Трансұлттық қылмыстық топ құрықталды
Жаһандағы ахуалды тарқатпас бұрын, алдымен елдегі картельдердің мәселесіне тоқтайық. Бұл ретте Ішкі істер министрлігіне сұрау салып, ел тарихындағы әшкере болған ең ірі есірткі партиялары жөнінде мәліметке қанықтық. Құқық қорғаушылар берген ақпаратқа сүйенсек, 2014 жылы Қарағандыдан Үштөбе ауылына бет алған «Лада Приора» автокөлігінен екі жүк сөмкесіне тиелген салмағы 40 килодан асатын героин табылыпты. 30 полимерлік пакетке салынған есірткінің қара нарықтағы құны шамамен 600 мың долларға бағаланған дейді полицейлер. Ұсталған азамат 12 жылға бас бостандығынан айырылыпты.
Заңсыз есірткі айналымымен күресте халықаралық құқық қорғау құрылымдарының әлеуеті зор. Мәселен, отандық тәртіп сақшылары Сыртқы істер министрлігінің қолдауымен АҚШ-тың Есірткіге қарсы күрес басқармасы және Интерпол ұлттық орталық басқармасымен бірлесіп трансұлттық қылмыстық топтың әрекетін әшкереледі. Анықталғандай, бұл топ ел азаматтарын халықаралық есірткі трафигіне тартумен айналысқан. 2017 жылы Сан-Паулу қаласында мемлекеттік шекарадан өту кезінде Қазақстанның екі азаматшасы ұсталып, олардың әрқайсысынан 2 килодан кокаин табылды. Артынша ізі суымай Қарағандыда 1992 жылғы азаматша құрықталып, ол жоғарыда айтылған екі адамды зергерлік бұйымдарды тасымалдайсыңдар деп алдағаны мәлім болды. Сондай-ақ бұл оқиғаға қатысы бар, халықаралық іздеудегі иорданиялық азамат та Тбилиси әуежайында қолға түсіп, тиісті жазаға тартылды.
Соңғы жылдары қылмыстық жолмен табылған ақшаны немесе өзге де мүлікті заңдастыруға қатысты 20-дан аса дерек тіркелген. Оның ішінде 2016 жылы есірткінің пайдасынан құны 15 млн 285 мың теңге болатын ақша мен мүлікті заңдастыруға ниеттенген азамат заң өкілдерінің қолына түсті. ІІМ өкілдері аталған ақшалай қаражат мемлекет кірісіне аударылғанын нақтылады. Бұл Қазақстанда есірткі бизнесінен тәркіленген әзірге ең үлкен сома.
Тәртіп сақшыларының мәліметінше, бүгінде ел аумағында каннабис тұқымды (марихуана, гашиш) есірткі түрлері кең таралған. Жыл сайын заңсыз айналымнан орташа есеппен 18 тоннадай есірткі алынады екен. Соның 15 тоннасы марихуана, 500 килосы гашиш. Отандық валютаға шаққанда жалпы құны – 240 млн теңге (марихуана көтерме бағасы – 226, 5 млн теңге, гашиш 17,7 млн теңге).
Синтетикалық есірткіге сұраныс артып барады
Қуантарлығы, соңғы кездері қазақ жерінде есірткіге байланысты қылмыстар азайып келеді. Мұны тиісті ведомство өкілдері де растап отыр. Сарапшылар, бұған ауған трафигі бағытының өзгеруі әсер еткенін айтады. Дегенмен бір жамандықты екіншісі алмастыратыны қынжылтады. БҰҰ-ның есебіне сәйкес, 2016-2017 жылдарда Ауған жеріндегі апиын алқаптарында егістік көлемі екі есе қысқарған. Алайда, оның орнын психобелсенді синтетикалық өнімдер басты. Бұл – дүниежүзілік үрдіс. Онымен күресті БҰҰ басты проблема ретінде белгілеп отыр. Осы ретте аталған дертті ауыздықтауда заңнамалық тетікті жетілдіруге ден қойылды. Биылғы шілде айынан бастап былтыр желтоқсанда елімізде қабылданған заң күшіне енбек. Аталған реформа психобелсенді заттарға тосқауыл қоюға, іс-қимыл мәселелерінде құзырлы органдардың құзыретін кеңейтуге және есірткі айналымындағы мемлекеттік бақылау жүйесін жетілдіруге серпін береді. Ал оның қаншалықты нәтижелі болатынын уақыт төреші көрсетер.
Қош, сонымен жыл басынан бері есірткі қылмысы бойынша 3089 құқық бұзушылық анықталып, оның 984-де қылмыстық және 708 деректе есірткі заттарын өткізуге қатысты белгілер анықталған. Ұзын-саны 3 тонна 409 кило есірткі тәркіленді. Мұндағы героиннің салмағы – 11, 144 кило. Тұтастай 4 ұйымдасқан қылмыстық топтың әрекетіне тосқауыл қойылды. Көшбасшылары және мүшелері 8 қылмыстық іске сәйкес заң алдында жауап берді. Бұдан басқа 73 есірткі контрабандасының беті ашылды. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне қарағанда, зиянды өнімге тәуелді қазақстандықтардың саны 8, 3%-ға азайып, 22 788 (24870) адамды құраған. Нақтылап айтсақ, кәмелетке толмағандар – 129, әйел адамдар 1716.
Есірткі бизнесінің ошақтары қайда?
Бұл индустрияда тасымалдың түрлі амалдары жолға қойылған. Әсіресе оның екі тармағы – ауған героині және латынамерикалық кокаин трафигі кең танымал. Алғашқысын жеткізудің бірнеше жолдары бар. Оның ішінде «Балқан маршруты», яғни Ауғанстан – Иран – Пәкістан – Түркия – Балқан түбегі – Оңтүстік Еуропа – Орталық Еуропа – Нидерланд елі арқылы өтетін дәліз басымдыққа ие. Ішкі істер министрлігінің хабарлауынша, трансұлттық қылмыстық топтар «Солтүстік маршруты» немесе «Жібек жолы» бағытын да мықтап қолға алыпты. Сол бойынша есірткі заттары Ауғанстан, Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Қазақстан, Ресей, Украина, Беларусь және Балтық жағалауынан асып, тікелей Еуропаға тасымалданады. Бұл жолдың артықшылығын қылмыскерлер – ТМД мемлекеттері арасындағы кедендік кедергілер мен шекаралық шектеудің жоқтығынан көріп отыр. Ал латынамерикалық кокаин трафигі – «солтүстікамерикалық маршрут» (Оңтүстік Америка – Мексика – АҚШ), сондай-ақ «Африка маршрутымен» (Оңтүстік Америка – Мексика – Атлантика – Африка – Еуропа – Балтық жағалауы – Ресей) жүзеге асырылып келеді. Оның қанат жаюына Медельин картелі ықпал еткені белгілі. Дәл осы қылмыстық ұйымның атақты көсемі Пабло Эскобар, «кокаин бағытының» негізін салғанын айта кету керек. Forbes журналының бағалауынша, Эскобар әлемдегі кокаинның 80%-ын уысында ұстап отырған екен. Содан болса керек, қылмыс әлемінде оны «Кокаин патшасы» деп атап кеткен. Кейбір дерек көздері бойынша колумбиялық қылмыскердің жеке қаржылай қоры 30 млрд долларға дейін жеткен. Колумбия мемлекеті қазір де әлемдегі кокаинның ірі өндірушісі болып саналады. БҰҰ Есірткі және қылмыс жөніндегі басқармасының ақпаратына сенсек, 2016 жылы оның өндірісі шарықтау шегіне жетіп – 1, 4 10 тоннаға өскен. Халықаралық ұйым Азия мен Африка біртіндеп кокаинның заңсыз айналымы мен тұтыну орталығына айналып бара жатқанын мәлімдеді.
Америкалық патрульдік қызмет тарихындағы есірткінің ең ірі партиясы 2000-жылдардың басында тіркелді. Жағалау қызметі Калифорнияда балықшылардың кемесінен 13 тонна кокаинді қолға түсірген. Оның құны 500 млн долларға бағаланыпты.
Экономикалық дағдарыс және есірткі ақшасы
Мақаланы әзірлеу барысында мынадай дерекке тап болдық. Дүниежүзілік қоғамдастық бар күшін есірткімен күреске жұмылдырғанда, екінші жағынан осы қылмыстан түскен қаражат экономикалық дағдарысты реттеуге де жұмсалған кездері болыпты. Иә, бір-біріне қарама-қайшы фактор болғанымен, шындығы осы. Бұл жайында БҰҰ Бас хатшысының бұрынғы орынбасары, Есірткі және қылмыс жөніндегі басқарманың экс-директоры Антонио Мариа Коста британдық «The Observer» басылымына берген сұхбатында жайып салды. «Сол кезеңде банктер бір-біріне қарыз беруге құлықсыз еді. Бұл қаржы жүйесінің жұмысын тұралатты. Көп жағдайда есірткі саудасынан түскен ақша осы жағдайдан шығуға септесетін жалғыз инвестициялық құрал болды. 2008 жылдың екінші жартыжылдығында қаржы жүйесінің негізгі проблемасы – банктердің өтімділігі еді», дейді Коста. Ол жаһандық экономика сол тұста қылмыс әлемінің 300 млрд доллардан асатын сомасын жұтып алғанын нақтылады.
Қазақстан заңсыз есірткі айналымы бағытындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға мүдделі. Осыған байланысты Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы секілді бірқатар дүниежүзілік органдармен кешенді жұмыстарды атқаруға ниетті. Биыл елде «Тор» операциясын өткізу жөніндегі халықаралық үйлестіру штабын қарсы алу көзделген. Мұндағы мақсат – ШЫҰ-ға кіретін мемлекеттер аумағында психобелсенді заттардың таралуын және осы жолдағы интернет-технологиялар мен электронды төлем жүйелерін қолданудың алдын алу.
Жақсылық МҰРАТҚАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
