Айыртау ауылынан батысқа қарай қозыкөш жер жүрсеңіз, көгілдір нұрға малынған Айыртаудың қос шоқысы көрінер еді. Мәңгі жасыл қарағай мен қолдың саласындай ақ қайыңдар көмкерген қос шоқы жұмыр жердің бетінен шамамен үш жүз метрдей көтеріледі де, қақ жарылады. Егіз тау, қойындаса өскен ғажайып көрініс. Ал етегі – ортақ, тамыры – бір. Құтты төңірегін мекендеген елдің бірлігі мен бірегейлігі тәрізді.
Зейін салып, көңіл аударып, ақыл таразысынан өткізген адамға қос шоқыға байланысты аңыз да дәл сондай бірлікті ұлағат етіп тұрғандай. Көнекөз қариялар айтады, есте жоқ ескі кезеңде қазақ жеріне көзін алартқан жау Айыртаудың айшықты алқабын да басып алмақ болған. Бірақ ел үшін еңіреп туған ерлер туған жердің тоқымдай пұшпағын жандарын пида етіп қорғаған. Сондай ел басына күн туған сұрапыл заман болса керек. Бес қаруын асынған басқыншы жау жауар бұлттай түнеріп келді дейді. Міне, алмағайып сол сәтте ағалы-інілі екі батыр қол жасақтап, еркек кіндіктінің бәрін атқа мінгізіп, атойлап қарсы шыққан. Ақыр соңында торғай көзді ақ сауыттары жыртылып, алмас қылыш қайырылып, найзалары пышақтай болып қысқарғанда, жауға қарсы қылыш сермеуге қауқары жететін екеуі ғана қалыпты. Жараланған, қансыраған, қажыр-қайрат кеміген. Бірақ жауға қарсы соғыстарын тоқтатпаған.
Қанша батыр болғанымен, өзекті жан – бір оқтық. Күні-түні соғысқан қос батыр садақ оғынан мерт болады. Кеуделеріндегі өр намыс, асыл арман қос батырды үлкенді-кішілі екі төбеге айналдырып жіберсе керек. Айыртаудың қос шоқысы осылай жаратылған деседі. Қос батырды жоқтаған қарындастары көз жастарын бұлайды. Сол нақақ көз жасынан тұзды көл пайда болады. Аңыз, әлде шындық?!. Қалай болғанда да үйлесіп тұр. Тек өкініштісі, қазіргі жұрт ұзақ уақыт ел есінде сақталып, туған жердің қадірі мен қасиетін ұқтыратын ғажайып оқиға желісі бойынша өрілген аңызды ұмытқан. Қайта тірілткенде, аңыз астарын қапысыз ұғатындары талас тудырмаса керек.
Табиғат қаншалықты шебер дегенімізбен, оның да бір жаратылысының жұмбақтары болмақ. Кім білсін, аруақты бабалардың тауға айналып кетуі де ғажап емес қой. Қазір қос шоқы етегін жайлаған қалың жұртты табиғаттың дауылы мен боранынан қорғап тұр. Бауыры ық, сауыры көрген жанның көзін қуантатын көркем табиғат.
Қазір бұл төңіректе «Айыртау» шоқысы, «Найзатас» шоқысы, Шалқар көлінің оңтүстік жағалауы, «Шиелі» төбешігі, «Буян» шатқалы тәрізді туристік бағыттар бар. Ажарлы Айыртаудың айтарын ұққысы келген адам осы бағытқа бір рет сапар шексе, қаншама рухани қазынаға кезігер еді. Біз атап өткен бағыттардың бойы тәлімі мол, тағылымы тамаша көне тарихқа тұнып тұр. Біреуін айта кетелік. Имантау көлінің ортасында жағалауын толқын шайып жатқан құс ұясындай ғана арал бар. Қазір республикалық маңызға ие болып отырған тарихи ескерткіш. Құс қанаты жетер биіктен қарасаңыз, әлгі арал жүрек пішіндес болып көрінер еді. Ақ айдынның қақ ортасындағы аралды ну жыныс басқан. Ең ғажабы, бұл өлкеде сирек кездесетін қазақ аршасы да осында. Оған қоса, сақалды қарағай, шие, таңқурай тұнып тұр. Жадыраған жаз айларында табаны аралға тиген адам су жылан мен сұр жыланды көрер еді.
Көркем табиғаттың сұлулығымен тұмшалап жатқан қолат-қойнауында самал желмен санаңа жетер сан алуан аңыз бар. Арыдағы Хан жайлауды мекен еткен қалың елде ай десе аузы, күн десе көзі бар ғажап бір сұлу сылаңдап бойжетсе керек. Ат тұяғы жететін жерден дәмелілер дүмеп келген. Әйтсе де, нұр сипатты ару ешқайсысына жанарын жасқап зер салмаған. Ақыр соңында намыс қысқан батыр шалыс бір бағлан алып қашпаққа оқталған. Сол сәтте аруға көптен бері сырттай ынтық болып жүрген жылқышы жігіт қорған болған деседі. Ат артында өңгеріліп, пұшайман болып кетіп бара жатқан періште қызды жел табан жүйрігіне мінгізіп алып, бас сауғалаған. Тұс-тұстан қоршай қаумалаған қуғыншыдан құтылу қиынға соқса керек. Алдынан кезіккен Имантау көліне ат жалдатқан. Ол заманда көл ортасындағы арал жоқ еді деседі ел тарихын екшеп, жадына жаттағандар. Қос ғашықты құтқару үшін ат тұяғы ілігетін алақандай жер пайда болыпты. Екеуі ақ айдындағы ақбас толқындармен алысып жүріп жеткенде, әлгі өкшенің ізіндей ғана кішкентай жер кенет үлкейіп, тас қамалға айналған. Аралдың Тасқамал аты содан қалыпты. Қос ғашыққа жау құрығы жетпеген. Ажал аңсап ұшқан жебе де жағалауын сипай алмаған. Екеуі аман қалыпты, кейін бақытты ғұмыр кешкен дейді. Көл ортасындағы шөкімдей ғана тас аралдың тарихы осылай сипатталады. Қазір ала жаздай көл жиегінде ине шаншар орын болмайды. Сұлу табиғаттың сипаты сиқырдай арбап тұрады емес пе? Көлге құмар көпшілік біле жүрсін деп бір ауыз сөз айттық біз де. Бәлкім көлмен бірге елге құмар, ел тарихына ынтызар зерек жандар көбейе түсер.
Ақмола облысы
