МКК кедендік бақылау нысандарын саралап қолдану мақсатында сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларды тәуекелдің жоғары, орта және төмен деңгейі санаттарына жатқыза отырып, бағдарланған субъекті тәсілін қолданады. Санаттарға бөлу үшін салық, кеден және басқа да мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінен алынған СЭҚ қатысушылары туралы мәліметтер пайдаланылады (Инвестициялар және даму министрлігінің Инвестициялар комитеті, Бас прокуратураның Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті, Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі).
Санаттарға бөлу нәтижесінде СЭҚ 29%-ы төмен тәуекел деңгейі санатына, 65%-ы орташа тәуекел деңгейі санатына және 6%-ы жоғары тәуекел деңгейі санатына жатқызылған.
АСТАНА-1 ақпараттық жүйесі декларациялардың 69%-ын (кедендік бақылау шараларын қолданбай) автоматты түрде шығарды, кедендік декларациялаудың 23%-ы құжаттамалық бақылау үшін іріктелді және 8%-ы физикалық бақылау (кедендік тексеру, сараптама) жүргізу үшін іріктелді.
2017 жылы «Қытай Халық Республикасы экспорты – Қазақстан Республикасы импорты» кедендік статистикасындағы деректердің алшақтығы 6,9 млрд АҚШ долларын құрағанын атап өткен жөн (ҚХР деректері бойынша елімізге экспорт 11,6 млрд АҚШ доллары, Қазақстан деректері бойынша 4,7 млрд АҚШ долларын құрады). ҚХР мен Қазақстанда қолданылатын әдіснамалардағы айырмашылықтан басқа, статистиканың алшақтығының себептері кедендік құнды дұрыс мәлімдемеу және ҚХР-дан әкелінетін тауарларды дұрыс декларациялау болып табылады.
Осыған байланысты Мемлекеттік кірістер комитеті Қытай тарапымен келіссөздер жүргізді, нәтижесінде 2019 жылы 26 сәуірде Бейжің қаласында Қазақстанның Қаржы министрлігі мен ҚХР МТУ арасында Қазақстан мен ҚХР кедендік шекаралары арқылы өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы алдын ала ақпаратпен алмасу туралы хаттамаға қол қойылды (қол қойылған сәттен бастап күшіне енді). 2019 жылы ақпарат алмасудың техникалық шарттары пысықталды, содан кейін 2020 жылдың қаңтарынан бастап ҚХР кеден қызметі экспорттық декларациялар бойынша алдын ала ақпарат жібере бастады.
Биылдың сәуір айында Мемлекеттік кірістер комитеті ҚХР кеден органдарынан алынған мәліметтерге сәйкес 1 698 тауар позициялары бойынша тәуекелдің құндық бейіндерін өзектендірді. Бұл ретте, тәуекел бейіндері адамның қатысуынсыз тәуекел декларацияларын автоматты түрде іріктеу үшін АСТАНА-1 ақпараттық жүйесіне енгізілді.
ҚХР алдын ала ақпараты негізінде тәуекелдің құндық индикаторларының деңгейі өсті. Атап айтқанда бұл тауарлар килосына – автобөлшектер 0,7-ден 5,9-ға долларға дейін (8,5 есе); электронды ойындар 1,5 доллардан 14,7 долларға дейін (9,8 есе); бадам және пісте 0,55-тен 3,34 долларға дейін (6 есе); полиэфир талшықтарынан жасалған маталар 0,8-ден 6,7 долларға дейін (8,4 есе); тоқылмаған материалдар 0,5-тен 8 долларға дейін (16 есе); қозғалтқыштар 0,8-ден 15,4 долларға дейін (19,3 есе) құраған болатын. Барлық осы сандар ҚХР экспорттық кедендік декларациялары бойынша деректермен расталады.
2019 жылдың тамыз айында Мемлекеттік кірістер комитетінің құрылымында өткізу пункттерінде кедендік операцияларды, ИДК түсірілімдерін (рентген) мониторингілеуді, импортқа арналған декларациялардың деректерін ҚХР-дан алынған мәліметтермен салыстыруды жүзеге асыратын «Ахуалдық орталық» құрылды.
2020 жылғы 15 қыркүйектен бастап «Электронды декларациялау орталығын» іске асыру қанатқақты жобасы іске қосылды. Оның мақсаты – кедендік құнды комитет деңгейінде құжаттамалық бақылау, тауарларды жіктеу және тауарларды ішкі тұтыну үшін шығарудың кедендік рәсімімен (ИМ-40) орналастыру кезінде жеңілдіктер мен босатулар берудің заңдылығын бақылау. Бұл бүкіл республика бойынша баға саясатының және қабылданатын шешімдердің біркелкілігін қамтамасыз етеді. Бірінші кезеңде жобаға Ақмола, Атырау, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстары бойынша Мемлекеттік кірістер департаменттерінің кеден бекеттері тартылған.
Бұдан басқа, қазіргі уақытта «Атамекен» ҰКП-мен бірлесіп тауарлардың кедендік құнын әкімшілендіруге байланысты проблемалық мәселелерді пысықтау бойынша жұмыстар жүргізілуде, тәуекелдің құндық индикаторларын және бағалық ақпаратты қалыптастыру әдістемелері әзірленіп, талқылануда, кедендік құнды реттеудің негізгі, өзекті мәселелеріне қатысты ұсынымдар әзірленді және МКК ресми сайтына орналастырылды, кедендік құнды әкімшілендірудің проблемалық мәселелерін талқылау үшін «Кедендік құн» телеграм-чаты құрылды.
СЭҚ-қа қатысушыларды ақпараттандыру мақсатында, сондай-ақ аумақтық мемлекеттік кірістер органдарының өкілеттіктерді теріс пайдалануына жол бермеу үшін МКК ресми сайтында «Кедендік құн» бөлімі құрылды, онда тәуекелдің құндық бейіні деңгейіне барынша жақындатылған тауарлар бойынша бағалық ақпарат, нормативтік-құқықтық актілер және кедендік құн бойынша түсіндірулер орналастырылған.
Мемлекеттік кірістер комитеті қабылдаған тауарлардың кедендік құнын әкімшілендіруді күшейту шаралары айналы статистикадағы алшақтықты 2020 жылдың 1 жарты жылдығында 38,5%-ға дейін қысқартуға мүмкіндік берді (ҚХР экспорты – 4 млрд доллар, Қазақстан импорты – 2,5 млрд доллар).
