Мақсаты – музейдегі бір жыл ішінде қол жеткен жетістіктер һәм мәселелер жөнінде көпшіліктің алдында есеп беру. Музей басшылығы құрылымдық ерекшелігіне қарай ең алдымен үлкен тақырып ойлап тауып, сол идеяның төңірегінде жыл бойы толғанып, көпшілікке тартымды болу үшін «ойнақы» формасын тауып, қызықты өткізудің жолдарын өзінше қарастыратын. Бұл музей үшін де маңызды оқиға ретінде қабылданып, қызметкерлерінің салтанатты сезінуінен музей ішінде мерекедегідей айырықша ахуал орнап тұратын.
Рас, түнде келіп музей тамашалаудың әсері өте күшті. Күндізгідей емес, күңгірттеу жерде тұрған көне жәдігерге жан біткендей, ерекше кейіпте елестеп, тағылымы түйсікті қозғайды. Кем дегенде ғасырлық тарихы бар жәдігер немесе әлдебір шебердің шедевр туындысы елеусіз болып келіп, дәл осы түні жақыннан танылып, көзді арбап, есте мәңгі қалуы мүмкін. Себебі музей қазынасы тамашалаған адамның бағалауымен, мақтануымен, тағылым алуымен ғана құнды. Мұндай акциялар жәдігерді мәдениеттің бір бөлшегі етіп қана көрсетпей, оны ауқымдырақ, маңыздырақ етіп таныта түседі.
Алакөлеңкеде жүріп музейге саяхат жасаудың әсері болғанымен, ол тегіннен тегін туа салған дәстүр емес. Адам аяғы сиректеу жүретін музейге тамашалап келетіндердің қатарын көбейту, жайшылықта жолы түсе бермейтін жұмысбасты жандарды қызықтыру, музей танымалдылығын арттыра түсу сияқты игі мақсатты көздейтіні айтпаса да, түсінікті. «Музей түнінің» музей туралы ескі стеоротиптерді сындырып, жаңа пішін қалыптастыра алатын қуатқа ие екенін ешкім жоққа шығармайды. Біріншіден, атқарушы билік орнымен келісілген бұл бір күндік акция тегін. Ал «тегін» деген сөзді естісе, елдің көбі елеңдеп, балға үйірсек арадай қанатын қағып қай бұрыштан болса да, ұшып келуге бар. Екіншіден, жаңалығы, ашықтығы, қолжетімділігі келушіні қызықтырмай қоймайды. Қоғамның әртүрлі әлеуметтік тобы мен әр жастағы азаматтардың лек-легімен келіп жататыны алғашында қуандырған-ды. Ел орынға отырғаннан кейін, ымырт қараңғысында келіп, асықпай жүріп тарихпен танысқаны жақсы-ақ, бірақ балды көп жеген адамның жүрегі лоблитыны сияқты, мұндай мәнді шараның тым жиі ұйымдастырылуы бастапқы мақсатынан ауытқытып қана қоймай, музей әкімшілігі мен қызметкерлері үшін дайындықты, қажыр-қайратты қажет ететін жүгі ауыр жұмыс болатынын да қаперге алған абзал болар.
Қазақстанда 240-тың айналасында музей бар. Негізгі қордағы жәдігерлердің саны 2 397 246 дананы құрайды. Қазақстанның ең ірі бір музейінің барлық жәдігерін күн сайын тамашалау үшін әр адам жол шығынынан бөлек 8 ай уақытын жұмсайтынын да есептеп қойғандар бар екен. Тарихи мәні зор бағалы бұйымы мен құны қымбат жәдігері түгілі, сынық түйме, соқыр инесіне дейін жіпке тізіп, мемлекеттің байлығы етіп ұстап отырған елдерде музейге адам келтірудің мыңдаған тәсілі бар. Ал аталмыш іс-шараны ай сайын өткізу халықаралық мәнді де, әдемі дәстүрдің идеологиясына да, философиясына да, әсіресе этикалық тұрғыдан да мүлдем кереғар қарекет болып шығады.
Қазақстандық мұндай қадам халықаралық қауымдастықтың және ғылыми ортаның, тіпті қатардағы адамдардың да түсінбеушілігін туғызуы әбден мүмкін екені ескерілуі керек. «Музей түнінің» түнгі 21.00-ден таңғы сағат 3:00-ге дейін ұйымдастырылуы Еңбек кодексінің тиісті баптарына қайшы екенін, музей басшыларының қызметкерлерді жұмыс уақытынан тыс пайдалануға құқы жоқ екеніне назар аударғаны дұрыс болар. Байқағанымыз, «Музей түні» болғанда Алматыда орналасқан еліміздегі ең ірі екі музейдің – Орталық мемлекеттік музейдің де, Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер музейінің үлкен-кіші қызметкерлері тайлы-таяғы қалмай екі аяғынан тік тұрып келушілерге қызмет етеді. Әрине, ең бастысы, жәдігерлердің қауіпсіздігі үшін жанашырлықпен жұмылдырылатыны белгілі. Бірақ «Музей түні» ай сайын өтетін шараға айналса, олардың демалысына да нұқсан келіп, күнделікті атқаратын еңбек қарекеті тұраласа, жап-жақсы жоба аз уақытта маңызынан айырылмай ма? Рухани өмірде үлкен орны бар, жылына бір келетін мазмұнды жобамен аңсап жүріп, сағынышпен қауышқанымыз қайта қадір-қасиетін арттыра түсер еді ғой. Ең бастысы, қызметкерлердің де, келушілердің қауіпсіздік мәселесі ойландырады. Шараға қатысқан қызметкерлерді үйіне арнайы көлікпен жеткізіп салу мемлекет тарапынан іссапарына да қаржы бөлінбейтін музейлерде қайдан болсын.
Негізі, айналысамын десе, «Музей түнінен» басқа да өзекті мәселелер шаш етектен. «Музей ісі» мамандығы жыл сайын Білім және ғылым министрлігі түзетін мамандықтар классификациясынан бірде алынып тасталып, бірде қайта қосылып, көрінеу көзге орнын таппай жүретінін байқаймыз. Театртану, кинотану, архивтану, кітапханатану секілді музейтанудың да іргелі теориялық-методологиялық және ғылыми мәселелерімен кімдердің шұғылданатыны белгісіз, басы ашылмаған күйі келеді.
Жиырма жыл бұрын Абылай ханның хаттарының сақтандырылмағанын айтып, дабыл қаққанбыз. Ұлттық байлық болып есептелетін хаттар ойда жоқта қолды болатын болса, Интерпол арқылы іздеудің де мүмкіндігі жоқ еді. Содан бері музейлік құндылықтардың сақталуын қамтамасыз ететін соны технологиялық керек-жарақтармен қамтамасыз ету музей атаулының бәрінде жүз пайыз шешімін тапты деп айта алмаймыз. Осыған байланысты күні бүгінге дейін шешімін таба алмай келе жатқан мәселелердің бірі, ең болмаса ірі музейлердің жанынан тиісті ғылыми-өндірістік зертханалар құру жайы да қағазда көрсетілгенімен, кейінге қалдырылып келе жатқаны өкінішті. Кезінде Елбасы бекіткен Мәдениет туралы тұжырымдама бойынша музейлер ғылыми-зерттеу мекемесі ретінде де қызмет атқаруы керек еді. Бірақ бәрі қағаз жүзінде қалып қойған.
АЛМАТЫ
