Дәрігерлік тәжірибе вакцинацияны таңдайды

Мен өзімнің дәрігерлік қыз­метімді  балалар инфекцио­нисі болып бастадым. Институт­та оқы­ған кезде профессорлар біз­ге  дифтерия, қызылша және  көк­жөтел  індеттері туралы айтты. Бұл аурулар аналар арасында қор­қыныш тудырды. Кешкісін диф­териясы бар балаларға қол­дарын бұлғап, таңертең оларды мәйітханадан тапты. Әсіресе балалар қызылша пневмониясынан және көкжөтелден тез қайтыс болды. Асқынулардың  тез дамығаны соншалықты, тіпті  дәрігерлер оларды жасанды желдету аппаратына ауыстыруға да үлгермеді.

90-жылдары студент, со­дан кейін жас дәрігер бола отырып, мен бұл ауруларды ешқашан көрмеймін, қандай бақытты болдым деп ойладым, себебі әлемде вакциналар пайда болды және бізде республика­да тиісті контингентті қамту көр­сеткіші 95%-ға жетті.

Өкініштісі сол, мен қателес­кен екен­мін. Менің тәжірибемдегі бірінші диф­терия жағдайы 90-жылдардың басында тір­келді, ол өліммен аяқталды. Ауыл­дан шыққан 13 жастағы бала осы ин­фек­циямен ауырғаны есімде. Ол жұт­қын­шақ  дифтериясының токсикалық түрі­мен  ауруханаға түсіп, миокардит асқы­нуынан қай­тыс болды. Осыдан кейін ауру­шаңдық көтеріліп, 25 жас­тан асқан ересектер келіп түсе бас­тады. Біз аурудың барлық кли­никалық түрле­рін көрдік, дифтерияға қарсы сарысудың арқа­сында емделушілерді құт­қардық, сонымен қатар 30%-ға жуығы өлімге ұшырап, ауру еш­кімді де аяусыз қалдырмады. Әр 10 жыл сайын жүргізілетін 16 жастан бастап қосымша вакцинация енгізілгеннен кейін инфекция толығымен жойылды. 20 жылдан астам уақыт бойы Қазақстанда дифтерия тіркелмеген.

Балалар жұқпалы ауруы қы­за­мық­тың да қауіптілігі аз емес. Егер бар­лық адамдар онымен балалық ша­ғында ауыр­са, иммунитет ересек жаста қа­­­лыптасатын еді. Әсіресе, ана бо­луға дайын қыздар үшін қы­за­мық қауіпті. Егер жүктілік кезінде әйел қызамықпен ауы­рып қалса, онда нә­рес­те жү­рек, көру (соқырлық), есту (ке­рең­­дік) мүшелері тарапынан даму ақау­­ларымен туады. Вирус ұрық­­тың даму аномалиясын ту­дыруға қабілетті. Осы себепті, 90-жылдары қызамықты алғаш­қы 12 аптада бастан кешкен жүк­ті әйелдерге жүктілікті үзуге ұсы­ныс жасал­ды.  Мұндай жағдайлар көп болды. Соңғы 10 жыл көлемінде  менің тәжірибемде жүкті әйелдің қыза­мық­пен ауырғаны жөнінде тек бір ғана оқиға болды. Қазіргі уа­­қыт­та аурудың тара­мауы вак­ци­нацияның тиімділігіне ғана бай­ланысты.

Бірақ қазір мені қызылша, қызамық және паротиттен қор­ғайтын вакцина бар болса да, қы­зылша ауруымен сыр­қат­­тану деңгейінің өршуі алаң­да­тады.

Қазақстан­дағы  менің заман­дас­та­рым негізінен бала жасында қызыл­ша ауру­ын бастан кешірді. Қазір індет Еуропа және  ТМД-ның жеке­леген ел­де­рінде таралуда. Біздің рес­­пуб­лика­мызда көбінесе бір жас­қа дейінгі балалар ауырады. Неге? Қызылшаға қарсы егу 12-15 айда тағайындалады. Ана сүті­мен қоректенетін бір жас­қа дейін­гі балалар қорғаныс им­­муногло­бу­л­индерін анасынан алуы тиіс. Алай­да бала ауы­рып қалады. Мұның негізгі екі себебі бар. Біріншісі – анасы вак­­­­ци­на­­ция­ланбаған, сондықтан қорға­ныс имму­ноглобулиндерін алу мүмкін­дігі жоқ, екіншіден – бала ана сүтімен емес, жа­санды тамақпен қоректенеді.

Жалпы, адам тікелей қы­зыл­шадан өлмейді, өлімнің се­бебі қызылшаның кесі­рінен ас­қынатын пневмония, энцефалит сияқты дерттер. Ең ауыр асқыну – балада алған дағдыларын жоғалту арқылы көрінетін  өткір склерозды панэн­цефалит. Бала 5 жасқа дейін мүге­дек болады. Бұл өте қорқынышты.

Тағы бір өзіне қауіп төнді­ретін ин­фекция – паротит инфек­циясы, ол  халық арасында «құ­лақ безінің ауруы» деп аталады. Көбісі онымен бала­лық шағын­да ауырған. Екі жақты орхит­­пен ауырған ұлдарда келешекте белсіздік пайда болуы мүмкін екен­дігін көп адам біл­мейді. Менің тәжіри­бемде әскери бөлімде паротитті инфек­ция­ның өршуі кездесті. Сол кезде әс­кери қызметшілер паро­тит­пен, пан­креатитпен, менингитпен, орхитпен, орхо­эпидимитпен стацио­нар­ға түсті. Олар­дың арасында екі жақты орхо­эпи­демитпен ауыратын бала­лар болды және олар көбінесе  отба­сын­да­ғы жалғыз балалар еді. Маған бел­сіз­дік­ке ұшырағандары жайлы жаман ха­барды айтуыма ту­ра келді. Мұн­дайды естігенде аза­мат­тардың алғаш­қы сауалы «неге бізге бұрын вакци­нациялау қа­жеттігі туралы ескер­тіл­ме­ді?» деген мазмұнда болды. Бұл жағ­­дай­да не деп жауап беруге бола­ды? Бір өкініштісі, кейбір ата-ана өз бала­­ла­рының вакциналық мәртебесі тура­лы білмейді.

Пациенттердің ересек кон­тин­ген­тін емдейтін инфекционист ретінде консуль­та­тивтік қа­был­дауда отбасылар маған бе­деу­лік проблемасымен жиі жүгінеді. Мұқият жиналған анамнез кезінде ерлі-зайыптылардың біреуі бала кезінде паротитті инфекцияны – екі жақты орхоэпидимитпен ауырғаны  анықта­лады. Бұдан соң  бәрі түсінікті болады.

Вакцинацияның көмегімен алдын алуға болатын жұқпалы аурулардың қайғылы салдары туралы жас ата-аналарға жиі айту керек. Халықты өздерін және балаларын вакцинация­лау керек­ті­гі туралы хабардар ету қажет.

Бахыт КӨШЕРОВА,

Қарағанды медицина университетінің проректоры, медицина ғылымдарының докторы, профессор