Абай • 31 Қаңтар, 2020

Хакім мұрасына заманауи көзқарас

353 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлының «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» мақаласы күллі адамзаттық ауқымда ойлау биігіне көтерілген дана Абай ілімін бүгінгі Қазақстан халқына жаңа ұстаныммен, қазіргі замана талабына барынша бейімдеп жеткізген.

Хакім мұрасына заманауи көзқарас

Жаңғыру. Өткеннен қол үзбей жаңа құндылықтарға ұмтылу. Дей тұрсақ та, өткеннің бәрі таза, кір­­шіксіз, айрылуға қимастай ар­дақ­­ты емес. Сондықтан алдымен Абай­дың өзін ашындырған, бүгін­ге де­йін қыр соңымыздан қалмай келе жатқан таптаурын, жадағай, яғ­ни жағымсыз әдет­тері­мізден бас тартуы­мыздың қажет­тілігі тайға таңба басқандай айтылған.

Мақаланың күре­та­мыр­лы тұ­­жы­­рымдарының бірі – Абай­ды оқу, ақын өлеңін жаттау. Осы ара­да қоғамымыздың бір мү­шесі ре­тінде мынадай ұсыныс сұра­нып-ақ тұр. Қазір жекелеген адамдар бол­маса, өзді­гі­нен Абай сөзін көп ешкім жаттай қоймайтыны белгілі. Ен­деше бұған ын­­та­ландыру, тіпті өр­ке­ниетті жолдармен мәжбүрлеу тәсіл­де­рін қолданған абзал. Оның бір жолы барлық мемлекеттік қыз­мет­керлердің жұмысқа орналасуда және кейіннен мерзім сайын тап­сы­ратын тест кезіндегі том-том заң­дар­дың санын сәл азайтып, оның ор­нына Абайдың 4-5 өле­ңін, қара сөз­дерін жатқа білу тала­бын енгізу. Тәжі­рибе көр­се­тіп келе жатқандай, адам сөз бен сөйлемді, мәтінді көші­ріп, ең дұ­­рысы жаттағанда ғана оның мә­ні­­не бойлай алады. Мұндай та­лап Пре­зи­дент мақаласында тағ­­дыр­шешті жайт қатарында көтеріл­ген – қа­сие­тің­нен айналайын қазақ тілін мең­геру орыстілді бауыр­ларымызға ғана емес, жанымызда жүрген өзге ұлт өкіл­дерінің игеруіне таптырмас құ­рал. Демек, Абай мұрасы арқылы ұлт­тың жаңа сапасы қалыптаспақ.

Рас, тәуелсіздігіміздің отыз жыл­­­­дығын артқа тастағанда біз ғасырларға ла­­­­йық белестерден өте білдік. Дей тұр­­­ғ­анмен, белгілі себептерге бай­­ла­­нысты негізгі күш-жігер эко­но­­ми­­калық, саяси салаларға ойы­­сып, темірқазығы Абай деп та­­ны­л­ған рухани құндылықтар екін­­ші қатарда қалып келді. Ішкі сая­­сат­та ұлт­тық жаңғырудан бұ­­рын ұлтара­лық келісім жоғары тұр­ды. Олай болуы­ның да өмір­шең талаптары бол­ды. Ел тұр­ғын­дары бүтіндей бір кезең бойы өз үкі­метінің өз тілінде сөй­ле­меуі­­не де толеранттылық таны­тты. Алайда, қазақ қоғамының, со­ның ішінде қазақ тілді қалың қауым­­­ның өзекжарды, тіпті жа­н­ай­­­­­қа­йы­ның тиісті орындарда қа­жет­ті дең­гейде естілмей қала беруі ұлт­тық жаңғыруға емес, торы­ғу­шы­лық көңіл күйге ұшы­­ратты. Одан ада­су­шылыққа, теріс әлеу­­­меттік әре­кеттерге, соның ішін­­­де шет ел­дерден келген жат ді­ни ағым­­дар мен идеологияға бой ұруы тәрізді барынша қатерлі ба­­­ғыт­­­тар­­­ға бет бұруының алдын алуы­­мыз лазым.

Бүгінгі Қазақстан дүние­жүзі­лік қоғамдас­тық­­тың ажырамас мү­шесі дә­ре­жесінде, жа­һан­дық әлем­мен қа­быс­пайтын кей­бір дағ­ды­лар мен әдет­терден ары­ла оты­рып, ұлт­­тың дамуына ке­дер­гі жа­сай­тын өт­кеннің кертарт­па тұс­­тарын ман­­сұқ­­тау арқылы жаң­­­­ғыра алады. Ке­­ре­­гемізді кері тарт­­­т­ы­рып тұр­­ған жайттар: жең ұшынан жал­ғас­қан жер­­ші­л­дік, тамыр-та­ныс­тық, ысы­­рап­­шыл­дық пен ас­там­­­шылық, даң­ғой­лық пен кер­дең­­дік, орынсыз сал­танат, қана­­ға­т­­­сыздық пен үнем­сіздік. Ен­­деше, Президенттің осы­­нау доктрина дең­гейіндегі мақа­ла-баяны өрке­ние­ттілікке емес өзім­­шілдікке, зия­­лы­лыққа емес зиян­­дыққа, па­ра­­сат­­тылық емес пасық­­тыққа, ізгі­­лік­ке емес ібілістік­ке лақ­тыра­тын мұн­дай «ғұрып­тардан» дереу құ­ты­лып, нақты мақсатқа жетуге, бі­лім алуға, сала­уатты өмір салтын ұс­тану, кәсі­би өнерді игеру, «бес дұш­па­ның­ды біліп, бес асыл іске көнуді» көз­дейтін ұлттық праг­ма­тизмге шақырады.

Осы арнада мемлекеттігімізді ны­ғай­туымыз үшін халық пен би­лік­­тің бірін-бірі естіп, біртұтас болуы қажеттігінің жариялануы жү­­рекке соншалық жағымды. Ал би­­лік­тің халық алдында есеп беруін жол­ға қоюдың бастапқы, негізгі қадамы, біздің ойымызша, алдымен жекелеген адам алдын­да есеп беру­ді қалыптастыру дер едік. Неге. Өйт­кені халық деген өте кең, жалпы ұғым. Халық «біз­ге есеп бер» деп күн­­де алаңға не­ме­­се кеңсеге жина­ла бермейтіні тү­сі­­нікті. Бүгінде қо­­ғам өмірі көр­­с­етіп отырғандай, бел­­гілі бір топ­ты, әлеуметті, яғни ха­­­лық­­тың елеу­лі бөлігін толған­ды­­­рып отыр­ған қан­дай да бір проб­ле­­ма­ларды же­ке­леген, көзі ашық, көкі­регі ояу бел­­сенді азамат­тар ортаға салып жү­ре­ді. Демек, алды­мен осын­дай санат­­тағы азамат­тар­дың үніне ден қою­­дың ресми тетігін орнату ләзім.

Абайдың аса терең, ауқымы өте кең ұлағатының бірі – Толық адам. Ақыл, қайрат, жүректі бір­дей ұс­таған жан. Мінеки, бүгінгі біз­дің қоғам­да ғана емес, анығы бар­ша әлем­де осы ұғым, осы өл­шем азайып бара жатқаны бел­гілі. Десек те, жү­регі ақ халқы­мыз заманның ең бір қиын кез­дерін­де осынау өмірлік фи­ло­со­фия­сынан айырылмағаны қуан­тады және ел келешегінің кемел екен­­дігіне қапысыз сендіреді. Мұ­­ның жарқын белгісі Ал­­маты­дағы ұшақ апаты кезінде қа­ра­­пайым қауымның, еш­­кімнің нұсқауынсыз полиция жасақ­­тары­на, құтқарушыларға ақы­сыз ыс­­тық ас пісіріп тарат­қанынан көрі­ніп, көзімізге жас алдық. Жаз­д­ағы Арыс апаты ке­зінде де халқымыз­дың жомарт жү­рек­тілігі мен бір жұды­рық­тай тұтас­тығына жаһан куә болды.

Мемлекет басшысының мақа­ла­сындағы келесі өзекті де озық пікір – Абай жылы барысында бү­кіл ха­лықтың ұлт ұстазы алдында есеп беруі. Бұл соншалық терең ма­­ғы­­налы жайт. Расында, біздер осы уақытқа дейін Абай өсиетіне қан­шалық құлақ астық, қай шамада орын­дадық, нені түсініп, нені түсін­бедік, қай кемшілігімізді, мі­ні­­міз­ді, осалдығымызды түзей ал­­дық. Міне, тура сондықтан да ұлт ұс­та­зының алдында есеп берет­ін сәтіміз келді. Ол үшін, әлбет­те Абай сөзін игеріп, Абай мұра­сын ұғы­­нып, абыздың жанын түсін­бе­йін­­ше, басқа тірліктің бәрі зая болуы ықтимал.

 

Мұхтар КӘРІБАЙ