– Парламент VI шақырылымның бесінші сессиясын аяқтады. Осы уақыт аралығында бірнеше маңызды заң жобасы талқыланғаны белгілі. Осыған қысқаша тоқталып өтсеңіз.
– VI шақырылымдағы Парламенттің бесінші сессиясында Сенат 98 заң жобасын қарап, қабылдады. Оның ішінде 2 кодекс, 3 конституциялық заңға өзгерістер енгізу, 8 дербес заң, қолданыстағы 45 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу және 40 халықаралық шарттар мен келісімдерді ратификациялау туралы құжаттар бар.
Сенат қабылдаған заңдар халықтың игілігін көздейтін экономикалық дамуды, қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған. Заңдардың қай-қайсысы да ел өмірі үшін маңызды мәселелерді қамтиды. Дегенмен әлеуметтік салаға ерекше көңіл бөлінді. Соның ішінде, халықтың әл-ауқатын жақсарту, аз қамтылған отбасылар мен көпбалалы отбасыларға мемлекеттік қолдау мәселесі басты назарда болды. Қабылданған заңнамалар атаулы әлеуеттік көмек көрсету тетіктерін жетілдіруге, көпбалалы аналардың бірінші кезекте тұрғын үй алуына, табысы аз қызметкерлерге салық жүктемесін төмендетуге, педагогтердің еңбекақылары мен студенттердің стипендияларын арттыруға, жұмыс істейтін жастарды жалға берілетін тұрғын үймен қамтуға және басқа да салалардағы мәселелерді шешуге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік салаға қатысты қабылданған заңдар қаржылық тұрғыдан толық қамтамасыз етілген. Республикалық бюджет параметрлерін қарау кезінде білім беру, денсаулық сақтау, басқа да әлеуметтік бағыттар бойынша шығыстар ұлғайтылды. Агроөнеркәсіптік кешенді, кәсіпкерлікті дамытуды қолдауға қатысты қолданыстағы заңнамалар жетілдірілді.
Құқық қорғау жүйесін, әкімшілік, қылмыстық заңнаманы жетілдіру, сондай-ақ денсаулық сақтау саласына да қатысты бірқатар заң мен кодекс сенаторлар қолдауына ие болды. Қорыта айтқанда, Парламент бесінші сессияда халықтың мұң-мұқтажы мен мемлекеттің дамуына қажетті заңдарды қабылдады десек артық айтқандық емес.
– Биылғы қабылданған заңдардың ішіндегі шоқтығы биігі – сайлау және саяси партиялар туралы заң жобалары. Аталған заң жобаларын талқылау барысында қандай мәселелер ескерілді? Бұл заңдар елдің дамуына қалай әсер етпек?
– Сенатта қабылданған заңдардың ішінде азаматтарымыздың мемлекеттік және қоғамдық өмірге белсене араласу мүмкіндігін кеңейтетін заңнамалар топтамасы бар. Мәселен, жастар мен әйелдердің қоғамдық-саяси процестерге қатысуын ынталандыру мақсатында «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңына толықтырулар енгізілді. Әрбір саяси партия Мәжіліс пен мәслихат депутаттығына кандидаттарды тіркеу үшін ұсынған кезде жастар мен әйелдер үшін белгіленген отыз пайыздық квотаны сақтауға міндетті. Бұл өз кезегінде осы санаттағы азаматтардың қоғамның саяси өміріне белсенді қатысуын қамтамасыз етеді деген ойдамын.
Алдағы уақытта саяси партиялар құру үшін 20 мың партия мүшесі болса жеткілікті. Бұл «Саяси партиялар туралы» заңға енгізілген жаңа норма. Саяси партия құру үшін қажет партия мүшелерінің саны екі есеге, қырық мыңнан жиырма мыңға дейін қысқарды.
Біздің заңнамамызда бұрын қарастырылмаған «парламенттік көпшілік» және «парламенттік оппозиция» ұғымдары «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Конституциялық заңға енгізілген толықтыруларда көзделген.
Заңның мақсаты – парламенттік көпшілік пен парламенттік оппозиция қызметінің құқықтық негіздерін қамтамасыз ету. Жалпы бұл заң парламентаризмді одан әрі жетілдірудегі маңызды қадам.
– Қоғамда қызу талқыға түскен тағы бір маңызды құжат – бейбіт жиындар өткізу туралы заң жобасы. Құжат митинг ұйымдастыру мәселесін қалай өзгертпек?
– Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы халыққа Жолдауында елімізді дамудың жаңа сапалы кезеңіне шығару мүмкіндігі беріліп отырғанын атап айтты. Ал экономиканы реформалау елдiң қоғамдық-саяси өмiрiн жаңғырту арқылы ғана icке асатынына тоқталды.
Мемлекеттiң қоғамдық-саяси өмiрiнде азаматтардың өз ойлары мен ұстанымдарын жеке немесе топтасып бiлдiруi ерекше орын алады. Ол негiзiнен бейбiт жиналыстар арқылы жүзеге асырылатыны белгілі. Бұл әлемде кеңiнен таралған және адам құқықтары мен бостандықтарына байланысты халықаралық құжаттарда шешiмiн тапқан.
Қазақстандағы бейбіт жиындар өткізу туралы заң 1995 жылы қабылданған еді. Алайда ол кезде қабылданған құжат қоғамның бүгінгі даму деңгейіне, оның сұраныстарына толық сәйкес келмейтін еді. Осыған байланысты, Президентіміз Жолдауда митингтер туралы заңнаманы жетiлдiру туралы тапсырма берді.
Жаңадан қабылданған «Қазақстан Республикасында бейбiт жиналыстарды ұйымдастыру және өткiзу тәртiбi туралы» заң Президент Жолдауын icке асыруға және бұған дейінгі заңда жіберілген олқылықтарды түзеуге бағытталған. Заңның қолданыста болған бұрынғы заңмен салыстырғанда тұжырымдамалық тұрғыдан да, осы саладағы туындайтын қатынастарды реттеудiң құқықтық тетiгi жөнiнен де көп айырмашылығы бар.
– Бұл заңды қабылдау барысында көптеген қоғамдық талқылау өткені белгілі. Пікірталас барысында бетті бүркеу мәселесі де көтерілді. Азаматтардың бұл талап-тілегі қаншалықты ескерілді?
– Заң жобасында бейбiт жиналысқа қатысушылардан өз бетiн бүркемеудi, оның iшiнде бет әлпетiн тануға кедергi келтiретiн киiм-кешектi және өзге де заттарды пайдаланбауды талап ету ұйымдастырушыға мiндет қылып жүктелген-ді. Сол секілді, құжаттың алғашқы нұсқасында бейбiт жиналысты өткiзу кезiнде ұйымдастырушыға бет әлпетiн тануға кедергi келтiретiн киiм-кешектi және өзге де заттарды пайдалануға тыйым салынды.
Кейіннен Сенаттағы талқылаудан кейін бұл нормалар алынып тасталды. Себебi кей жағдайда бейбiт жиналысқа қатысушылардың денсаулығын сақтауға байланысты жеке қорғаныш құралдарын пайдалану кажеттiлiгi туындауы мүмкiн. Мұндай жағдайда жоғарыдағы нормалар азаматтардың құқығын шектейдi. Сондай-ақ бейбiт жиналысқа қатысушының денсаулығын сақтауға бағытталған жеке қорғаныш құралдарын пайдалануға мүмкiндiк беретiн толықтыру енгізілді.
– Қоғамдық талқылауда жиі көтерілген тағы бір мәселе – бейбіт жиын өткізетін жерді белгілеу. Бұл тұрғыда заңнамаға қандай өзгерістер енгізілді?
– Бейбіт жиналыстарды ұйымдастыру және өткізу үшін арнайы орындарды белгілеу және оның санына қатысты сұрақтар көтерілді. Ол қоғамда да кеңінен талқыға түскен болатын. Оны ескере отырып арнайы орындар мiндеттi түрде орталықта орналасуы және олардың саны үшеуден кем болмауы тиiс деген шешiм қабылданды. Қатысушы немесе қатысушылар тарапынан заңның бұзылуы жойылған жағдайда бейбiт жиналыстарды жалғастыруға мүмкiндiк беретін маңызды нормамен толықтырылды.
Заң азаматтардың өз ойын білдіруге қатысты мүмкіндіктерін кеңейтіп отыр. Ол еліміздің қоғамдық-саяси өміріндегі өзгерістерді ескере отырып демократиялық үдерісті жалғастыруға бағытталған батыл қадам деп айтуға болады.
– Осы заң Сенатта талқыланғанда бірнеше түзету енгізіліп, Мәжіліске кері қайтарылғаны есімізде. Осы орайда, Сенаттың қоғам пікіріне ерекше назар аударған басқа да заң жобаларына тоқтала кетсеңіз.
– Сенат келіп түскен заң жобаларын қарау барысында 9 заң жобасына түзетулер енгізіп Парламент Мәжілісіне қайтарды.
Сенат депутаттары Мәжілістен келіп түскен заң жобаларын өте мұқият қарастырады. Мәжіліске қайтарылған заң жобаларына Сенат енгізген түзетулер маңызды және олар алдымен халқымыздың мүддесін ескере отырып қабылданады.
Әрине қоғамның талқылауына түсіп, әртүрлі көзқарастар мен пікір туғызатын заң жобаларын қарау барысында азаматтардың ұсыныс-пікірлері де ескеріледі. Қазақстан Республикасының Парламенті, оның ішінде Сенат барлық мемлекеттік билік институттары сияқты әлемді жайлаған індет тұсында жұмыс істеуіне тура келді. Бұрыннан қалыптасқан жұмыс ырғағы өзгеріп, қалыптасқан жағдайға бейімделе отырып ауқымды жұмыстарды іске асырды. Оған жоғарыда аталған заң жобаларын қарау және қабылдау дәлел бола алады.
Алдағы сессия кезінде де Парламент алдында аса жауапты маңызды заң жобаларын қарау міндеті тұр. Сенаттың бұл міндеттерді абыроймен атқарып шығуына тілектеспін.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Egemen Qazaqstan»
