Көтерме-тарату орталықтары салынады
Б.Сұлтановтың айтуынша, қазір азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ісіндегі бір мәселе – тауарларды ұзақ мерзімді сақтауға қажет сапалы инфрақұрылымның тапшылығы. Бұл тауар өндірушілердің шығынын көбейтеді. Екіншіден, сауда-логистикалық инфрақұрылым объектілерінің өзара дұрыс үйлестірілмеуі тұтынушыға дейін жеткізетін тауар жолын қиындатады. Үшіншіден, сауда инфрақұрылымының ескі форматтары өнімді тиімді таратып, ұзақ мерзімді кезеңге бағаны тұрақтандыруға мүмкіндік бермейді.
Сауда және интеграция министрі атап өткендей, ішкі нарықтағы сұраныс отандық азық-түлік тауарлары есебінен өтеледі. Алайда, қазіргі нашар инфрақұрылым, жетілмеген логистика, тауар айналымына қатысушылардың үйлесімсіз іс-қимылы бағаның едәуір өсуіне алып келеді. Еліміздің әрбір азаматы осындай жағдайды әсіресе, маусымаралық кезеңде сезінеді.
– Жыл сайын ақпаннан мамырға дейін өткен жылғы қор таусылып, көршілес елдерден жаңа өнім келе басталғанда, баға құмылмалы болады. Бұл өз кезегінде инфляцияға теріс әсер етеді. Елімізде өндірілетін азық-түлікті дұрыс сақтап, өткізетін жүйе құру қажет екенінің бір себебі өндірушілердің көп шығынға батуымен байланысты, – деді Б. Сұлтанов.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметіне сүйенсек, ел бойынша көкөніс сақтау қоймаларының тапшылығы шамамен 70%-ды құрайды, ал кейбір өңірлерде бұл көрсеткіш 90%-ға жетеді. Сол себепті өнім шығын болады, оны ұзақ мерзімге сақтауға мүмкіндік жоқ. Мәселен, көкөніс пен жемістің шығыны 19%-ды, ет пен сүт өнімдерінің шығындары 5%-ды құрайды. Ал кәсіпкердің барлық шығындары өнімнің түпкілікті құнына әсерін тигізеді. Сауда инфрақұрылымына келетін болсақ, қазір елімізде жұмыс істейтін 750 сауда базары бар, олардың басым бөлігі (51%) стационарлық емес.
Б.Сұлтанов атап өткендей, тауарды жедел жүктеуге мүмкіндік беретін заманауи жүк түсіру («кросс-док») жүйесінің жоқтығы және температуралық қоймалардың жеткіліксіздігі бағаға тікелей әсерін тигізеді. Жұмыс істеп тұрған базарларда тауар ағымын бақылайтын ақпараттық жүйе де жоқ. Бұл ретте өндірушілердің сөрелерге қол жеткізу тетігі бұрмаланған бағаға, әділетсіз сауда үстемесіне және белгілі кезеңдерде бағалардың негізсіз өсуіне негіз болады.
– Қалаларда карантин енгізілуіне байланысты туындаған дүрбелең осындай мәселелерді көрсетті. Аталған проблемаларды жедел және жүйелі шешу үшін көтерме-тарату орталықтарының бірыңғай кешенін құрайтын ұлттық тауар өткізу желісін құру ұсынады. Бұл экожүйе өндіруші мен тұтынушыны жақындататын жекелеген экономикалық кластер құрайды, республиканың сауда инфрақұрылымына қосылады, – деді Б.Сұлтанов.
Көтерме-тарату орталықтары өнімді сақтау мен қайта өңдеуден бастап тарату мен өткізуге дейінгі мамандандырылған қызметтерді ұсынды. Бұл инфрақұрылым өнімді жеткізудің негізгі бағыттары үшін тиімді көліктік-логистикалық арналарды құруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ Еуразиялық экономикалық одақ елдеріне, Орталық Азияға және Қытайға экспорттық-импорттық операциялар жүзеге асырылады, бұл өткізу нарығын кеңейтеді.
Сауда және интеграция министрінің айтуынша, көтерме-тарату орталықтарының желісі тауар өткізу жүйесінің негізгі қатысушылары арасындағы байланыстырушы буын болады, сөйтіп өндірушілерді, жеткізушілерді және сатушыларды бір кластерге біріктіреді. Ұсынылып отырған жүйе жаһандық трендтерге толық сәйкес келеді. «Ранжис» пен «Меркаса» сияқты әлемдік жетекші жүйелерді зерттеу кезінде сауда-логистикалық инфрақұрылымды құруда мемлекеттің басты рөл атқаратыны байқалды. Мысалы, Францияда 20 көтерме азық-түлік базарының біреуі ғана жеке, қалған базарлар толық немесе ішінара мемлекеттік болып табылады. Испаниядағы Mercasa көтерме-тарату орталығы да мемлекеттік. Сондай-ақ Варшавадағы ауыл шаруашылығы көтерме базарының акцияларының 62%-ы мемлекетке тиесілі.
Көтерме-тарату орталығы географиялық орналасуы тиімді қалалардан 20 шақырым жерде орналасатын болады. Олардың тағы бір қызметі – фермерлерді өткізу базарларына жақындату. Аумағында кедендік терминалдың болуы жүктерді рәсімдеуді жеделдетуге мүмкіндік береді.
– Біз елдің барлық өңірлерінде көтерме-тарату орталықтары желісін құруды жоспарлаудамыз, ол тауардың өндірушіден сөреге дейінгі жеткізілу тізбегін қамтиды. Тауар өткізу жүйесін 3 кезеңде жүзеге асыру ұсынылады. Бірінші кезеңде ауыл шаруашылығы тауарларын сақтауға бағдарланған 5 көтерме-тарату орталығын Павлодар, Алматы және Түркістан облыстарында салу жоспарлануда, – деді Б. Сұлтанов.
Жобаны іске асырудың жалпы құны 237,5 млрд теңгені құрайды. Тауар өткізу жүйесін құруға шамамен 10,5 мың, оның ішінде құрылыс кезеңіне 4,2 мың, объектілерді пайдалануға 6,3 мың маманды тартуға мүмкіндік туады. Объектілерді салу үшін отандық жобалау және құрылыс компаниялары тартылады. 2022 жылға қарай жалпы қуаты жылына 4,8 млн тоннаны құрайтын тетік әзірленіп, ұсынылады.
Ауыл шаруашылығы министрі С.Омаров өз кезегінде қолда бар шикізат базасы сауда-логистикалық жүйенің дамымағанына байланысты жыл бойы сапалы шикізаттың біркелкі жеткізіліп тұруын қамтамасыз етпейтінін жеткізді.
– Әкімдіктердің алдын ала дерегі бойынша республикада жалпы сыйымдылығы 1 908,3 мың тонна болатын 1249 жеміс-көкөніс және картоп сақтау орны бар. Бұл жеткіліксіз. 2019 жылы өндірілген 6,7 млн тонна картопқа, қырыққабатқа, сәбізге, пиязға, қызылшаға (2018 жылмен салыстырғанда өсім 5%) және келесі жылдың өніміне дейін көкөністерді ішкі тұтыным үшін де, экспорт үшін де сақтауға қуаты шамамен 2,8 млн тонна болатын мамандандырылған сақтау орны қажет, – деп түсіндірді С.Омаров.
Ауыл шаруашылығы министрлігі өз тарапынан сауда-логистикалық инфрақұрылымның ажырамас бөлігі болып табылатын жаңа технологияларды енгізу, тәлімбақ шаруашылығын дамыту, сапалы тұқымдар мен көшеттерді пайдалану, суармалы жерлер алаңын кеңейту, заманауи суару машиналарын пайдалану, сондай-ақ жеміс, көкөніс және картоп сақтайтын сыйымдылықты жаңғырту есебінен көкөніс пен жеміс өндіру көлемін ұлғайту шараларын қабылдауда.
– Көкөніс сақтау орындарын салуға кәсіпкерлерді ынталандыру үшін Министрлік 25% мөлшерінде инвестициялық субсидия, сондай-ақ қарапайым заттар экономикасы бағдарламасы бойынша жеңілдетілген кредит беруді көздеп отыр, – деді С.Омаров.
Мәселені қорытындылаған Премьер-Министр Асқар Мамин Қазақстан ұлттық тауар өткізу желісін – көтерме-тарату орталықтары кешенін (КТО) құру арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мен олардың бағасын бақылаудың жаңа деңгейіне шығатынын айтып өтті.
Ұлттық тауар өткізу жүйесін құру жобасы 2022 жылға дейін 3 кезеңде іске асырылып, 24-тен аса көтерме-тарату орталығы салынады. Бұл шамамен 4,8 млн тонна агроөнімді сақтауға, өңдеу мен таратуға мүмкіндік береді.
Биыл Павлодар, Алматы және Түркістан облыстарында 5 көтерме-тарату орталығы іске қосылады, бұл қосымша 600 мың тонна өнімді сақтауға мүмкіндік береді.
– Көтерме-тарату орталықтарын іске қосқанда бірінші кезеңнің өзінде баға белгілеудің ашықтығы мен жаңа тиімді сауда механизмдерінің арқасында біз аграрлық өнім бағасы 25%-ға дейін төмендейді деп болжап отырмыз, – деді А.Мамин.
Үкімет басшысы өңірлердің әкімдіктеріне көтерме-тарату орталықтарына жер учаскелерін бөліп, оларға қажетті инфрақұрылымды жүргізу, сондай-ақ жаңа өндірістерді құруға жеке секторды тарту мен кеңейту мүмкіндігін қарастыруды тапсырды.
Биыл ауыл интернеті дамиды
Сондай-ақ Үкімет отырысында елді мекендерді кеңжолақты интернетпен қамтамасыз ету бойынша атқарылып жатқан жұмыстар барысы қаралды. Бұл туралы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Асқар Жұмағалиев баяндады.
А. Жұмағалиев айьқандай, халықты заманауи байланыс қызметімен қамтамасыз ету – Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің негізгі міндеттерінің бірі. 2005 жылы елімізде интернетті пайдаланушылар саны 100 тұрғынға шаққанда небәрі 4 адамды, ал сұранысқа аса ие қызметтер топтамасының бағасы 19900 теңгені (128 кб/с үшін 150 $) құраған.
– Телекоммуникация саласын дамытудың қабылданған бағдарламаларын іске асырудың нәтижесінде бүгінде долларлық эквиваленттегі тарифтер бірнеше есе төмендеді (19900 теңгеден 3600 теңгеге дейін). Сондай-ақ Қазақстандағы интернет қызметтерінің тарифтері ең төменгі тарифтердің қатарында» деді А.Жұмағалиев.
Халықаралық тәжірибеге сүйенсек, жер көлемі үлкен елдермен салыстырғанда Қазақстан интернет қолданушылар саны бойынша сенімді орында түр. Мысалы, интернет қолданушылардың үлесі Ресейде ‒ 76%, АҚШ-та ‒ 87,3%, Қытайда ‒ 61,2%, Украинада – 62,5% болса, Қазақстанда ‒ 84,2%-ды құрайды. Бүгінде еліміздегі 118 қала мен 4 235 ауылда тұратын 18 млн халық 3G немесе 4G байланыс желілерін қолдану мүмкіндігіне ие.
2018 жылдан бастап, мемлекеттік жекеменшік әріптестік аясында «Ауылдық елді мекендерді талшықты-оптикалық байланыс технологиясы арқылы интернетпен қамтамасыз ету» жобасы іске асырылып жатыр. Бұл жоба 2020 жылдың соңына дейін 1 250 ауылды интернетпен қамтамасыз етуді көздейді, бұл талшықты-оптикалық желінің ұзындығы 20 мың шақырымнан асады. Осы жылдың 20 сәуіріндегі жағдай бойынша 637 ауылға интернет желісі жеткізілген, қазіргі таңда 613 ауылға интернет қосу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Аталған жұмыстардың қорытындысы бойынша интернетпен жалпы 5163 ауыл қамтылады. Халықтың 99,3%-ы 3G және 4G желісімен қамтылады.
Тақырыпты қорытындылаған Премьер-Министр Асқар Мамин жүргізілетін жұмыстар нәтижесінде ауылдарда 7,6 млн-нан астам адам онлайн білім алуға, телемедицинаға, мемлекеттік қызметтерге, электрондық саудаға қол жеткізетінін айтты.
– Төтенше жағдай кезінде интернетпен тұрақты түрде қамтамасыз ету мәселесі Мемлекет басшысының ерекше бақылауында. Қазіргі жағдайда интернет халықтың негізгі байланыс арнасына айналды. Ол сондай-ақ электрондық сауда, онлайн-оқу, электрондық мемлекеттік қызметтер, денсаулық сақтау жүйесі, қаржы және экономиканың басқа да салаларында маңызды құрал болып отыр, – деді Премьер-Министр.
Үкімет басшысы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне байланыс операторларымен бірлесіп жоспарланған елді мекендерді интернетпен қамтамасыз ету жобаларын уақтылы іске асыру бойынша барлық қажетті шараларды қабылдауды тапсырды. Әкімдіктерге антенналық-мачталық құрылыстар салуға және байланыс желісін тартуға жер бөлу, электр энергиясымен қамтамасыз ету мәселелерін жедел шешу тапсырылды.
