Жаңа ахуал білім және ғылым жүйесін түбегейлі реформалауды талап етеді

 Білімге алты есе, ғылымға жеті есе қаржы бөлінеді

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміз коронавирус пандемиясының шарықтау шегінен өткенімен, індетпен күрес әлі аяқталмағанын атап өтті. Covid-19-дың қаупіне тоқталып, оның батпандап кіріп, мысқалдап шығатынын жеткізді. Сондай-ақ қазіргі таңда әлемдегі құндылықтар айтарлықтай өзгергеніне екпін берді.

«Денсаулық сақтау жүйесінің, өзін өзі қамтудың, ынтымақтасу мен жауапкершіліктің маңызы арта түсті. Соған сәйкес мемлекет қызметінде және қоғамдық өмірдің барлық саласында түбегейлі өзгерістер болмақ. Пандемия біздің еліміз үшін де үлкен сынақ болып отыр. Қазақстан халқы ешқашан қиындыққа мойыған емес. Бұл жолы да бірлігіміздің бекем екенін көрсеттік. Біз ырыс пен ынтымақтың арқасында кез келген сынақты абыроймен еңсереміз деп сенемін», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысы өз сөзінде Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің бүгінгі отырысына дейін атқарылған жұмыстардың нақты нәтижесі бар екенін, «Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу тәртібі туралы» жаңа заңға қол қойғанын атап өтті. Аталған заң бойынша жиын өткізудің алдын ала ескерту қағидаты енгізілді.

«Бұл құжаттың басты ерекшелігі – бұдан былай бейбіт жиналыс өткізу үшін рұқсат алу қажет емес. Оны алдын ала ескертіп, өткізуге болады. Осы заң қоғамдық-саяси қатынастарды демократиялық жолмен одан әрі дамытуға зор үлес қосады деп ойлаймын. Жаңа заң азаматтардың бейбіт жиындар өткізуге конституциялық құқығын толық қамтамасыз етеді. Саяси реформалардың бірінші топтамасына кіретін басқа да заң жобалары әзірленіп жатыр. Сондай-ақ сайлау туралы және саяси партиялар туралы заңдарға өзгерістер енгізетін құжаттарға қол қойдым. Біз парламенттік оппозиция институтын енгіздік. Саяси партияларды тіркеуге қатысты талап жеңілдетілді. Сайлауға түсетін саяси партиялар әйелдер мен жастар үшін отыз пайыздық квота бөлетін болады. Жала жабуды қылмыс санатынан алып тастау және Қылмыстық кодекстің 174-бабын ізгілендіру жөніндегі нормаларға азаматтар барынша қолдау білдірді», деді Президент.

Қасым-Жомарт Тоқаев отырыстың күн тәртібі туралы айта келіп, кез келген мемлекет үшін адам капиталы басты өлшемге айналғанын атап өтті.

«Жаңа ахуал білім және ғылым жүйесін түбегейлі реформалауды талап етіп отыр. Енді бұл саланың маңызы арта түсетіні анық. Тіпті экономиканың өзі соған тәуелді болмақ. Біз білім мен ғылым саласының болашақтағы рөлін айқын түсінуіміз керек. Бүкіл мемлекеттік саясатты соған сәйкес жүзеге асырамыз», деді Президент.

Мемлекет басшысы білім беруді және ғылымды дамытудың 2025 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы бо­йынша жүзеге асырылатын реформаларды қайта зерделеу қажеттігіне назар аударып, осы мерзімге дейін білім саласына бөлінетін қаражат алты есе, ғылымға бөлінетін қаржы жеті есе өсетінін айтты. Қазақстанның білім саласына бөлетін қаржысы жеткіліксіз екенін, соның салдарынан білім беру сапасы мен мектеп инфрақұрылымы дамыған елдермен салыстырғанда әлдеқайда кенжелеп қалғанын жеткізді.

«Қазақстанның мектептері жақсы жабдықталып, сыныптағы оқушылар санының көп болмағаны қажет. Мемлекеттік білім беру бағдарламасы бойынша 2025 жылға қарай 650 орындық және одан да көп оқушыға арналған 800 жаңа мектеп, ауылдардағы тірек мектептер үшін 114 интернат, 700-ден аса спорт залдарын салу жоспарланып отыр», деді Мемлекет басшысы.

Жол картасын жүзеге асыру аясында биыл 80 оқу ордасы салынып, 16-сы күрделі жөнделіп, 1700-ге жуық нысанға жөндеу жұмыстары жасалады. Президенттің айтуынша, негізгі қаражат маңызды бағыттарға, атап айтқанда, білім және денсаулық салаларына бөлінбек.

Қасым-Жомарт Тоқаев Кеңес мүшелерінің назарын қала мен ауыл мектептерінің арасындағы алшақтықты қысқарту, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оқушылар арасындағы зорлық-зомбылық пен өз-өзіне қол жұмсау проблемасын шешу жөніндегі міндеттерге аударды. Сонымен қатар білім беру саласындағы басқару және қаржыландыру жүйесін жетілдіру керек екенін айтты.

«Мектеп жанындағы интернаттардың жұмысын одан әрі жетілдіреміз. Бұл аса қажет. 2025 жылға қарай 11 мың орынға арналған жүзден аса интернат салынуы керек. Білім беру мекемелеріндегі балалардың қауіпсіздігі де – өте өзекті мәселе. Менің тапсырмам бойынша әкімдер барлық мектепті бейнебақылау жүйесімен қамтамасыз етеді. Сондай-ақ заманауи санитарлық талаптарға сай жағдай жасайды. Бұл шара жыл соңына дейін жүзеге асырылады.

Қоғамда оқушылар арасындағы зорлық-зомбылықтың және өз-өзіне қол жұмсаудың алдын алуға арналған бірыңғай бағдарлама енгізу туралы бас­таманың көтерілуі орынды. Бұл – түйткілді мәселе. Осыған орай министр­лік пен сарапшылар қауымы кешенді шешімдер әзірлеуі қажет», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

 

Педагогтер мәртебесі артады

Бұдан кейін педагогтердің мәрте­бесі­не назар аударып, оларға қолдау көрсе­тіп, қоғамдағы беделді, танымал тұл­ға­ларға айналдыру керектігіне тоқталды. Осылайша, педагогтерге арнайы медаль тағайындалмақ. Қазіргі таңда білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік салада жемісті еңбек еткендерге жаңа «Халық алғысы» медалі беріледі.

«Менің тапсырмаммен алдағы төрт жылда мұғалімдерге төленетін жалақыны екі есе арттыру қарастырылған. Одан бө­лек, білім сапасын қамтамасыз ету өте маң­ыз­ды. Педагогикалық білім беруді жаң­ғыр­ту оқу жоспарларының 100% жаңар­ты­луын, IT-құзіреттер, оқытудың за­манауи әдістері мен технологиялары бо­­йын­ша арнайы модуль енгізуді қамта­масыз етуі керек», деді Мемлекет басшысы.

Қашықтан оқыту білім саласының жаңа қырын ашқанына тоқталған Прези­дент педагогикалық білімді жаңғыртуды жүзеге асыруда оқулықтарды 100 пайыз жаңартып, заманауи дәуірге лайықтау қажеттігіне де екпін берді.

«Педагогика мамандықтарына түсуге қойылатын талаптарды біртіндеп арттыру қажет. Оларды тартымды ете түсу үшін болашақ мұғалімдерге арналған шәкіртақыны 26 мыңнан 42 мың теңгеге дейін арттыру керек. Біліктілік талаптарын күшейту арқылы педагогикалық мамандықтар бойынша кадр даярлайтын жоғары оқу орындары мен колледждердің бейімденуін қамтамасыз ету қажет. Жалпы, мұғалімдер арнайы университеттерде оқытылып, әзірленуі керек», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент еліміздегі жоғары оқу орындарының футболдағыдай шартты түрде лигаларға бөлінуін қолдайтынын жеткізді. Осындай қадам арқылы уни­вер­ситет­тердің бір-бірімен жарысып, бәсеке­лесуіне мүмкіндік туады. Сондай-ақ білім саласын қаржыландыру мен басқару жүйесі де жетілдіруді қажет етеді.

«Менің шешімім бойынша 2021 жылдан бастап аудандық білім бөлімдерін бас­қару және оларды қаржыландыру облыс­тық деңгейге өтеді. Бұдан бөлек соңғы уақытта оқу орындарының бас­шы­­ларын тағайындау тәртібі туралы мә­селе жиі қозғалуда. Үкімет балабақ­ша меңгерушілерін, мектептер мен кол­ледждердің директорларын тағайындау­дың түсінікті әрі ашық жаңа жүйесін әзірлеуі керек. Директорларды алмастыру және аттестациялау институтын енгізу ісі де басқарудың тиімділігін арттыруға тиіс», деді Мемлекет басшы­сы.

Қасым-Жомарт Тоқаев мұғалім ма­ман­­ды­ғының маңызы ерекше екеніне тоқта­лып, сол себепті оларды ерекше жағ­дай жасайтын білім ордаларында даярлаудың маңызын түсіндірді. Білім сала­сын қаржыландыру және басқа­ру жүйе­сін жетілдіріп, оның барлық саты­сын­дағы басқаруды жаңғырту керек. Осы мақсатта коллегиялық басқару жүйе­сін, бақылаушы және қамқор­шы­лық ке­ңесін құру қажет.

«Баланы жастайынан жетілдіру жүйе­сі де халықаралық стандарттарға сай кел­мейді. Мектепке дейінгі білім беру саласын белсенді түрде жетілдіріп, мек­теп бағдарламасымен сабақтастыра білуі­міз керек. Жуық арада 3-6 жас аралы­ғындағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және біліммен қамту дең­гейі 100 пайызға жетеді. Әйтсе де бала­ны мектепке дейін дамы­тудың толық­қанды моделі жоқ. Үкі­мет оны жыл­дың соңына дейін әзірлеуі тиіс. Соны­мен қатар балаларды қо­сымша білім­мен барынша қамтуы­мыз керек. Балалардың спорттық, интел­лек­туал­дық, шығармашылық қырын ашу да өте маңызды. Бұл мақсатта жеке бас­тама­шылықты қолдау қажет. Мемле­кеттік тапсырыс қосымша білім берудің жеке ұйымдарына барынша тиімді жағ­дайда берілуі тиіс. Әсіресе бұл ауылдар мен шағын моноқалалар үшін маңызды», деді Президент.

Бұдан кейін техникалық-кәсіптік білімді әрі қарай дамытуға назар аудар­ды. Мәселен, «Жас маман» жобасы ая­сында 180 колледждің материалдық-тех­никалық базасы жаңартылып жатыр. Тегін техникалық білім беру бағдар­­ла­масымен жыл сайын 100 мың сту­дент қамтылады. Аз қамтылған, көп­балалы отбасылардан шыққан балалар, ауыл жас­тары ерекше назарды қажет етеді. Осыған байланысты Үкіметке техникалық-кә­сіптік білімі бар кадрларды даярлау үшін мемлекеттік тапсырысты арттыру мәселесін жетілдіруді тапсырды.

«Техникалық-кәсіптік білім беретін колледждерде академиялық еріктілікті енгізу, несиелік жүйеге көшу, жас басына есептеп қаржыландыру маңызды реформаларға айналуы керек. Кәсіптік бағдар еңбек нарығындағы алдағы 10-15 жыл ішіндегі қажеттілікті ескеруі қа­жет. Ол үшін Білім және ғылым министр­лігі «Жаңа мамандықтар мен құзірет­тердің атласын» енгізуі тиіс. Білім және тәрбие жүйесінің маңызды компо­нент­терінің бірі ретінде Қарулы Күштер де маңызға ие. Әскери міндетін атқарумен бірге армияда болу – белгілі бір кәсіби дағдыға баулу қажет. Білім және ғылым министрлігі мен Қорғаныс министрлігі бұл ұсынысты кеңінен талқылауы тиіс. Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүше­леріне де өз ұсыныстарын беруді сұрай­мын», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Төтенше жағдай мен карантин режімі қашықтан оқыту жүйесінің кемшін тұс­тарын көрсеткен-ді. Осыны атап өткен Мем­лекет басшысы келешекте панде­мия­лық дағдарыс қайта келуі мүмкін екенін ескертіп, аталған білім беру жүйесіндегі мәселелерді реттеуді тапсырды.

«Елімізде оқулықтар сапасы мәсе­лесі жиі көтеріледі. Білім сапасы ай­налып келгенде оқулықтың сапасына байланысты. Бұл – аксиома. Сол се­бепті ғылыми-практикалық сараптамаға қойылатын талапты едәуір арттырып, оқулықтардың апробациясын түпкілікті түрде көтеру керек. Бұл – Білім және ғылым министрлігінің міндеті. Еліміздегі оқулықтардың сапасы өте нашар. Заң­намалық түрде сол оқулықтарды жазатын адамдардың жауапкершілігін бекі­туді тапсырамын. Нашар оқулық дайын­дадың ба, жарамай қалды ма – оны жазған адам жауапкершілігін көтеруі керек. Басқаша болмайды. Қазіргі таңда көп­шілік оқытушылардың еңбегі қаншалықты маңызды екенін түсінді деп ойлаймын. Біз «Педагог мәртебесі туралы» заң аясында мұғалімдерді ынталандыру шараларын қарастырдық. Бірақ іс жүзінде, жоғары оқу орны оқытушысының жалақысы мұғалімнің жалақысынан аз. Осыған орай Үкімет жоғары оқу орны оқытушыларының еңбекақысын көбейту мәселесін қарас­тыруы керек», деді Президент.

 

Грантқа бөлінетін қаржы үш есе көбейеді

Қасым-Жомарт Тоқаев дарынды жастардың шетелге кету мәселесіне ерекше назар аударды. Мұның себептерінің бірі ретінде жоғары білім беру жүйесінің бәсекеге қабілетсіздігін атап көрсетті.

«Білім гранттарының орташа құнын 340-420 мың теңгеден 1 миллион теңгеге дейін көбейту туралы шешім қабылдадық. Яғни, грант құны үш есе артады. Сол арқылы оқытушылардың жалақысын кезең-кезеңмен арттырып, университеттердің материалдық базасын нығайтуға болады. Бұл – маңызды қадам. Өйткені грант құны 2011 жылдан бері өскен жоқ. Еліміздің 10 жоға­ры оқу орны әлемнің үздік 500 универ­ситетінің қатарына қосылуы керек. Жо­ғары білім беру сапасының негізгі көрсеткішінің бірі – осы. Бұл межеге 2025 жылы жетуіміз қажет. Қос дипломды бағдарламаларды, студенттердің, жоғары оқу орындарының оқытушы-про­фес­сорлық құрамының ішкі және сыртқы академиялық ұтқырлығының түрлі формаларын дамытқан жөн. Қазақстандық университеттердің базасында шетелдік жетекші жоғары оқу орындарының кампустарын ашу керек. 10 университетте академиялық басымдық деп аталатын студенттердің тұруына қауіпсіз әрі жайлы орталықтар құрылуы тиіс. Алдағы 5 жылдың ішінде кемінде 90 мың жатақхана орны салынуы керек. Жатақхана өте өзекті әрі өмірлік мәні бар мәселе», деді Мемлекет басшысы.

Президент білім саласының сапасын жақсарту үшін білім ордаларына қойылатын талаптың күшейтілетініне тоқталды. Осыған байланысты дипломды оңды-солды беретін оқу орындары жабылады. Қасым-Жомарт Тоқаев мұны тез арада нақты аяқтау қажеттігін атап көрсетті.

«Жоғары оқу орындарын кезең-ке­зеңімен салаландыруға, мамандықтарды толықтырып, білім сапасын арттыруға жағдай жасаған жөн. Білім сапасын жақ­сартудың маңызды қыры – академиялық адалдық мәдениетін енгізу және жан-жақты тарату. Министрлік «Академиялық адалдық лигасына» мүше жоғары оқу орындарын дамытуға және қолдауға міндетті.

Ең маңызды мәселе – жоғары білімнің қолжетімділігі. Мемлекеттік білім грант­тарын бөлу жүйесінде ауқымды әлеу­мет­тік құрамды қарастыру керек деп са­най­мын. Яғни үміткердің оқу же­тіс­тік­теріне ғана емес, оның әлеуметтік-эко­но­микалық жағдайына да назар аударған жөн.

Аз қамтылған отбасылар үшін, азаматтар мен жастардың әлеуметтік әлсіз санаттары үшін грант санын көбейту мәселесін қарастыру керек. Жоғары білім ақысын төлеу үшін жеңілдетілген несие беру – қолдаудың тағы бір түрі болар еді. Үкіметтен, сондай-ақ Ұлттық кеңес мүше­лерінен осы мәселе бойынша өз ұсыныстарын жасауды сұраймын», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент мемлекеттік тілді оқыту­дың тиімділігін барынша арттыруға ша­қы­рып, бұл мәселеде Еуропа елдерінің тә­жі­ри­бесіне назар аудару қажеттігін айтты.

«Олар тіл үйрету барысында, негізі­нен, оқу орындарындағы жастарға көбі­рек мән береді. Сондықтан Тіл коми­тетін 2021 жылдан бастап Білім және ғылым ми­нистрлігінің қарамағына өткізген жөн. Бұл қазақ тілін оқыту әдістеме­сін әзірлеу және оны үйрету ісіне қатыс­ты әлеуетімізді бір орталыққа шоғырлан­дыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мұн­дай қадам қолданысқа енгізілетін оқу бағдарламаларының тиімділігін талдау және мониторинг жүргізу жүйесін жасауға септігін тигізеді.

Біздің ғылыми инфрақұрылым еліміз­дің алдында тұрған ауқымды міндеттерді ше­шуге әлі қауқарсыз. Мұны ашық мойындау керек. Ғылым кадрларын даярлау үшін, ең алдымен, оларға жағдай жасау керек.

Сондықтан жыл сайын кемінде 100 ғалым­ның әлемдегі жетекші зерттеу орта­лық­тарында ғылыми тағылымдамадан өтуіне қаржы бөлген жөн. Жетекші ғылы­ми орталықтарымызға докторантурадан кейінгі ізденіс үшін арнаулы мемлекеттік тапсырыс беру қажет.

Докторантураға бөлінетін грант­тар­дың құнын арттыру керек. Докторант­тардың көбі – отбасылы азаматтар. Олар ғылыммен айналысқан кезеңде негізінен стипендиямен күн көреді. Жұмыс істеуге мүмкіндігі болмайды. Докторанттардың стипендиясын 150 мың теңгеге дейін көбейту қажет. Елба­сының жас ғалымдар үшін жыл сайын грант бөлу жөніндегі бастамасын жал­ғас­тырған жөн. Оның алдағы үш жылға арналған жалпы құны – 3 миллиард тең­ге.

Жалпы ғылымға бөлінетін қаржыны жоспарлы түрде көбейтеміз. 2025 жылға қарай оны ішкі жалпы өнімнің 1 па­йы­зына дейін жеткіземіз. Осы ретте біз еш­кім оқымайтын, қажетсіз жұмыстар мен зерттеулерді қаржыландыруға жол бер­мейміз. Әрбір ғылыми жұмысқа қа­таң талап қойылуға тиіс. Сондай-ақ оның нақты әлеуметтік-экономикалық, өндірістік және техникалық қайтарымы болуы қажет. Бағдарламалық-нысаналы қар­жыландыру тек ұлттық ғылыми-тех­ни­калық міндет тұрғысынан бөлінуге тиіс», деді Мемлекет басшысы.

Ел Президентінің сөзіне қарағанда, негізгі басымдық медициналық-биоло­гиялық зерттеулер, агроөндірістік ғылым, «жасыл» технология, жасанды ин­тел­лект, энерготиімділік сынды сала­лар­ға берілмек. Сондай-ақ бірреттік грант­тық конкурстар нәтижесіне қара­мас­тан, үздік­сіз жүзеге асырылуы тиісті ір­ге­лі зерттеу­лер жүргізумен айналы­сатын ғылыми ұйымдарды тікелей қол­даудың маңызына екпін берді.

«Үкімет іргелі ғылым мен зерттеу инс­ти­туттарының базалық қаржыландыру көлемін арттыру мүмкіндігін қарастыруы қажет. Проблемалы мәселелердің бірі –зерттеулер үшін құрал-жабдықтардың жетіспеуі. Биыл менің тапсырмама сәйкес, институттарды материалдық-тех­ни­калық жарақтандыру бойынша жаңа бағдарлама ашылды. Алайда ол толық қар­жыландырылмай отыр. Бұл пробле­маны шешу қажет. Бүгінде әлеуметтік, гума­нитарлық, ауыл шаруашы­лығы ғы­лымдары бойынша мықты ға­лым­дардың өте тапшы екендігі байқалады. Оны бірлескен зерттеулер жүргізуге және докторанттар мен магистранттарға жетек­шілік ету үшін жетекші шетелдік ғалым­дарды тарту арқылы шешуге болады.

Мұндай тәжірибе нақты нәтиже әкелуі тиіс. Ірі отандық кәсіпорындардың, ком­паниялардың технологиялық алаңдарын жоғары оқу орындарымен және зерттеу институттарымен байланыстыру да маңызды. Үкіметтен және сарапшылардан тиісті ұсыныс әзірлеуді өтінемін. Қазақ­­стан ғылымының цифрлық экожү­йе­сін қалыптастыру, ұлттық ғылыми-сарап­тамалық жүйені, отандық ғалымдар базасымен қазақстандық ғылыми ци­тата келтірудің индексін құру да маңыз­ды. Мемлекеттік әкімшілеу тиімді­лігін арттыру үшін салааралық үйлес­тіруді қамтамасыз ететін орган ретінде Білім және ғылым министрлігін айқындау қажет. Бұл шаралар Парламент қабыр­ға­сында қаралып жатқан ғылым туралы заң­намаға өзгерістер топтамасында көз­делуі тиіс», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

 

Медицина қызметкерлерін қолдау күшейеді

Мемлекет басшысы коронавирус пан­демиясының бүкіл әлемдегі денсаулық сақтау жүйесі үшін, шын мәнінде, ауыр сынақ болғанын атап өтіп, бұл ахуалдың Қазақстанда кәсіби дәрігерлердің тапшы екенін анық аңғартқанын жеткізді. Сондай-ақ бұған еңбекақының аздығы, мамандықтың беделді болмауы, дәрі­герлер құқының қорғалмауы себеп болып отырғанын айтты.

«Түрлі сала мамандары ішінде ең тө­мен жалақыны дәрігерлер алады. Үкі­метке биылдан бастап дәрігерлердің еңбекақысын кезең-кезеңмен арттыруды тапсырамын. Олардың айлығы экономи­кадағы орташа жалақыдан екі жарым есе артық болуы керек. Бұл көрсеткішке 2023 жылға қарай қол жеткізу қажет.

Бұған дейін қазақстандық медицина туралы теріс пікір жиі айтылатын. Дәрі­герлік қателік үшін заңсыз әрі әділет­сіз қылмыстық қудалау фактілері де жиі кездесті. Меніңше, бұл тәжірибені қайта қарау қажет. Әсіресе, міндетін тиісті деңгейде орындамаған медицина қыз­мет­керлерін қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесін сыни тұрғыда пайымдау өзекті. Тергеу барысында немқұрайлы әрекетті анықтау өте күрделі. Бұған қоса қылмыстық бапқа тартылған дәрігерлердің аз емес екенін де білеміз. Сонымен қатар клиникалық зерттеу жүргізу тәртібін бұзғаны үшін қылмыстық жазалауды қолдауды қайта қарастырған жөн. Медицина мамандары жазалану қатері болатындықтан, ғылымнан бас тартады. Әрине жоғарыда айтылғандар азаматтардың өмірі мен денсаулығына жауапкершілікті дәрігерлерден босатпайды, бірақ оны әлемнің дамыған елдеріндегідей әкімшілік және азаматтық-құқықтық тұрғыда жүргізу керек», деді Мемлекет басшысы.

Президент медицина қызмет­кер­лерінің кәсіби қызметіне кепілдік беруді, заңды және қаржылай көмектесуді, жауапкершілік жүйесін әзірлеп, енгізуді тапсырды. Сонымен қатар медицина инфрақұрылымын дамытуға байланысты бірқатар мәселені шешуді тапсырды.

«Алдағы 5 жылда мемлекеттік ден­сау­лық сақтау мекемелерін медициналық техникамен 100 пайыз қамтамасыз етуі­міз керек. Сонымен қатар жаңа ауруханалар салу қажет. Жұмыспен қамту жол картасының аясында биылдың өзінде 24 жаңа денсаулық сақтау нысаны пайдалануға беріледі. 2025 жылға қарай мемлекеттік бағдарлама бойынша 20 ірі клиника салынады. Құрылыс мемлекет-жекеменшік серіктестік негізінде жүзеге асырылады. Үкімет пен әкімдер бұл тапсырманы мүлтіксіз орындауға тиіс.

Бүкіл әлемде пандемия қайта өршіп кетуі де мүмкін. Сол үшін жұқпалы ауру­ларды емдейтін клиникалардың бар­лығын халықаралық стандарттарға сәйкестендіруіміз керек.

2010 жылдан бері денсаулық сақтау саласы мен экстенсивті тиімділіктің кей­бір бағыттарын оңтайландыруға баса мән бердік. Нәтижесінде, 1000-ға жуық жұқпалы ауруларға арналған орын қыс­қарды. Биологиялық қауіп-қатерлерді ескере отырып, Үкімет белгілі бір бағыт­тар бойынша денсаулық сақтау жүйесін­дегі рұқсат етілген артықшылық мәселе­сін қарастырып, оның қиын-қыстау жағ­дайларға дайын болуына қолдау көрсетуі қажет», деді Мемлекет басшысы.

Бұдан кейін Президент азаматтардың денсаулығын сақтауға қатысты іс-шараларға маңыз беруге тоқталды. Осы бағыттағы жұмысты жетілдіру үшін Денсаулық сақтау министрлігі мен тиісті мекемелердің адамдарды бала кезден денсаулыққа маңыз беруге тәрибелеуге, санитарлық-медициналық шараларды қабылдауға міндетті екенін айтты.

«Қордаланып қалған тағы бір мәселе – өңірлердегі көмектесудің деңгейі бір-бірінен алшақ. Инфрақұрылымдық айырмашылықтан бөлек, қала мен ауылдар­да кадрлармен қамтамасыз етуде ай­тарлықтай теңгерімсіздік бар. Жал­­пы, шаралар әзірленген. Енді оларды жү­зеге асыру маңызды. Үкімет ауыл­­дық денсаулық сақтаудың тиімді моде­лін құру бойынша шаралардың орын­да­луын қатаң бақылауға алуы тиіс. Ден­­саулық сақтау саласында цифрлан­дыру процесін жеделдету және тиімділі­гін арттырған жөн. Медициналық құ­жат­­тарды қағазсыз жүргізуді енгізу қажет. Ден­саулық сақтауды дамыту­дың мемле­кеттік бағдарламасы аясын­да ден­сау­лық сақтаудың бірыңғай цифр­лық кеңіс­тігін құру жоспарланған. Меди­ци­налық ұйымдардың 90 пайызы плат­формаға ықпалдастырылады. Электрон­ды денсаулық төлқұжаты енгізілді. Ме­ди­циналық ақпараттарды сақтаудың бірың­ғай базасы құрылды. Бұл жұмыс жоспарын жүзеге асыру қажет. Денсаулық сақтау жүйесіне білікті ІТ-мамандарды тарту, отан­­дық бағдарлама жасайтындардың әлеуетін медициналық ақпараттық жүйеге жұмылдыру маңызды», деді Президент.

Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздің және көршілес мемлекеттердің аумағында тұрақты табиғи ошақтар мен өзге де қауіпті инфекциялардың болуына байланысты ахуал күрделене түскенін атап өтті, сондай-ақ бірқатар жүйесіз реформа мен қайта ұйымдастыру сани­тар­лық-эпидемиялық қадалағау және инфек­циялық бақылау жүйелерінің әлсіреуіне әкелгеніне тоқталды. Бұл ретте санитарлық-эпидемиялық қыз­метті күшейтуге баса назар аударды.

«Осыған орай қазірдің өзінде жаңа комитетті құру жұмысы басталды. Бас мемлекеттік санитарлық дәрігердің мәртебесі мен өкілеттігі артады. Мұндай реформаға жағдай ықпал етті. Бұл қызметтің мамандарын әлеуметтік қорғау және кадрларды даярлау жүйесі қайта қаралады. Бұған қоса инфекциялық аурулармен күрес саласында шетелдермен ынтымақтастықты одан әрі нығайту қажет. Биологиялық қауіпсіздік жүйесі ортақ стандарт бо­йынша жұмыс істеуі және қатерлерге еларалық өзара іс-қимыл мен қарсы тұру шараларын қамтамасыз етуі тиіс. Қазақстан Республикасының биологиялық қауіпсіздігі туралы заңды жыл соңына дейін қабылдау қажет», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысы пандемия кезінде өңірлердің жылдам әрекет етіп, жедел шешім қабылдай алмағанына назар аударды. Денсаулық сақтау саласына қатысты көптеген мәселе орталықтың тікелей араласуымен шешіліп отырды. Сондықтан төтенше жағдай кезіндегі басқару ісін нақты құрылымға сай бір орталықтан жүргізу керек.

«Елімізді дәрі-дәрмекпен және медициналық өнімдермен қамтамасыз ету ісінің олқылықтары анықталды. Біз импортқа тым тәуелдіміз. Шетелден келетін дәрілердің нарықтағы үлесі – 88 пайызға жуық. Фармакологиялық зерттеулер жүргізу үшін тәжірибеміз жеткілікті. Ғылыми база да, білікті мамандар да бар. Сондықтан Үкімет дәрі-дәрмек өндірісінің біртұтас жүйесін құруы қажет. Мұнда зерттеу жүргізуден бастап, өнеркәсіптік деңгейге дейінгі үдерістер қамтылуға тиіс. Фармацевтика саласындағы саясат ішкі сұранысты қамтамасыз етуге, озық технологияны тартуға және импортты алмастыруға бағытталғаны жөн.

Осыған орай, фармацевтика және медицина өнеркәсібі саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру міндеті Денсаулық сақтау министрлігіне беріледі. Бұл ретте саланы дамыту және халықты тиімді дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің тепе-теңдігі бұзылмауы керек. Үкіметке отандық фармацевтика өнеркәсібін да­мыту жоспарын жасауды тапсырамын. Онда нақты көрсеткіштер мен мақ­сат-міндеттер айқындалуға тиіс», деді Пре­зидент.

Сондай-ақ жиын барысында Прези­дент кеңесшісі, Ұлттық кеңес хатшысы Ерлан Қарин баяндама жасап, Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің екінші отырысында айтылған ұсыныстар жөнінде әңгімелеп берді.

«Елімізде төтенше жағдай режімінің енгізілуіне қарамастан Ұлттық қоғам­дық сенім кеңесінің мүшелері ауқым­ды жұмыс жүргізді. Ең алдымен Ұлт­тық кеңестің мүшелері Мемлекет бас­шысының екінші отырыста берген тапсырмаларын іске асыру бо­йынша жұмыстарға белсене қатысты. Берілген тапсырмаларды іске асыру мақсатында Президент Әкімшілігінің басшысы 21 тармақтан тұратын арнайы іс-шаралар жоспарын бекіткен болатын. Осыдан кейін мемлекеттік органдар және Ұлттық кеңес мүшелері бірлесе отырып, берілген бағыттарды жүзеге асыруға кірісті. Әсіресе, заң жобалары бойынша жұмыс топтарындағы талқылауларға қатысу Ұлттық кеңес мүшелерінің негізгі жұмыс бөлігін құрады», деді ол.

Ұлттық кеңес хатшысының айтуынша, жалпы алғанда шамамен 20 талқылау өткізілді. Сонымен қатар Ұлттық кеңес мүшелерінің қатысуымен Парламентте парламенттік оппозиция институтын енгізу, Қылмыстық кодекстің 130-бабын декриминилизациялау, 174-бапқа өзгерістер енгізу бойынша басқа да заң жобалары қарастырылды. Оған қоса еліміздің өңірлерінде коронавирусқа қарсы іске асып жатқан күрес шара­ла­рының тиімділігі Ұлттық кеңес мүшелерінің тарапынан үнемі бақы­лауда.

Бұдан кейін Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов сөз сөй­леп, атқарылып жатқан жұмыстарға тоқ­талды. Ведомство басшысының айтуынша, мектепке дейінгі білім деңгейінде балаларды кезекке қою және қабылдау 100 пайыз автоматтандырылған.

«Мектеп деңгейінде құрылыс нормалары мен ережелерін және санитарлық ереже талаптарын жеңілдетіп, үш қалада пилоттық режімде жан басына қаржыландыру жұмысын бастадық. Соның арқасында қазір жекеменшік мектептердің үлесі артып келеді. Тек қана бір жыл ішінде жекеменшік мектептердің үлесі 75 пайызға артты. Өткен жылы 70 жекеменшік мектеп іске қосылды», деді Асхат Аймағамбетов.

Министр үш ауысымды мектептер мәселесіне тоқталып, алдағы басты мақсат бір ауысымды мектептерге көшу екенін жеткізді. Сондай-ақ білім сапасын арттыруға ден қойылғанын атап өтті.

«Мектеп қабырғасында тәрбие жұмысын дұрыс ретке қою мәселесін қолға алдық. Сондықтан осы жылдан бастап жаңа оқу тәрбиесі парадигмасы іске асырылуда. Ең бастысы, елін сүйер қазақстандықтарды тәрбиелеп, отба­сылық құндылықтарды бойына сіңірген азаматты қалыптастыруға бағытталған.

Тағы да бір маңызды мәселе – ауыл мен қала арасындағы алшақтық. «PISA» соңғы көрсеткіштерін қарайтын болсақ, Қазақстан бойынша ауыл мен қала оқушыларының білім сапасы орта есеппен 1,5 жылды құрайды. Әрине, біріншіден, ауыл мен қала арасындағы алшақтық болса, екіншіден, өңір мен өңір арасындағы үлкен алшақтық бар. Сондықтан қала мен ауыл, өңір мен өңір арасындағы алшақтықты жою бо­йынша жұмыс жүргізіп жатырмыз. Бұл проблеманың негізгі себебі – мұғалім жетіспеушілігі, әсіресе ауылдық жерлерде. Өйткені бала аз болса сағат та аз, сағат аз болса білікті мұғалім бармайды. 1 ставка алу үшін мұғалімдер 18 сағатқа жұмыс істеуі керек, бала аз болған соң сағат жетіспейді. Сондықтан бұл – өте күрделі мәселенің бірі», деді А.Аймағамбетов.

Отырыста сөз алған BTSDigital білім беру жобаларының жетекшісі Саясат Нұрбектің айтуынша, Қазақстанның жаңа мамандықтар атласы күзде қолда­нысқа беріледі.

Сонымен қатар Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің әлеуметтік-мәдени жаң­ғыру мәселелері жөніндегі жұмыс тобы­ның мүшелері, қоғам қайраткерлері – Асылбек Қожахметов, Рауан Кенже­ханұлы, Мұрат Әбенов, Төлеутай Рахым­беков сөз сөйледі.