Жалпы, бұл жиында аккредиттеуге қатысты ережелер мен қағидаттар жайы сөз болды. Алғаш рет «Е-Licence» жүйесі арқылы электронды форматта қабылданған құжаттардың талапқа сәйкес қалмай қалған тұстары айтылды. Дегенмен өнер адамдары үшін ең қажет әрі өзекті мәселе авторлық немесе мүліктік құқықты ұжымдық басқару жайы. Осы орайда біз жоғарыдағы беделді комиссияның мүшелерінен, өнер адамдарынан авторлық құқықты ұжымдық басқаруға қатысты пікірлерін сұраған болатынбыз.

Серік АҚЫЛБАЙ,

ҚР ӘМ қоғамдық кеңесінің және «Қазақстан заңгерлерінің одағы» РҚБ төрағасы:

– Бізде авторлық құқықты қорғау мәселесі заңмен қамтылған. Бұл тәжірибе барша әлемде бар. Мысалы, Еуропада авторлық құқықты қорғайтын арнайы қоғамдар бар. Ал елімізде дәл сондай сегіз авторлық құқық қорғау ұйымы жұмыс істеп жатыр. Олардың ішінде шетелдік авторлық қоғамдармен келісімшарт жа­саған ұйымдар да кездеседі. Мәсе­лен, «Қазақ» ұйымы негізінен ақын-жазу­шылардың шығармаларын қолдану­шы­лардан жиналған қаржының сол авторларға белгілі бір мөлшерін береді. Ал жалпы қаржының тек 30 пайызға дейінгі мөлшері ғана қоғамның әкімшілік жұмыстарына жұмсалады. Аталған сегіз ұйымның әрқайсысының интернет ресурсы болу керек. Сонда барлық атқарылған жұмыс ашық жазылып отыруы тиіс және жыл сайын Әділет министрлігіне есеп береді. Міне, авторлық құқықты қорғайтын органдарға қойылатын осындай талаптар бар.

Тағы бір мысал, «Ама­нат» деген үл­кен ұйымның заңды орындау жұ­мыс­тары жоғары деңгейде. Ал кейбір қоғамдар бірнеше жыл бойы есеп бер­меген. «Авторлық құқық және сабақ­тас құқықтар туралы» Қазақстан Рес­пуб­­ликасы заңының 46-2-бабының 7-тармағында көрсетілгендей, қойылған талаптар орындалмаған жағдайда бес жылдан кейін аккредиттеуден өте алмайды. Аккредиттеуден өтпеген ұйым тек жеке авторлармен ғана келісімшарт негізінде жұмыс істей алады. Яғни ауқы­мы тарылады. Сондықтан таласқа түскен сегіз ұйым аккредиттеуден өту­ге үмітті. Кешегі отырыста әр қоғам өкіл­дерінің есептері тыңдалды. Нақты шешім 27 қарашада шығарылмақ. Негізі, заң бойын­ша мәселе қаралған соң бес күннен кейін шешім шығуы тиіс.

Роза РЫМБАЕВА,

Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, әнші:

– Авторлық және сабақтас құқықтарды ұжымдық басқарудың маңызы зор. Бұл ұйымдардың тиімді қызметі авторлық құқық пен сабақтас құқықтардың жаңа объектілерін құру үшін қолайлы жағдай жасайды. Сондай-ақ әншілер орындайтын барлық шығармалар авторлық құқықты қорғаумен белгіленуі керек әрі ав­торлық құқық мәселелерін маман­дандырылған ұйым шешуі тиіс.

 Біз шығармашылықтың адамдарымыз. Біз өз құқығымызды дұрыс қорғай ал­маймыз, яғни әр қолданушымен келісімшарт жасасуға уақытымыз жоқ. Менің ойымша, әншілер ең алдымен шығар­машылықпен, репертуармен, гас­трольдік сапармен, концерт өткізумен айналысуы керек. Біз авторлық құқықты қорғаумен, оған түсетін қаржыны есептеумен айналыспауымыз керек. Бұл мә­селе орындаушылардың, авторлардың, компо­зиторлардың, қаламгерлердің ав­тор­лық құқығын қорғаумен тікелей айна­лысатын ұжымдарға қатысты. Біз өз құқығымызды өзіміздің өкіліміз болатын ұжымдық ұйымдарға береміз. Авторлық және сабақтас құқықтарды ұжымдық басқарудың маңыздылығы осында.

Жеңіс СЕЙДОЛЛАҰЛЫ,

Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Қазақконцерт» мемлекеттік концерт ұйымының директоры:

– Шығармашылық адамдары үшін жеке туындысының мемлекеттік тұрғыдан қор­ғалуы – заңды әрі құптарлық мәселе. Орындаушылардың авторлық құқығын қорғау мен мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдардың жұмы­сын жандандыру уақыт талабынан туындап отыр. Бүгінде бұл бағытта Қазақ­станда авторлар қоғамымен қатар, жекелеген авторлық ұйымдардың жұмысы дамып келеді. Шығармашылық өкілдері үшін өз туындысының ұжымдық негізде қадағаланып отыру – әлемдік тәжірибеде де қалыптасқан үрдіс. Сондықтан отандық әрі шетелдік әншілер үшін авторлық төлем алып отыру да қалыпты жағдай. Әрі бұл істің белгілі бір келісімшарттар негізінде жүзеге асып отыратындығы шы­ғар­машыл тұлғаның алаңсыз жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.

Авторлық мәселенің құқықтық, қар­жылық жағы болғандықтан да, оның кәсіби, мамандандырылған ұжымдар негізінде жүзеге асқаны тиімді. Сонымен қатар авторлар, авторлық құқық иелері мен пайдаланушылар мұндай ұйымдардың қызметі туралы толық ақпаратқа ие болуы керек. Бұл уақыт пен қажыр-қайратты талап ететін гастрольдік сапарлары мен жеке концерттік бағдарламалары бар өнер өкілдері үшін алаңсыз жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Әрі кез келген туынды жеке-дара болуы керек. Сонда ғана сапа мен кәсіби деңгейдегі репертуарларға қол жеткізе аламыз. Ұжымдық ұйымдар­дың тиімді жұмысы авторлар мен орындау­шылардың ақысын тұрақты алып отыруына мүм­кіндік береді. Бұл авторларды жаңа туындыларды шығару мен отан­дық мәдениетімізді дамытуға ынталандырады. Ал цифрландыру кезеңі бұл істі әлдеқайда жеңілдетуде деп айтуға негіз бар. Құжаттардың электронды түрде айналымда болуы, ортақ деректердің сақ­талуы да заманауи талаптар. Қазіргі кезде жүйелі түрде төлемдерді алу мүмкін­дігі қарастырылған. Әрі қандай да бір ұйым, мекеме, салтанат орталықтары шығар­машылық туындыны пайдалану шарттарын қадағалаусыз-ақ жүзеге асырып келеді.

Айман МҰСАҚОЖАЕВА,

Парламент Мәжілісі жанындағы қоғамдық палата кеңесінің мүшесі, Қазақстанның Еңбек Ері:

– Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдарды аккре­диттеу жөніндегі комиссияның сәрсенбі күні өткен отырысына сол ұйымның мүшесі ретінде қатысып қайттым. Қазіргі таңда шығармашылық адамдарының еңбегін бағалап, олардың құқығын қорғау аса маңызды. Мен өзім де өнер адамы болғаннан кейін айтулы жиын шығармашылық иелерінің көкейінде жүрген көп алаңның түйінін шешуге септеседі деп сендім. Бізге осындай ортақ тәртіпке бағынудың уақыты әл­деқашан туған. Өйткені қалай десек те, шығармашылық адамдары – музыкант әуенін жазып, қаламгер кітабын аяқтап, киногер фильмін тудырып болып, ісін аяқтаған соң одан кейінгі жұмысының табыс «тағдырынан», яғни коммерциялық табысынан бейхабар болып қала береді. Ондайды үнемі бақылап, тықақтап үздіксіз тексеріп отыру жалпы шығармашылық адамының табиғатына жат қой. Оған олардың көп жағдайда уақыттары да мұрша бере бермейді. Сон­дықтан да шығармашылықпен айналысатын адамдардың авторлық құқығын, еңбегіне сай қаламақы алу мәселесін қатаң қадағалап, әділ үкімін шығаратын ұйым­дардың жүйелі жұмысы ауадай қажет. Осы тұрғыдан келгенде бұл жиын­ның маңызы зор деп санаймын.

Отырыс қорытындысы бойынша 8 ұйым­ның ішінен тек екі ұйым, атап айт­сақ «Қазақстан авторлық қоғамы» РҚБ мен «Аманат» авторлық және сабақтас құқық­тарды қорғау коммерциялық емес ұйы­мы» ЖМ аккредиттелді. Қалған ұжым­дар жұмысы заңдық талаптарға сай болмауы салдарынан қызметін тоқтатты.

Осы жиынның өзі көп нәрсеге кө­зімізді ашқандай. Сырттай қарағанда кемшілігі көп көріне бермейтін авторлық құқықты қорғау ұйымдарының заңды белшесінен басқан көп былығы ашылды. Небір заңсыздықтармен бетпе-бет келдік. Еліміздегі көптеген авторлық ұйымдар жекелей табыс тауып, өз қалталарын қа­­лыңдату үшін шығармашылық ие­ле­рінің, яғни өнер тудырушылардың ең­бегін, авторлық құқығын белден басып келгеніне куә болдық. Сол себепті де енді аккредиттелген ұйымдардың еңбегін Әділет министрлігі тарапынан қа­таң бақылау қарастырылатын болады. Бізді қуантқаны осы. Көңілге зор үміт ұялатты. Енді болашақта шығармашылық адамдарының еңбегі заңдық тұрғыда әділетті бағасын алып, еңбегіне, яғни туын­дысының тұтынылуына байланыс­ты қаламақысын да уақытында алып отыруға кең мүмкіндік ашылмақ. Бұл шығармашылық иелерінің шабытын одан әрі шарықтатып, қайталанбас өнер тудыруына да даңғыл жол салады деп сенемін.

«Egemen Qazaqstannyń» тілшілер тобы