбегі ғалым.
Алла қосса, бұл арманның алғашқы баспалдағына Алтай аға аяқ салып тұр. «Сертификатты жылқышылардың» алғашқы курсы Орал қаласында мамыр айында басталды.
