Вакцина бәсекесі қызып тұр

Батыс сынақты соза түсті

Бұл жағдай мемлекеттер үшін нағыз бәсекеге айналған сы­ңайлы. Батыс елдері қауіп­сіз әрі тиімді вакцина үшін асы­ғыс­тыққа жол бермей, тыңғылық­ты жұмыс істейміз деп уәде етсе, Қытай мен Ресей өз вакцинасын қол­д­анысқа шығару үшін жан­та­л­асып жатыр. Мәселен, осы күзде сынақтың үшінші кезе­ңіне өткен екі вакцина волонтерлерден «белгісіз ауру» пайда болғанына байланысты зерттеуді уақытша тоқтатуға мәжбүр болды. Ғалымдар да мұндай жағ­дайдың қалыпты екенін ескер­тіп, өздеріне сенуге шақырып әлек. Негізі індетпен күресте жаңа вакцина ойлап табу оңай шаруа емес. Бұл – он жылдыққа со­зылуы мүмкін ұзақ процесс. Алайда қазір барлық күш пен қара­жат COVID-19-дың емін табу­ға жұмсалғанын ескерсек, істің жылдамырақ жүріп жат­қаны байқалады.

Алғашында Батыс ғалым­дары вакцина осы жылдың соңына дейін табылуы мүмкін деген болжам айтқан еді. Алайда қыркүйектің басында бәйгенің алдында келе жатқан Оксфорд университеті дайындап жатқан вакцина сынағы уақытша тоқтатылды. Кейіннен осы жақында АҚШ-тың Johnson& Johnson компаниясының зерт­теуі де қиындыққа ұшыра­ға­нын естідік. Екеуінде де сы­нақтың үшінші кезеңінде ерік­ті­лерден «белгісіз аурудың» пай­да болуы себеп болды. Алай­­да жеке қауіпсіздікке бай­­ла­ныс­ты қосымша дерек­тері құпия күйінде қалды. Окс­­форд университеті жағ­дай­­­дың шешілгенін айтып, сы­нақ­ты жалғастыратынын хабар­ла­ғанымен, вакцинаға деген сенімге селкеу түсті. Бұл ретте ДДҰ коронавирустың аталған түрі­не қатысты зерттеудің әлі де жеткіліксіз екенін қайта-қайта ескертіп жатыр. Ал ға­лым­дар болса COVID-19-дың емі келесі жылдың екінші жарты­сында, яғни 2021 жылдың шілде-жел­тоқ­сан айларында табылып қалуы әбден мүмкін деп отыр. Бұл алғашында айтылған асы­ғыс тұжырымға қарағанда, құ­лақ­қа қонымды секілді. Себебі клиникалық кезеңді сәтті аяқ­тағанның өзінде вакцинаны тіркеу үшін біраз кезеңнен өтіп, құжаттарын түгендеу керек екен. ДДҰ дені сау адамдар вакцинаны 2022 жылға дейін күтуі мүмкін екенін айтты. Өйткені індеттің емі анық­талса, ең бірінші болып ден­саулық сақтау саласының қыз­меткерлері, ауруға бейім егде жастағы тұрғындар мен қосалқы сырқаты бар жандар егіледі деген ұстаным бар. Одан кейін барып вакцина қалған азаматтарға егіледі.  

Қазақстан вакцинасы да сынақтың үшінші кезеңін келесі жылдың сәуір айында аяқтауды жоспарлап отыр. Жақында ДДҰ қазақ зерттеушілерінің өніміне клиникалық сынақты бастауға рұқсат берген еді. Денсаулық сақтау министрі 17 қарашада клиникалық сынақтың екінші кезеңі аяқталатынын айтты. Сол кезде отандық өнімнің тиімділігі белгілі болады. Ал әзірге Қазақстан өзге мемлекеттерден алғаш тіркелген вак­циналарды сатып алмақшы. Барлық сынақ аяқталмай жатып дайын болған Ресей вакцинасын алу туралы келісім қалтада. Еліміз сондай-ақ Оксфорд университеті мен AstraZeneca компаниясының өніміне де қызығушылық танытып отырған көрінеді, әзірге тараптар келіссөздер жүргізу­де. Бұл – отандық вакцинаға деген сенімсіздік емес, ол да­йын болғанға дейін халықты індеттен құтқарудың амалы. Елімізде вакцина өндірісіне арналған зауыттың да салынып жатқаны белгілі.

Ұлыбританияның вакцинасына сұраныс көп еке­нін айта кеткен жөн. Тіпті корольдік тұрғындары бізге жетпей қалмай ма деп алаң­дап отыр. Еурокомиссия да осы компанияның вакцинасын алуға ниет білдіріпті. Сарап­шылар сынақ кезіндегі келең­сіз жағдайға қарамастан вак­цинаға қызығушылық төмен­демегенін айтады, яғни сатып алғысы келетін елдер әлі де көп. Тек көбі вакцинаның да­йын болғанын күтіп отырған сы­­ңайлы. Бірінші тіркелген өнімге балға жиналған арадай барлық мемлекет көз тігетіні түсінікті де.

Азия препаратына сенімсіздік басым

Бұл жарыста үздік болу үшін бар күш-жігерін арнап жатқан елдер қатарында жо­ға­рыда айтқан Ресей мен  індет­тің ошағы болған Қытай да бар. Солтүстіктегі көр­ші­нің өнімі жайлы айтып өттік. Ре­сей вакцинасын са­тып алу­ға келіскен елдер қата­ры да аз емес. Барлығы 27 мем­ле­кет қы­­зы­­ғу­шылық таныт­қан екен. Сон­дай-ақ Ресей бұл көр­сет­кіш­пен тоқтап қал­май­тын сы­ңай­лы. Жақында екін­ші вак­ци­на­ның тіркелгені бел­гілі болды. Ел президенті ал­да­ғы уақытта үміт күттірер үшін­ші вак­цинаның да бар еке­нін ай­тып қалды. Осылайша Ресей тарихта COVID-19 інде­тін тоқ­татқан ел болуды көз­дей­тін секілді. Әрине, бұл жал­ғыз орыстардың үміті емес. Ба­тыс­та Ресей вакцинасы­на кү­­мән­мен қараушылар қа­тары да көп. Зерттеушілер оның тиім­ді болғанымен адам ден­сау­­лы­ғына қаншалықты қауіп­­сіз еке­ніне шек келтіріп отыр. Жоға­рыда айтқандай, вак­ци­на дайын­дау ісі әдетте ұзақ­қа со­зыла­ды, ал Ресейде зер­т­теу­дің ты­м тез өткені оларды алаң­да­тады. Себебі індетті қан­ша­лық­ты тезірек тоқтатып, бұ­рын­­ғы тір­ші­лігімізге ораламыз деген­­мен, адам қауіпсіздігі ең жоғары құндылық болып қала береді.

Батыс өркениетінің Ресей мен Қытайға көзқарасы онсыз да мәлім, сенімсіздік танытуы да түсінікті. Ғылым мен саясаттың ара-жігін ажырату қаншалықты маңызды екенін осы пандемия көрсеткендей. Мемлекеттердің вакцина ісін бәсекеге немесе табыс көзіне айналдыруы да қисынсыз. Кеше ғана Қытайда халыққа вакцина егу басталып кетті деген хабар Азияға деген сенімсіздікті одан сайын күшейте түсті.

Жергілікті БАҚ елдің шы­ғыс өңірінде Чжэцзян про­вин­циясындағы Иу қаласында халыққа вакцина салынып жатқанын хабарлады. 60 долларды қалтасы көтеретін кез келген тұрғын COVID-19-дың емін ала алады. Індетке қар­сы вакцинаның ресми тір­кел­мегенін ескерсек, бұл әре­кеттің қаншалықты ізгі екенін айту қиын. Жыл басында тура осы мекемеде коронавирус­ты анықтауға кезекке тұрған ха­лық енді вакцина алу үшін таңер­теңнен жиналып жатқан көрінеді. Sinovac компаниясы өндіріп жатқан бұл вакцина қазір сынақтың үшінші кезеңін Бразилия, Индонезия және Түркияда өткізіп жатыр. Ал зерттеу нәтижелері қараша айында белгілі болуы керек. Бағасына қатысты да ешқандай мәлімдеме болмаған. Қытай вакцинасы – әлемде клиникалық сынақтың үшінші кезеңіне өткен 8 өнімнің бірі. Сондықтан бұл зерттеулерді жіті бақылап отырған халықаралық ұйым­дар мен мемлекеттер көп. Барлы­ғының қалауы – бірінші болып тіркелген вакцинаға қол жеткізу.

Ал ғалымдар қауымы зерт­­теудің этикалық тұсын, қауіп­сіздігін басты назарда ұстай­тынын білеміз. Қоғам мен билік тарапынан жасалған қысым зерттеудің нәтижесіне әсер ет­пеуіне барынша тырысатыны сөзсіз. Алайда кез келген жерде қауіптің бары белгілі.  COVID-19 вакцинасы­мен де жағдайдың саяси сипат алуы аса қауіпті болуы ық­тимал. Кейбір БАҚ Оксфорд уни­вер­ситеті дайындап жатқан өнім уақытша тоқтаған кезде Ресей тарапынан болған «ақ­па­рат­тық шабуылды» дәлел­деуге тырысып келеді. Бұл ең беделді қарсыластан құтылудың жолы деген де пікірлер айтылды. Жалпы, індет басталғалы жал­ған ақпараттың көлемінде шек болмағаны белгілі. Тіпті, ДДҰ бұл құбылысты қаупі жағынан пандемиядан кем түспейтін «ин­фодемия» ұғымымен ай­қын­дады. Тура сол секілді енді вакцина саудасы қызған тұс­та тағы бір ақпараттық тол­қынды күтуге болатын секілді. Дегенмен COVID-19 вакцинасы кім бірінші деген жарысқа емес, халықтың игілігіне жасалған ғылыми жаңалық боларына сенейік.