Алматыдағы Қазақстан-Британ техникалық университетінің түлегі білімін шыңдау мақсатымен «Болашақ» бағдарламасы арқылы Ұлыбританияның Newcastle университетіне аттанды. Магистратураны аяқтаған соң, университет ұсынған грантпен докторантураға түсіп, тағы 3 жылға оқуын жалғастырды. Ғылыми дәрежесін алған Ирманың алдында талай мүмкіндіктерге жол ашылды. Әуелі Швециядағы Chalmers University of Technology оқу ордасында ғылыми зерттеуші болып қызмет етті. Ондағы жұмысының басты мақсаты – кемелердің жылдамдығын қалай арттыруға болатынын анықтау мен олар қолданатын жағармайлардың және бояудың экологияға әсерін азайту болды.
«Мұхитта, не теңізде жүзетін кемелердің су астындағы бөлігі арнайы бояумен сырланады. Бұл сырт көзге кемеге сән беріп тұрғандай көрінеді. Алайда мұндай химиялық заттың теңіз түбіндегі организмдердің өсуіне кедергі келтірмеуін қадағалауымыз керек. Өйткені кейбір бояулар өте зиянды. Біз зертханада сол бояуларды жағып тәжірибе жүргіземіз. Одан бөлек, зерттеу кезінде кемеге түрлі жылдамдық беріп, қанша жағармай кеткенін, одан ауаға қанша көмірқышқыл газы бөлінетінін есептейміз. Қазір Еуропада экология мәселесіне үлкен мән беріліп отыр. Сол себепті осы саладағы зерттеу жұмыстарына да сұраныс өте жоғары», дейді жас ғалым.
Ирманың ғылымдағы жолы оны былтыр бояу өндірісіндегі әлемдік алып компанияға – Норвегияның Jotun химиялық кәсіпорнына алып келді. Осыған дейін зерттеу институттарының базасында жасаған жұмысын енді ол өнеркәсіпте сынап көреді.
Жаңадан мектеп бітіріп, жоғары оқу орнын таңдауға Алматыға келген жас түлектің дәл осы мамандықты таңдауы да қызық. Қазақстан-Британ техникалық университетінде Теңіз техникасы мамандығының таныстырылымын көрген Ирманың бұл салаға деген қызығушылығына сол 2004 жылдан бастап Каспий қайраңының игеріле бастауы туралы ақпарат түрткі болған екен. Презентация кезінде Каспийде қолданылатын техниканың алуандығы зерттеушіні бірден баурап алса керек. Сол кездегі жаңашылдыққа деген құштарлық оны шетел асырып, елінен жырақта қызмет етуіне себеп боларын өзі де білген жоқ-ты.
Өзге елде білім алған адамның өз Отаны мен шетелдік тәжірибені талдап, саралайтын әдеті емес пе?! Озық үлгісін туған жеріне алып келгісі келетіні де түсінікті. Тура сол секілді Ирма Егінбаевамен әңгімеміздің ауаны біртіндеп білім, ғылым сапасына ауысты.
«Ең алдымен, шетелде оқыған адам ағылшын тілін жетік меңгеруімен оқ бойы озық тұрады. Себебі ірі зерттеу жұмыстарының көбі ағылшын тілінде жазылған. Бұл кез келген ғалымның білім көкжиегін еселеп, зерттеу жұмысының ауқымын кеңейтеді», дейді ол. Одан бөлек дамыған елдерде ғылымның қоғамды ілгерілетудегі орны мен рөлі әлдеқашан айқындалып қойғанын айтады. Бұл бізге де енді келіп жатқанын ескерсек, отандық зерттеушілердің жұмысы енді басталып жатыр. Ғылыми қауымдастықтың қалыптасуы да саланың дамуына үлкен ықпал етеді. Сондай-ақ зерттеуші ең үлкен артықшылық деп академиялық орта мен өнеркәсіп арасындағы жолға қойылған серіктестікті атады.
«Мұндай байланыстың нәтижесінде зерттеу жұмыстары нақты бір мәселені шешуге бағытталады. Мәселен, бір компания ғалымдарға белгілі бір туындаған проблеманы шешу үшін немесе бар технологияны дамыту мақсатында грант беріп отырады. Сол қаражат зерттеу институттарындағы қызметкерлердің нақты бір дүниені толығымен зерттеп, ертең тәжірибеде адамзат игілігіне қолданылатын шешімдер ұсынуына кепілдік береді», дейді И.Егінбаева.
Кейіпкеріміз жаныңда жақындарыңның, шүйіркелесіп әңгіме айтатын құрбы-құрдастарыңның болмауы және туған жерге деген сағыныштың – шетелде білім алудың ең үлкен кемшін тұсы екенін баса айтты.
Ғалымдардың оқуда, тәжірибе кезінде кездесетін қиындықтары да көп. «Оқу инемен құдық қазғандай» деген мақалдың тегін айтылмағанын бүгінгі кейіпкеріміз Ирма секілді зертханада көп уақыт өткізетін зерттеушілер растай алады. Ғылымның өзі сан мәрте қателесіп, соңында дұрыс шешім табуды білдірмей ме? Бұл процесте сала туралы біліміңнен бөлек, дер кезінде шыдамдылық, табандылық таныта білуің де маңызды.
«Зертханада тәжірибе жасайтын зерттеушілерге ортақ қиындық көп. Жылдар бойы бір экспериментті қайталай беру де табанды мінезді талап етеді. Кейде зерттеу жүргізетін құрылғың істен шығып, жоба жоспарының күл-талқанын шығарады. Немесе зерттеу нәтижесіне сенімді болу үшін бір тәжірибені бірнеше қайтара жүргізуіңе тура келеді. Соңында эксперимент аяқталғанда деректерді түйіндеу ең қиын кезең болуы мүмкін. Себебі барлығын қағазға түсіру керек. Ол үшін түрлі бағдарламалар мен теорияға сүйенесің. Зерттеушінің лабораториядағы жұмысы қызықты болып көрінгенімен, оның артында қаншама еңбек пен табанды жұмыс болады. Сол себепті де ісіңе деген сүйіспеншілік пен қызығушылықтың болуы жобаны жарты жолда тастап кетуіңе жол бермейді», дейді И.Егінбаева.
Еліміздің ғылым саласына шетелде жүрген зерттеушілеріміздің жанашырлықпен қарайтыны белгілі. Ирма да бұл мәселенің ара-тұра ойына оралатынын жеткізді. Осындай сәттерде елдегі ғылымды дамыту үшін нағыз кәсіби мамандарды көбейту керек екенін айтып қалды. Өз елімізде тәрбиеленетін зерттеушілермен қатар, өзге елде оқыған отандастарымызды жиған-терген білімімен елге қайтарса дейді. «Болашақ» секілді шетелде білім алуға мүмкіндік беретін бағдарламалардың осыған ықпал ететінін атап өтті. Өзінің де болашақта мол тәжірибе жинап елге қайтып келуі мүмкін екенін айтады. Одан бөлек Ирма жоғарыда айтқан академия мен өнеркәсіп арасындағы байланыстың жоқтығы ғылым саласының дамуына кедергі болады деген пікірде.
«Біздің елде ірі компаниялар мен оқу-зерттеу институттары өз бетінше өмір сүреді, арада еш байланыс жоқ. Осы олқылықтың орнын толтыру керек. Мәселен, ғылыми зерттеу жүргізгісі келетін өнеркәсіп осы жұмысты университеттерге сеніп тапсырса, сол жобаларды қаржыландырып отырса нәтижелі жұмыс жүргізуге болады. Бұл ғылым саласын ғана емес, жалпы Қазақстанның беделін арттырып, елдегі бірнеше саланың қатар дамуына ықпал етеді», деп атап өтті ол.
Ғылыми зерттеу жұмысымен айналысуға барлық мүмкіндік бар Еуропада қызмет етіп жүрген адамның өз Отанына қайтуына түрлі себеп болады. Оның бірі елдегі ғылым саласын дамытсам деген ізгі ниеті болар. Ирма да жоғары оқу орнында немесе өнеркәсіпте ғылыми жұмысын жүргізуге мүмкіндік болса, елге қайтуға дайын екенін айтады. Осы секілді өзге де жас ғалымдарды Қазақстанда қызықтыратын мүмкіндіктердің көбейіп, қызметіне тұсау болатын кедергілердің азаятын күні алыс емес деп күтейік.
