«1973 жылы Балқаштың «Жұмысшылар» деп аталатын қонысындағы Шашубай ақынның үйіне барған едім, – деп өткенді еске алды өнертанушы. –Үйге кіріп келгенімде ақынның немерелері қара сырнайды сүйретіп ойнап жүр екен. Келіннен Шашекеңнің осы аспабын, орден-медальдары мен шапанын сұрап алып, музейде арнайы ашылған бұрышқа әкеліп қойдым. Гармоньға реставрация жасаттым. Шапаны кейін жоғалып кетіпті. Өзім есімі қазаққа мәшһүр Шашубайдың шапанының етегінде, тізесінде отырып, жыр тыңдаған адаммын. Өйткені ақын біздің үйге жиі келіп тұрды. Анамыз шебер тігінші еді. Шашекең айтысқа барарда арнайы келіп, киім тіктіретін. Сонда «Гармонь тартуды қаланың гармоньшы татарларынан үйрендім», деп отыратын».
Арқаның ардақтысы туралы композитор Ахмет Жұбанов, ақын Әбділда Тәжібаев сынды ұлт зиялылары «Шашубай ат үстінде тұрып, баянмен ән салғанда бет-аузын адам танымастай өзгертіп, бас терісін жүгіртіп ойнатқанда қалпағы төбесінде мөңкитін, таяғын сиқыршыдай ойнататын», деп құнды естеліктер жазып қалдырған.
Ал ақын, әдебиет зерттеушісі Сағынғали Сейітов Шашекеңнің сырнайда ойнауды жиырма үш жасында үйренгендігін «Сөйле, Шашеке» атты өлеңдер мен поэмалар жинағында келтіреді.
«Шашубай 1888 жылы жиырма үш жасында Уәли байдың баласы Сыздық пен Акбар деген ноғайға еріп, Қарқаралыға келеді. Олар Шашубайды қасына жақын етіп алып жүреді. Шашекеңе гармонь сатып әпереді. Бұлар Қарқаралыда екі айдай жатады. Қарқаралыда жүргенде Шашубай гармонь тартуды үйренеді. Қаланың гармоньшы жігіттерімен достасып, солармен бірге гармонь тартады. Қарқаралыда екі айдай болғаннан кейін Шашубай еліне қайтады. Баяғы қалпынша жиын-тойларға, ойын-сауықтарға қатынасып, өлең айтады, гармонь тартады», деп жазады әдебиет зерттеушісі.
Шашубай Қошқарбайұлы сынды исі қазаққа есімі мәлім өнер иесінің атақты «Кербез кер» әніндегі «Он екі взвод гармоньмен ән салғанда, қасыма қыз-келіншек үймелеген» дейтін өлең жолдарында айтылатын осы қара сырнай Балқаш музейінің басты жәдігерлерінің бірі ретінде келушілердің көзайымына айналған.
Қарағанды облысы,
Балқаш қаласы
