Сауд Арабиясы қосымша құн салығын үш есе өсірмек

Эр-Рияд билігінің мұн­дай қа­дамға баруына коронавирус пандемиясы мен мұнай бағасының құл­дырауы себеп болып отыр. Екі оқиғаның салдарынан ел экономикасы әжептәуір зиян шегіп, мем­лекет­тің та­бы­сы 22 пайызға азай­ған.

Жоспар бойынша, қо­сымша құн салығы 1 шілде­ден бастап 15 пайызға дейін өседі. Ал ай сайынғы жәр­дем­ақы 1 маусымнан бас­тап бері­лмейді. Бұдан бөлек елдегі ауқымды нысан­дар­дың құрылысы мен үл­кен жобалар уақытша тоқта­тылды.

Saudi Aramco мемле­кет­тік мұнай компаниясы­ның алғашқы тоқсандағы табысы 25 пайызға аза­йған. Мұның бәрі елдегі шы­ғын көлемін азайтып, мұ­най бағасының арзандауына бейімделудің қажеттілігін көрсе­теді. Яғни қазіргі таң­да ел эко­номи­касы ауыр жағ­­дайға тап келгенін болжау қиын емес.

Кейінгі жылдары бол­ған бірқатар оқи­ға Сауд Ара­биясы­ның сая­си сал­ма­ғына да, экономика­лық әлеуетіне де сызат түсі­ріп үлгерді. Атап айт­сақ,­ ко­­роль­дік әлі күнге дейін Иран­мен татуласқан емес. Со­ның салдарынан ара-тұра түрлі деңгейдегі қақ­тығыс орын алады. Былтыр Тегеран билігі Сауд Арабия­сының бірқатар мұ­най ке­ніштерін зымыранмен ат­қылады. Бұдан бөлек биыл­ғы қаңтарда Иран генералы Касем Сулейманидің өліміне Эр-Риядтың қатысы бар деген әңгіме тарады. «Жығылғанға жұдырық» дегендей, Пентагон Араб түбегінің аспанын қорғауға берген «Патриот» зенитті зымыран кешенін қайтарып алды. Оған қоса түрлі тер­рористік ұйым­дардан ке­летін қауіп те толыққанды сейіле қойған жоқ.

Аталған түйткілдердің салдарынан Сауд Арабиясы бірқатар қиындыққа тап кел­ді. Біріншіден, ел экономи­касы тоқырауды бастан ке­шіріп жатыр. Мысалы, ал­ғашқы тоқсанда бюджет тап­шылығы 9 миллиард­ дол­­ларды құрады. Тіпті тақ­ мұ­ра­гері Мұхаммед бин Сал­манның «Көзқарас 2030» бас­тамасы дер кезін­де жү­зеге аспай қалуы мүмкін. Осы жоба аясын­да қалың құм­ның арасына құны 500 миллиард дол­ларлық NEOM деп аталатын заманауи қала салынуы тиіс еді. Бірақ коронавирус пандемиясы мен мұнай бағасының құл­ды­рауы оған мүмкіндік бер­мей­тін секілді. Әзірге ел билігі «Көзқарас 2030» туралы тіс жар­­май отыр, бірақ сарапшылар оның кейінге шегерілуі уа­қыт еншісіндегі шаруа деп есеп­тейді.

Екіншіден, Сауд Ара­бия­­сы халықаралық аренада мысқалдап жинаған абы­ройы­нан батпандап айы­­ры­лып жатыр. Әсіресе екі жыл бұрын журналист Жа­мал Хашоггидің арнайы тап­сырыспен өлтірілуі ел беделіне едәуір нұқсан кел­тірді. Рас, Эр-Рияд билігі бірнеше адамды кінәлі деп тауып, жазалаған. Әйтсе де, адам құ­қығын қорғайтын ұйымдар мен БҰҰ-ның арнайы жұмыс то­бы корольдің отбасын кінә­лады.

Йемендегі азаматтық со­ғыс та абырой әперген жоқ. 2015 жылы басталған қақ­­тығысқа Эр-Рияд әр­дайым араласып отырды. Сауд Арабиясының әскери ұшақ­тары бомбалаған ны­сан­дарда қарапайым тұр­ғын­дар қаза тауып, халық­аралық қоғамдастық тарапынан сынға ұшырады.

Ресей президенті Вла­­димир Путин мен АҚШ президенті До­нальд Трамп­ тақ мұрагері Мұ­хам­мед бин Сал­манның негізгі одақтасы саналатын. Алай­да биыл МБС мұ­най өнді­рісін күрт арттырып, «қара алтын» құнының құлдырауына себеп болғандықтан екеуінің де қитығына тиген сыңайлы.

Үшіншіден, МБС-нің кейін­гі жылдары қабыл­даған шешім­деріне елдегі кей топтар разы емес. Әсі­ресе әлеуметтік жеңіл­дік­тер, әйелдерге көлік жүр­гі­зу құқығын беру, кино­театр ашу секілді бас­та­малар дін ұс­та­натын эли­­­т­аға ұнаған жоқ. Де­ген­мен, дәл қазір ешкім тақ мұрагерінің шешімін айыптай қоймас. Өйткені Мұхам­мед бин Салман шек­сіз билікке ие әрі «артық сөй­ле­гендердің» соңы жақсы аяқт­алмайтынын бәрі бі­леді.

Қорыта айтқанда, Сауд Ара­биясы бұрын-соң­ды бол­маған сая­си әрі эко­номи­калық кезеңде тұр. Ха­лық­тың тұрмысы мен ел­дің халық­аралық аре­надағы келе­шегі тақ мұ­рагері МБС-нің алдағы шешімдеріне тікелей байланысты болмақ.