– Бұл салада мәселе көп, біраз жылдың бедерінде солардың бірқатары айтылып та, жазылып та келеді. Бірақ нәтиже болмай, салымыз суға кеткендей күй кешіп жүрген жайымыз бар еді. Сондықтан Сенатта «Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіп: қазіргі жағдайы және өнімділігі жоғары бизнесті дамыту перс-пективалары» тақырыбында өткен парламенттік тыңдау осы саладағы жүздеген кәсіп иесінің үзілуге айналған үмітін жалғағандай жаңалық болды, – дейді облысқа белгілі кәсіпкер Ділмұхаммед Абызов.
Кәсіпкер саланы дамытудың басты шарты – шағын цехтарды көбейту екенін айтады. Бұл үшін шикізат қоры мол болуы қажет. Оның жолы – сырттан матаны кедендік төлемсіз алып келетін жағдай жасау. Соны өңдеп, сыртқа қайта сату. Мысалы, іргеміздегі Өзбекстан осындай жүйе арқылы саланы жолға қойып алды. Біз дәл қазір олармен тайталаса алмаймыз. Дәл қазір Қырғызстан да бізден әлдеқайда алда тұр.
Қазақстанда қазір әуелі мата өндірісін жолға қою талабы байқалады.
– Бірақ бұл үйдің іргетасын қаламай жатып, шатырын тұрғызуға кіріскендей әрекет, – дейді кәсіпкер. Ондай өндіріс орны ашылған күннің өзінде өнімін тұтынатын цехтар керек. Сондықтан да әуелі ателье, фабрикаларды көбейтіп алмай мата өндірісі туралы сөз қозғау ерте. Ал шағын кәсіпорындар көбеюі үшін алдымен сырттан шикізатты кедендік төлемсіз әкелетін жағдай жасаған жөн. Мысалы, қазір Ресей мемлекеті ТМД еркін сауда аймағы шеңберінде осындай бастамаға әзір. Бұл біздегі жеңіл өнеркәсіп саласы үшін өте тиімді болар еді.
Бір анығы, жеңіл өнеркәсіптен көп пайда түсе қоймайды. Салық та кәсіпкерліктің басқа салаларына қарағанда аз түседі. Бірақ бұл жұмыссыздықты болдырмаудың бірден-бір амалы. Қазіргідей дағдарыс кезінде жұртты жұмыспен қамтудың ең тиімді жолы осы.
Шаруаны шағын өндірістен бастаған Өзбекстан қазір бізден қара үзіп кетті. Былтырдың өзінде бұл елде 90 ірі жоба жүзеге асып, 146 млн АҚШ доллары көлемінде инвестиция тартылды. Алдағы 2 жыл ішінде тағы 248 жоба іске асырып, 421 млн доллар инвестиция әкелу жоспарланған. Оның 196 миллионы шетелден келеді. Осылайша, айналасы 2 жылда ала тақиялы ағайын 21 мың жаңа жұмыс орнын құрып алмақ.
– Осы Өзбекстан тәжірибесі біз үшін ең тиімдісі. Оларда матаға кедендік төлем жоқ, елде 17 арнайы экономикалық аймақ жұмыс істеп тұр. Саладағы мекемелер 7 жылдан 15 жылға дейін салықтан босатылған. Осының бәрі бағаға да әсер етеді. Бұрын кедендік төлем барда бұл елден шыққан тауарлар бізден 20 пайызға қымбат еді, қазір керісінше 10 пайыз арзан. Осы арқылы олар көрші елдер нарығын бағындыруға бет алды, – дейді кәсіпкер.
Кәсіпкердің тағы бір ұсынысы бар: тұтас бір аумақты арнайы экономикалық аймаққа айналдыруды қиынсынсақ, оның шағын үлгісін де жасауға болады. Ол үшін 2-3 гектар жер бөліп, АЭА жүйесінде осы саладағы кәсіпорындарды топтастыру қажет. Сонда әлгі айта беретін кластерді де алыстан іздеп әуре болмайсыз.
Ділмұхаммед Абызов басқаратын «Dalatex» компаниясы 2-3 жыл бұрын мектеп оқушыларына форма тігуге тапсырыс алыпты. Кәсіпкер өз фабрикасынан бөлек, қаладағы біраз шағын тігін цехтарды осы іске жұмылдырды. Мұндағы мақсат жергілікті тігіншілердің де ешкімнен кем емес екенін дәлелдеу еді. Сондағы өңірде мамандардың жетіспеушілігі байқалды. Оқып жатқан жастар жоқ емес, бар. Бірақ олар тәжірибе алатын жер жоқтың қасы. Өзге елдерде бұл мәселе әлдеқашан шешімін тапқан, саланың ұңғыл-шұңғылы әбден зерттелген. Мысалы, көрші Қырғызстанда әрбір бесінші әйелдің осы салада еңбек ететіні белгілі. Ал біз ондай статистика түгілі елде қанша маманның барынан бейхабармыз.
– Жасыратыны жоқ, аты дардай, ісі қылдай жобалардың біразын көрдік қой. Оның үстіне қазіргі дағдарыс ондай бастамаларды көтермейді. Енді осы жеңіл өнеркәсіпке мойын бұруымыз керек. Мысалы, елдегі компаниялардың жұмыс және қызмет түрлерiн сатып алу келiсiмшарттарында қазақстандық үлесті ұлғайту үрдісі бар. Бірақ олардың отандық тауарларды сатып алу көлемі әлі мардымсыз. Ол ұлғаюы үшін жергілікті кәсіпкерлер сол келісімшарттардағы талаптармен таныс болуы керек. Өңірлердегі әкімдіктер арқылы осы мәселе шешімін тапса, сол компаниялардың керегін өзіміз-ақ өндіре аламыз, – дейді кәсіпкер.
Жалпы әлем экономикасы іркіле бастаған тұста ең алдымен тұтынушы ел қиындыққа ұшырайды. Сондықтан да сырттан өзгенің өнімін тасуды қойып, өзіміздікін өндіретін күн туды. Әсіресе пайдалы қазбалар қоры сарқыла бастаған біз үшін экономиканың осындай жаңа бағыты аса қажет. Жеңіл өнеркәсіп желкенін керсе, жетістіктің де ауылы жақындай түсер еді.
ҚЫЗЫЛОРДА
