Қазақстанға үлкен мүмкіндік
Пандемия барлық салада цифрлы сегменттің қаншалықты маңызды екенін көрсетті. Себебі 2013 жылдан бері электронды коммерция нарығы 2 есеге өсті. Трансшекаралық электронды сауда 37%-ға ұлғайып, қолма-қол ақшаның қажеттілігін шектеп тастады. Сарапшылар пандемия цифрлы валютаның мүмкіндіктеріне назар аудартқанын айтады.
Сондай-ақ моновалюталардың мүмкіндіктерін шектегенін, 30 жылдан астам уақыт бойы тынымсыз еңбек еткен 1,5 млрд қытай халқы 4,5 трлн доллар пайда тапқанын, ал ФРЖ 4 аптаның ішінде бұл соманы басып шығаратынын көлденең тартады. Валютаны басып шығару құқығының бақыланбайтынына байланысты АҚШ доллары әлемге үстемдік етті һәм өзге валюталардың құнсыздануына жол ашып, әлемді бір валютаның құзыретіне байлап қойды. Сарапшылар ақшаның табиғаты тек даму эволюциясына бағынатынын айтады. Бәрімізге зор болып көрінетін АҚШ доллары да бұл кезеңнен өтті. Егер алдағы уақытта да, қазір де ішкі нарықтың табиғатына цифрлы валюта жақын болса, оған қарсы тұратын күш туралы айту – бос әңгіме.
Наурыз айының басында Англияның Орталық банкі цифрлы валютаны қолданысқа енгізуді заңдастыруға дайындалып жатқанын хабарлады. Бұл құжат 12 маусымға дейін қоғамдық талқылауға ұсынылып, ұлттық цифрлы валютаны дайындаумен айналысатын жұмыс тобы құрылды. Орталық банк меңгерушісінің орынбасары Джон Канлифф маусымның бас кезінде жетекшілік ететін жұмыс тобына Канада, Жапония, Еуроодақ елдері, Швеция мен Швейцария, Халықаралық есеп айырысу банкі мүше екенін айтса, Англия банкінің банкнот директоры Сара Джон орталық банктер жеке компаниялармен бәсекелестікті жоғалтпау үшін цифрлы валюталардың дамуы мен өндірісін тездетуі керек екенін ескертті. Мұндай әрекеттер осымен бір мезгілде Франция, Германия мен Қытайда байқалуы цифрлы валюта дәуірі утопиядан шындыққа жақындағанын және біз ойлағаннан ерте уақытта есігімізден енетінін сездіре бастады.
Сарапшылар Ұлттық банктің осыған дейінгі қаржылық сауаттылық, кейінгі қаржы нарығындағы технологиялар мен инновациялық даму тұжырымдамасы электронды төлем – цифрлы теңгеге көшудің бастамасы болатынын айтып жатыр. Бұл цифрлы экономикаға қадам басқан мемлекеттерге маңызды.
Қаржыгер Мақсат Халық алғашқы кезде цифрлы теңгені криптовалюта немесе биткойн форматында дайындайық деген пікірлердің басым болғанын айтады. Қазіргі ұсыныс – блокчейн технологиясына басымдық беріп тұр. «Бұл технологияның артықшылығы оны қоршап тұрған блоктарының беріктігінде. Егер біз қолма-қол ақшадан цифрлы ақшаға өтетін болсақ, көлеңкелі экономикаға жол жабылады. Себебі цифрлы ақша жағдайында оны көлеңкеге бағыттау мүмкін емес және ақша ағынын тек қаржы министрлігі емес, барлық сегменттен бақылап отыруға болады. Көлеңкелі экономика үлесі 30 пайызға жетіп қалған Қазақстанға бұл үлкен мүмкіндік», дейді М.Халық.
Сарапшылар Орталық Азия елдерін цифрландыру үшін инновациялық шешімдер өте маңызды екенін айтады. Visa деректеріне сәйкес, 2019 жылы байланыссыз кіріс 18,9%-дан 36,8%-ға дейін өсті. Мұндай өсімді Apple Pay, Garmin Pay, банктердің эмитенттік әмияндары сияқты бірқатар инновациялық шешімдер енгізілгенімен байланыстырып отыр. Сарапшылардың айтуынша, жаппай цифрландыру және қолма-қол ақшасыз экономиканы дамыту Үкіметке, бизнеске және тұтынушыларға оң әсер етеді. Ұлттық банктің бұл құжатқа үлкен дайындықпен келгенін біліп отырмыз. Мамыр айында Президент көмекшісі Бағдат Мусин жемқорлықты түбегейлі жоятын жаңа құрал ұсынып, мемлекеттік сатып алуларда ақшаны қолма-қол шешіп алуда мәселе бар екенін, теңгенің цифрлы баламасы болуы тиістігін айтқан болатын. Үлкен қалаларда айналмалы көпір құрылысын қаржыландыруға 3 млрд теңге бөлінсе, оны тиынына дейін монитор арқылы бақылауға болады. Кеңесші тиынына дейін цифрланатынын және қаржы ағынын басқа жаққа бұрып жіберуге немесе өзгертуге адами фактордың құзыреті жетпейтінін айтқан. Сондықтан Б.Мусин бұл мәселені қозғауға ерте деп арқа-басты кеңге салуға болмайтынын, цифрлы теңгені жасаған кезде биткойннан да, блокчейннен де өзімізге керегін алуға болатынын ескертті.
Ықылас цифрлы валютаға ауып тұр
Қазақстан банктерінің электронды сауда нарығындағы әрекеті цифрлы ақшаның қолданысқа енгізу мерзімін жақындатады. Банктер арасындағы күрес клиент емес, тиімді технология үшін жүріп, технологиялық көшбасшылыққа ұмтыла бастады. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің хабарлауын-ша, елдегі ең танымал fintech бағыттар – электронды төлемдер, аударымдар, валютаны конвертациялау және онлайн-сақтандыру сегменттері IT-мен интеграциялануды бастап кетті. Ішкі нарықта интернеттік және қаржылық технология стратегиясының операторына айналған ойыншылар бар. Әзірге электронды төлем жүйесі сауда мен бизнесті жүргізудің классикалық тәсілдеріне балама әдіс ретінде қолданылады.
Қаржыгер Ерлан Ибрагим орталық банктер жеке компаниялармен бәсекелестікті жоғалтпау үшін цифрлы валюталардың дамуына мүдделі болып отырғанын айтады. Оның ішінде қазақстандық банктер де бар. Соңғы жаһандық трендтер тұтынушылардың мінез-құлқындағы өзгерістерге байланысты және банк клиенттерінің сол өзгерістерге бейімделетіні де заңдылық. Дәстүрлі банктік қызмет түрінен смартфондар негізінде клиенттерге қызмет көрсетудің жекелендірілген және қашықтан жүргізілетін түріне көшу жалғасып, төлемдер мен қызметтерге ақы төлеу мәдениеті мен әдеттері өзгеріп жатыр. Смартфондардың әмиянды алмастыра алатынын көріп жүрміз. Ең бастысы, осы процесс көз алдымызда өтіп, қағаз ақша тұрмысымыздан алыстап жатыр. «Жақында ғаламтордан орыстың копеек деген сөзі қазақтың кәпек деген сөзінен шыққанын біліп, таңғалдым. Одан әрі індетсем, кәпек, қасқырдың Құртқасы, ұрғашысының терісі екен. Алтын орда дәуірінде бағалы қағаздармен бірге ол да төлем құралы міндетін атқарған. Технологияның соңғы мүмкіндігі төлем құралының обьектісін қағазға айналдырды. Ал цифрлы кезеңде қағаз ақшаның дәуірі өткенін, оны цифрландыруға тиіс екенімізді мойындауымыз керек. Цифрлы валютаға дайындалып жатқан елдерде ІЖӨ-де көлеңкелі экономиканың үлесі аз. Демек, бұл мәселеге біз дайындықпен, тазалықпен және адалдықпен келуіміз керек. Себебі цифрлы валюта дәуірінде әлемдік валютамен интеграцияланып, ғаламдық желіде жұмыс істейміз. Халықаралық деңгейдегі келісімшарттар да, тендер айналасында адасып, біреудің қалтасына кететін тиын-тебендер де бақылауда болады», дейді Е.Ибрагим.
Ол ұлттық электронды төлем жүйесіне QR-код енгізу жайлы тоқтамды пікірге келмегенімізді де айтып өтті. Халықаралық төлемдерде QR-код қана дербес ел екенімізді білдіреді. «Ел ішінде QR-кодты енгізуге қарсы пікір көбейіп барады. Алда атқаратын жұмыс көп. Бүгін қолға алмасақ, күні ертең бізден бұрын шешім қабылдап, етек-жеңін сайлап алған елдердің цифрлы валюталарының жетегінде кетеміз. Сол кезде ұлттық валюта немесе ұлттық экономика туралы ойлаудың өзі мүмкін болмай қалады», дейді Е.Ибрагим.
Мұны мойындау қажет, мойнымыз жар бермесе де үйренудің кезі келген секілді.
Цифрлы ақша туралы әлемдік додаға біз де қосылып кеттік. Халықаралық ақша аударымдары саласындағы көшбасшы Western Union компаниясы ең ірі банктердің бірі «Банк ЦентрКредит» АҚ-пен бірге westernunion.kz сайтын іске қосып, тұтынушыларға жақындары мен туыстарына 24/7 режімінде әлемнің кез келген жеріне ақша аудару мүмкіндігін ұсынып, цифрлы желісін кеңейтіп жатыр. Бүгінгі таңда онлайн-қызметтер дүние жүзі бойынша 70-тен астам ел мен аймақтарда қолжетімді. Енді цифрлы ақша аударымдарын Қазақстандағы клиенттер де тұтына алады. Бұрын ТМД елдерінде бұл сервис Украина мен Ресейде іске қосылған болатын.
Ұлттық банк пен Қаржыгерлер қауымдастығы алдағы уақытта fintech-тің жалпы шығындарын азайту, тиімсіздікті жою және қаржы секторында жаңа өсу нүктелерін құруды жоспарлауға ниетті екенін, бұл бағыт негізгі екі стратегиялық бастамадан тұратынын айтады. Біріншісі, қаржы ұйымдарының реттеуші талаптарды орындауын жеңілдету және бақылаудың тиімділігін арттыру, сонымен қатар сала қатысушыларының қадағалауы. Нарық қатысушылары мен қаржылық реттеушілер арасында электронды құжат айналымына көшу, сондай-ақ есептерді онлайн форматқа аудару. Бұдан басқа, қаржылық қызметтерді тұтынушыларды және қаржы нарығының жаңа қатысушыларын қолдау үшін бірыңғай байланыс орталығын, сондай-ақ есеп беру үшін дербес шоты мен сертификатталған Regtech қызметін құру ойда бар. Екіншісі, тұтынушы құқығын қорғауды және қаржылық сауаттылықты қамтамасыз ететін технологияларды енгізу. Биометриялық сәйкестендірудің бірыңғай қызметтерінің және Digital ID негізінде көрсетілетін қызметтер арқылы банк клиенттерін және нарықтың басқа қатысушыларын қашықтан байланыстыру мүмкіндігі де басым бағыт ретінде қарастырылып жатыр. «Біз басымдық беріп отырған бағыттардың негізгі құрамдас бөліктері цифрлы идентификатор, электронды төлем инфрақұрылымы, Open API және ашық банкинг, қаржы нарықтары және қаржы инфрақұрылымының басқа элементтері», деп атап өтті Ұлттық банк.
Ел тұрғындарының 80%-дан астамы банктік қызметтерді қашықтан пайдаланады. Бұл жаңа клиенттерді тіркеу процесінде шығындарды 90%-ға төмендету жоспарлануда. Сондай-ақ төлемдерді, тәуекелдерді және нарыққа қатысушылардың шығындарын азайту, ақпараттық қауіпсіздік инциденттеріне әрекет ету жылдамдығы 10 есе артады деген үміт бар.
Ұлттық банк пен Қаржыгерлер қауымдастығы бұл қаржы нарығындағы ынтымақтастықты арттырады, нарықта жаңа өнімдерді шығаруды тездетеді, қауіпсіз режімде өнімдерді сынауға көмектеседі, жаңа бизнес мүмкіндіктерін туғызады және шығындарды азайтады, fintech құзыреттерінің қолжетімділігін арттырады деп үміттеніп отыр. Сонымен бірге жоба бойынша тұжырымдама 2020 жылдан 2025 жылға дейін үш кезеңде жүзеге асырылады. 2020-2021 жылдары дағдарысқа қарсы күн тәртібі жүзеге асырылады және цифрлы инфрақұрылым үшін сыни негіз жасалады. 2022-2023 жылдары нормативтік-құқықтық база жасалады және цифрлы инфрақұрылымның негізгі элементтері салынады.
АЛМАТЫ
