Қарағанды облысында арқарлар негізінен Қарқаралы, Бұқар жырау, Осакаров, Ақтоғай және Шет аудандарында мекен етеді. Негізі, бұл өңірлердің аумағын иір мүйізділерге пана болған Сарыарқаның атақты ұсақ шоқылары көктей өтеді. «Қарағанды облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы» мекемесінің басшысы Андрей Кимнің айтуынша, Арқаның сәніне айналған бұл жануардың саны жыл сайын көбейіп келеді екен. Ең алдымен аталған қуанышты жайтқа мемлекет тарапынан ұйымдастырылған қадағалау мықты себепші болғанға ұқсайды. Бұл жерде «Охотзоопром» мекемесі мен облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы қызметкерлерінің ерен еңбегін айтпай кетуге тағы болмайды. Бұдан бөлек, құқық қорғау құрылымдары мен аң шаруашылықтарына қарасты қорықшылар құрамының да бұл шарапатты іске қосқан үлесі мол.
Бұл жерде арқардың өсуіне жайлы болған тағы да бірнеше жағдайды айта кеткен ләзім. Мысалы, қазіргі таңда аңның азайып-көбеюіне тікелей әсер ететін жыртқыштар, ауру-сырқау мен паразиттер азайған екен. Сонымен бірге, соңғы жылдары Арқада қыс жайлы болып, жануарлардың қысылмай шығуына мол мүмкіндік туған. Міне, осындай жағымды өзгерістердің арқасында бүгінде Арқа төсіндегі арқарлардың саны жеті мыңға жетіп отыр.
Жалпы, Қарағанды облысының аумағында арқарларды авиациялық санау мен оның санына мониторинг жасау он жылдан бері ұдайы жүргізіліп келеді. Мамандардың айтуынша, автокөлікпен аралап жүріп санағанмен авиацияның көмегіне жүгініп санақ жүргізудің айырмасы жер мен көктей екен. Құс қанаты жетер биіктен қарағанда және санағанда, жердегі жануарлардың дәл санынан жаңылудың мүмкін емесі белгілі.
Тегі, арқарды тікұшақтан санауды да оңай шаруа деп айта алмайсыз. Жануарлар үркіп, жан-жаққа бытырай қашқанда ұшқыштарға кейде нартәуекелге бел буып, шоқыларды бауырлай ұшуға тура келеді. Кейде мынадай да жағдайлар болып тұрады екен: арқар үйірі кейбір кезде үрікпей, жартастың қалқасында, көлеңкелі тұстарда ұйлығып тұрып қалатын көрінеді. Ондай сәттерде, тікұшақтың амалсыз сол маңға бірнеше мәрте шүйлігуіне тура келеді. Бір санаған арқар екіншілей есепке ілініп кетпес үшін, үйірлерді бөлшектеп тастайтын кездер де жиі болып тұрады. Мұның бәрі санақтың мейлінше дәл шығуы үшін істелінетін амалдар екен.
«Былтыр облыс аумағында арқарлар санағы МИ-2 тікұшағының көмегімен 45 сағат бойы жүргізілді. Санақты «Қарағанды облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясы» РММ мамандарының қадағалауымен «Охотзоопром» және «Зоология институты» мекемелерінің өкілдері жүзеге асырды», дейді мекеме басшысы Андрей Ким.
Санақ нәтижесі көрсеткендей, 2019 жылы Қарағанды облысын мекен еткен арқарлардың саны 7275 басты құраған. Мұның алдындағы жылдармен салыстарғанда, аңның бұл түрі ұдайы өсіп келеді екен. Мысалы, 2017 жылы 6968 бас болса, 2018 жылдағы арқар саны 7184 басқа жеткен. Осы орайда, арқардың санын сақтап қалу үшін айрықша қорғалатын табиғи аумақтардың маңызы зор екенін айтпай кетуге тағы болмайды.
Жасыратыны жоқ, бүгін арқардың басты жауы төрт аяқты қасқыр емес, екі аяқты «жыртқыштар» болып тұр. Қазір жерінің асты қазба байлықтарына тұнып тұрған Қарағанды облысында геологиялық барлау жұмыстары белсенді түрде жүргізіліп жатыр, ауыл шаруашылығының да ақырындап болсын өркен жайған түрі бар. Яғни пенде баласының тойымсыз тірлігі «Қызыл кітапқа» енген қайран жануарларды байырғы мекенінен бірте-бірте ығыстырып келеді. Алдағы уақытта бұл мәселенің ақылға қонымды бір шешімі табылмаса, бүгін көбейді деп отырған арқарларымыздың күні ертең Арқадан ауып кетпесіне кім кепіл...
Қарағанды облысы
