Сарапшылар коронадағдарыстың барлық елдерге әсер ететінін, бірақ оны қабылдау әртүрлі екенін айтады: Кейбір елдер дауыл десе, екінші бір елдер цунами деп жатыр. Белгілісі ешбір елдің жеке-дара қарсыласа алмайтыны, бірігіп, шешім қабылдаса ғана белгілі бір нәтижеге қол жетуі мүмкін.
Экономикалық сарапшы Сергей Домнин кеше Орталық Азия елдері бас қосқан онлайн форматта өткен жиында аймақта сауда және инвестициялық белсенділік соншалықты жоғары емес, сондықтан оның төмендеуі ауыр зардаптарға әкелетінін айтты. Әсіресе азық-түлік пен денсаулықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін секторларда протекционизмнің жоғарылауы қауіптің бояуын қалыңдатып отыр. Орталық Азия елдері үкіметтері ауыл шаруашылығы, фармацевтика және медициналық мақсаттағы бұйымдар өндірісіне инвестицияларды ынталандырады. Алайда, мемлекеттер экспорттық шектеулерді қашан алып тастайтынына сенім жоқ. Бірақ бұл қауіп тек біздің аймақ елдеріне ғана емес, сонымен бірге Қазақстанның барлық сауда серіктестеріне де тән»,- дейді Сергей Домнин.
Ma'no зерттеу бастамалары орталығының директоры Бахтияр Ергашев (Ташкент, Өзбекстан) Қазақстан мен Өзбекстан ынтымақтастықты нығайту мәселелеріне екіжақты қатынастардың күн тәртібінде коронавирустық пандемияға басымдық берді.
Өзбекстандық сарапшының пікірінше, кейінгі кезеңдегі өзара сауданың өсуіне ықпал ететін жаңа тетіктерді іске қосудың сәтті халықаралық мысалдары жоқ. Әр елдің бастамаларға әсер ету деңгейі әртүрлі. Оларға ортақ тәжірибе дегенді тықпалауға болмайды.
«Бұл үкіметтік және сараптамалық деңгейде байыпты жұмысты қажет етеді. Қателер болуы мүмкін екенін жоққа шығармаймын. Әр ел, әр аймақ осы тәжірибені өз бетінше дамытатын болады. Басқа біреудің тәжірибесі мұнда көп көмектеспейді»,- деді Бахтияр Ергашев.
Сарапшылар Орталық Азия елдері сарапшылары экономикалық белсенділіктің төмендеу қаупін назарға алу қажеттігін айтып жатыр.
Сергей Домнин айтып өткеніндей, ХВҚ-ның 2020 жылға қарай Қазақстанның ІЖӨ-нің болжамы 2,5%, Қырғызстанда 4,0% төмендейтінін ескертті. Басқа елдерде төмен өсім байқалады: Өзбекстан мен Түркіменстанда - 1,8%, Тәжікстанда - 1,0%.
Ma'no зерттеу бастамалары орталығы мамандарының пікірінше, коронадағдарысқа дейінгі экономикалық өсу қарқынын қалпына келтіру үшін кем дегенде бір жарым жыл уақыт кетеді. «Биылғы жылы, егер пандемия факторы болмаса, ел ІЖӨ өсуінің кем дегенде 5,7% -5,8% деңгейіне жетіп қалатын едік»,- дейді Бахтияр Ергашев.
Орталық Азиядағы бизнес бір-бірінің экономикасына аз қаражат салатыны осы жиында айтылды. «Нақты жобалар туралы әңгімелесу үшін ақша қаражаттарының қозғалысы және қандай жобалар пайда әкелетіні туралы мәліметтер болуы керек. Қазақстан Каспий аймағында Орталық Азиядағы серіктестерінің сұранысын ескере отырып, қандай маңызды сақтау және өткізу қабілеттерін құрды және бұл мүмкіндіктер соңғы бірнеше жылда қаншалықты пайдаланылды?» Осы мәселелер терең сарапталған жоқ»,- дейді қазақстандық экономикалық бақылаушы.
Бахтиер Ергашевтің айтуынша, бүгінде Өзбекстанның Қазақстанға және керісінше Қазақстанның Өзбекстанға ұсынатын жобалары өте көп.
Атап айтқанда, күн электр станцияларын салуға қазақстандық инвестицияларға қатысу жоспарланған. Өзбекстанда қонақ үйлер немесе қонақ үйлер салуда қазақстандық инвестициялар көлемі артып келеді. Үшінші елдердің нарығына әрі қарай экспорттау үшін жемістер мен көкөністерді қайта өңдеу саласында көптеген жобалар жүзеге асырылуда.
«Бұл жобалар қазірдің өзінде іске асырылуда және олардың саны артады. Болашақта қазақстандық инвесторлар үшін басқа да қызықты ұсыныстар болатынына сенімдімін »,- дейді Бахтияр Ергашев.
2020-2021 жылдары мемлекеттік инвестицияларға деген сұраныс артатынын сарапшылар өткен жылдан бастап айтқан. 2021 жылға болжам жасау Бахтиер Ергашев үшін де қиын. Оның пікірінше, дәл қазір аймақтағы экономикалардың қалпына келуі туралы сараптама жасау үшін нақты деректерді білу керек.
«Келесі жылы Орталық Азия елдерінің ІЖӨ өсу жолына түседі деп күтуге болады, бірақ ол біртіндеп әр елде әр түрлі болады. Бұл деңгей 2020 жылғы көрсеткіштермен салыстырғанда жоғары болады деп үміттенеміз»,- деп болжайды Ma'no зерттеу бастамалары орталығының директоры.
АЛМАТЫ
